Suplementacja w ciąży: co jest naprawdę potrzebne?

Suplementacja w ciąży: co jest naprawdę potrzebne?

Suplementacja w ciąży jest ważna, ale nie zawsze konieczna. Nie wszystkie dostępne preparaty dla ciężarnych są potrzebne, dlatego ich stosowanie warto skonsultować z lekarzem. Najważniejsza jest zbilansowana dieta. Uzupełnienia mogą wymagać takie składniki jak kwas foliowy, witamina D, żelazo, jod i kwasy omega-3 czy witamina B12. 

Suplementacja w ciąży: co jest naprawdę potrzebne?

Temat suplementacji w ciąży budzi tyle pytań i wątpliwości. Przyszłe mamy chcą jak najlepiej zadbać o zdrowie swoje i dziecka, a rynek preparatów witaminowych dla ciężarnych jest ogromny. Jednak czy wszystkie są wskazane, a obecne w nich substancje potrzebne? Okazuje się, że nie. 

Kwestię suplementów dla ciężarnych reguluje Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Stanowisko ekspertów jest jasne: obecność mikroelementów, witamin i substancji czynnych w suplementacji, czyli uzupełnianiu normalnej diety, nie jest rekomendowana w populacji zdrowych kobiet, jeżeli nie ma do tego określonych wskazań medycznych.

Oznacza to, że specjaliści nie zalecają rutynowej suplementacji wszystkimi składnikami każdej kobiecie i podkreślają znaczenie zbilansowanej diety w ciąży. Rekomendacje dotyczą tylko pięciu substancji czynnych. To kwas DHA (wielonienasycony kwas tłuszczowy z grupy kwasów omega-3), kwas foliowy, żelazo, witamina D i jod.

Ginekolodzy zwracają także uwagę na konieczność indywidualnego podejścia. Oznacza to, że suplementacja powinna być dostosowana do potrzeb konkretnej kobiety, a nie stosowana rutynowo u wszystkich ciężarnych. Co ważne, musi być poprzedzona oceną stanu pacjentki, jej diety, badań laboratoryjnych (jak np. poziom ferrytyny czy hemoglobiny) i prowadzona pod nadzorem lekarza, szczególnie w przypadkach współistniejących chorób lub dodatkowych czynników ryzyka.

Dieta jako podstawa zdrowego stylu życia

Zgodnie ze stanowiskiem PTGiP, ale i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych u wszystkich ciężarnych nie jest zalecane. Podstawowe źródło mikroelementów i witamin kobiet w ciąży powinna stanowić dobrze zbilansowana dieta

Najważniejsze jest spożywanie różnorodnych, pełnowartościowych produktów, dostarczających niezbędnych witamin i minerałów, takich jak kwas foliowy, żelazo, wapń oraz kwasy tłuszczowe omega-3, które wspierają rozwój mózgu i układu nerwowego dziecka. Zaleca się spożywanie świeżych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, białka pochodzącego z chudego mięsa, ryb oraz roślin strączkowych, a także zdrowych tłuszczów znajdujących się w orzechach i oliwie z oliwek.

Zdrowa dieta w ciąży odgrywa kluczową rolę w prawidłowym rozwoju płodu oraz utrzymaniu zdrowia przyszłej mamy. Zmniejsza również ryzyko powikłań, takich jak cukrzyca ciążowa, nadciśnienie czy niedokrwistość (anemia).

Przykłady naturalnych źródeł kluczowych składników odżywczych

Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety, kiedy zapotrzebowanie na składniki odżywcze wzrasta. Można je zaspokajać poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę. Ta, gdy jest urozmaicona i zbilansowana, oparta na naturalnych i wartościowych produktach, jest fundamentem zdrowia i prawidłowego rozwoju organizmu. 

Aby zapewnić odpowiednią ilość niezbędnych składników odżywczych, warto sięgać po naturalne produkty bogate w witaminy i minerały. Jakie są ich źródła? Na przykład w:

 

  • kwas foliowy zaopatrują zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, brokuły), także soczewica i inne rośliny strączkowe, awokado, pomarańcze oraz inne cytrusy, także pełnoziarniste produkty zbożowe,
  • żelazo – czerwone mięso, jaja, szpinak, buraki, nasiona dyni,
  • wapń – mleko, jogurt, sery, migdały, jarmuż,
  • kwasy omega-3 – tłuste ryby (łosoś, makrela, sardynki), siemię lniane, orzechy włoskie,
  • witamina C – cytrusy, papryka, truskawki, natka pietruszki,
  • błonnik – pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce, warzywa, nasiona chia.

Dlaczego suplementy nie powinny zastępować zdrowego odżywiania?

Suplementy diety nie powinny zastępować zdrowego odżywiania, nie mogą stanowić substytutu zdrowego odżywiania. Ich rolą jest wyłącznie uzupełnienie codziennego jadłospisu, zwłaszcza w okresie ciąży. 

Warto pamiętać, że naturalne produkty spożywcze dostarczają nie tylko witamin i minerałów, ale także błonnika, przeciwutleniaczy oraz innych bioaktywnych substancji wspierających zdrowie.
Nie mniej istotne jest, by wiedzieć, że suplementy diety — nieodpowiednie bądź stosowane w nadmiarze — mogą prowadzić do negatywnych skutków, na przykład nadmiaru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), które w wysokich dawkach mogą być toksyczne. 

Żaden suplement nie dostarczy wszystkich składników odżywczych obecnych w różnorodnej, zbilansowanej diecie. Z tego powodu suplementacja powinna być stosowana jedynie w przypadku niedoborów potwierdzonych badaniami i zawsze pod nadzorem lekarza.

reklama

Co suplementować w ciąży?

Według ekspertów najważniejsze składniki w ciąży, suplementacja których jest najczęściej rekomendowana przez lekarzy to:

 

  • kwasy omega-3 (DHA) – wspierają rozwój mózgu dziecka,
  • kwas foliowy – dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego płodu,
  • żelazo – zapobiega anemii ciążowej,
  • witamina D – wspiera układ odpornościowy i zdrowie kości,
  • jod  – dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka.

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) w najnowszej aktualizacji wytycznych zaleca uzupełnianie diety także o cholinę (witamina B4), witaminę B12 oraz witaminę B6. To szczególnie istotne w przypadku kobiet, które stosują dietę wegetariańską lub wegańską bądź dietę ubogą w produkty zwierzęce.

DHA (kwas dokozaheksaenowy) w ciąży

DHA (kwas dokozaheksaenowy) to kluczowy kwas tłuszczowy omega-3, który wspiera rozwój układu nerwowego, w tym mózgu oraz budowy siatkówki oka dziecka już na etapie życia płodowego, przyczynia się ona do rozwoju psychomotorycznego dziecka. Dowiedziono również, że DHA obniża ryzyko depresji u matki. 

Bardzo ważna jest zadbanie o odpowiednią ilość DHA w diecie ciężarnej, ponieważ organizm nie syntetyzuje go w wystarczających ilościach. Zaleca się więc spożycie około 200-300 mg DHA dziennie, co można osiągnąć poprzez regularne jedzenie tłustych ryb (łosoś, makrela, sardynki) lub sięgając po roślinne źródła (np. algi).

Suplementacja DHA — co najmniej 200 mg DHA — jest wskazana u wszystkich ciężarnych. W sytuacji, gdy spożycie ryb i owoców morza jest niższe niż zalecane (1-2 porcje tygodniowo), można rozważyć stosowanie większych dawek DHA. W grupie kobiet obciążonych ryzykiem porodu przedwczesnego stosowanie DHA w dawce 1000 mg na dobę.

Kwas foliowy w ciąży

Kwas foliowy w ciąży (witamina B9)  jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju płodu. Jego niedobór u dziecka może prowadzić do wad wrodzonych, szczególnie wad cewy nerwowej (np. anencefalii, rozszczepu kręgosłupa), zaś u matki zwiększa ryzyko niedokrwistości megaloblastycznej, chorób sercowo-naczyniowych poronienia oraz hiperhomocysteinemii (hiperhomocysteinemia może wpływać na ukrwienie łożyska, prowadząc do zahamowania wzrostu płodu, zaburzeń w rozwoju układu nerwowego oraz obumarcia płodu).  

Suplementację kwasu foliowego zaleca się rozpocząć już na etapie przygotowań do ciąży, co najmniej miesiąc przed poczęciem i kontynuować przez I trymestr. Dlaczego to ważne? Ponieważ zamykanie cewy nerwowej zachodzi 28 dni po zapłodnieniu, kiedy kobieta może jeszcze nie wiedzieć o ciąży. Wyrównanie niedoboru może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od jego głębokości i stosowanej dawki. 

Zgodnie z nowym stanowiskiem Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczącym suplementacji aktywnych folianów, choliny oraz witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu, zmieniono zalecaną dzienną dawkę i formę folianów. Obecnie standardowa dzienna dawka wynosi 400 µg kwasu foliowego (0,4 mg/d). Zalecenie to dotyczy wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym. Wyższych dawek mogą potrzebować kobiety z różnymi chorobami, na przykład cukrzycą czy nadwagą i otyłością.

W suplementacji rekomendowane są preparaty wzbogacone o substancje niezbędne do prawidłowego przebiegu szlaku folianów i metylacji, takie jak witamina B12 (w formie metylokobalaminy), witamina B6 (w formie aktywnego fosforanu pirydoksalu) oraz cholina (w postaci stabilnego izomerycznie dwuwinianu).

Rekomenduje się suplementację kwasu foliowego w ciąży:

 

  • W I trymestrze (do 12. tygodnia ciąży) wskazane jest stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/d.
  • Po 12. tygodniu i w okresie karmienia w populacji kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka wskazane jest stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/d.

Uwaga! Suplementacja kwasu foliowego w dawce 4 mg dziennie po 12. tygodniu ciąży u płodu zwiększa ryzyko autyzmu i insulinooporności, a u matki może maskować niedokrwistość z niedoboru witaminy B12.

 

  • U pacjentek z wywiadem w kierunku wad cewy nerwowej konieczne jest stosowanie 4 mg/d kwasu foliowego co najmniej 4 tygodnie przed planowaną koncepcją i przez pierwsze 12 tygodni ciąży. 

Warto pamiętać, że na niedobór kwasu foliowego najbardziej narażone są kobiety cierpiące na cukrzycę typu I lub II przed ciążą, otyłe (BMI > 30), przyjmujące leki takie jak kwas walproinowy, karbamazepinę, metotreksat, cholestyraminę, metforminę czy sulfasalazynę, a także te, które zmagają się z niewydolnością wątroby lub nerek oraz mają zaburzenia wchłaniania składników odżywczych z powodu chorób zapalnych jelit, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna czy celiakia.

Żelazo w ciąży

Żelazo w ciążyjest kluczowe dla produkcji hemoglobiny i zapobiegania niedokrwistości w ciąży, objawem której jest zmęczenie, bladość skóry i zawroty głowy. Jednak jego dostarczanie wraz z preparatami aptecznymi powinno być stosowane tylko po diagnozie jego niedoboru — nie rutynowo.

Suplementacja jest zalecana kobietom z anemią, niskim poziomem żelaza lub zwiększonym zapotrzebowaniem, natomiast przy dobrze zbilansowanej diecie może nie być konieczna. Niedobór żelaza rozpoznaje się, kiedy stężenie hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dl i towarzyszy temu obniżone stężenie ferrytyny (<60 µg/l). Stężenie ferrytyny odzwierciedla stan zapasów żelaza w organizmie. 

Jeśli chodzi o dawkowanie żelaza, to:

 

  • u kobiet bez anemii ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 mcg/l Zalecana suplementacja żelaza w dawce 30 mg/dobę,
  • przy stężeniu ferrytyny <60 µg/l, nawet bez współistniejącej anemii objawiającej się obniżoną zawartością hemoglobiny, może być wskazana suplementacja żelazem po 16. tygodniu ciąży w małych dawkach (do 30 mg dziennie). 

Ma to związek z tym, że w ciąży znacznie wzrasta zapotrzebowanie na żelazo. Jest to spowodowane zwiększeniem objętości mięśnia macicy oraz rosnącymi potrzebami rozwijającego się płodu, gromadzącego żelazo na pierwsze półrocze życia,

 

  • u kobiet z niedokrwistością (Hb < 11 g/dl) i niedoborem żelaza wskazana jest suplementacja w dawce do 30 mg/dobę.

Preparaty żelaza najlepiej przyjmować na czczo lub z witaminą C, aby poprawić wchłanianie, unikając jednoczesnego spożycia nabiału, kawy i herbaty, które je ograniczają.

Wskazana jest kontrola morfologii i stężenia ferrytyny podczas pierwszej wizyty położniczej, a następnie w 15-20, 27-32, 33-37 i 38-39 tygodniu ciąży. Dlaczego? Nadmiar żelaza w organizmie może prowadzić do uszkodzeń komórkowych, insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 i ciążowej. Kobiety, które suplementowały żelazo mimo prawidłowego poziomu hemoglobiny, częściej zapadały na cukrzycę ciążową. 

reklama

Witamina D w ciąży

Witamina D w ciąży jest ważna dla rozwoju kości i układu odpornościowego płodu. Pomaga w regulacji poziomu wapnia i fosforu, wpływa na gęstość mineralną kości oraz reguluje funkcjonowanie układu odpornościowego. Wpływa również na rozwój macicy, wyścielającej ją błony śluzowej. Badania dowodzą, że prawidłowa podaż witaminy D może odgrywać ochronną rolę przed występowaniem poronień nawracających oraz zmniejszać ryzyko krwotoków poporodowych.

Sezonowe zapotrzebowanie na witaminę D wzrasta zimą, gdy nasłonecznienie jest ograniczone — latem organizm może ją produkować samodzielnie. 

Według specjalistów w okresie ciąży i laktacji u kobiet, które nie mają objawów niedoborów oraz mają prawidłowe BMI (z ang. Body Mass Index, wskaźnik masy ciała), wskazana jest suplementacja 1500-2000 IU witaminy D na dobę. U kobiet z BMI większym niż 30 kg/m², czyli otyłością, warto rozważyć zastosowanie dawki do 4000 IU/dobę.

Najlepszym rozwiązaniem jest ustalenie optymalnej dawki na podstawie wyniku badania poziomu witaminy D we krwi.

Jod w ciąży

Jod w ciążyjest kluczowy dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka, w tym dla funkcji mózgu i inteligencji. Jego niedobór wiąże się z większym ryzykiem niedoczynności tarczycy (także u matki), nieprawidłową mielinizacją włókien nerwowych oraz zaburzeniami w ośrodkowym układzie nerwowym, w tym z upośledzeniem umysłowym i słuchu. Ponadto, zwiększa ryzyko poronień i porodów przedwczesnych. Łagodny i umiarkowany niedobór jodu nie jest związany z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla matki i dziecka.

Suplementacja jodu w ciąży jest zalecana, zwłaszcza u kobiet, które nie spożywają wystarczającej ilości jodu i nie zmagają się z chorobami tarczycy. Co mówią rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników Suplementacja? 

 

  • U ciężarnych bez chorób tarczycy w wywiadzie wskazane jest podawanie jodu w dawce 150-200 mcg/dobę.
  • U kobiet z chorobami tarczycy suplementacja jodu powinna się odbywać pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych (nadmiar jodu może wpłynąć na funkcjonowanie tarczycy).

Suplementacja jodem jest ważna, ponieważ w ciąży zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta o 150% w porównaniu do zapotrzebowania u kobiet w wieku reprodukcyjnym. U około 50% ciężarnych obserwuje się zwiększoną utratę jodu przez nerki.

Kiedy suplementacja w ciąży jest potrzebna?

Suplementacja w ciąży jest potrzebna, gdy występują niedobory witamin i minerałów mogące wpłynąć na zdrowie matki i rozwój płodu. Wskazania medyczne do suplementacji obejmują między innymi niedobory żelaza, kwasu foliowego, witaminy D czy jodu. Aby je rozpoznać, warto wykonać badania laboratoryjne, takie jak morfologia, poziom witaminy D, żelaza czy hormonów tarczycy, aby ocenić potrzeby organizmu. 

W przypadkach pozostałych związków zaleca się podejście indywidualne. To istotne, ponieważ zapotrzebowanie na składniki odżywcze może się różnić w zależności od stanu zdrowia kobiety, jej diety czy ewentualnych chorób przewlekłych. 

Zanim zdecydujesz się na suplementację, skonsultuj się z lekarzem, który oceni indywidualne potrzeby organizmu i pomoże dobrać odpowiednie dawki. 

Suplementacja w ciąży - mity

Mit 1: Każda kobieta w ciąży powinna przyjmować preparat multiwitaminowy

Fakty: Według rekomendacji PTGiP i WHO rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych u wszystkich ciężarnych nie jest zalecane.

Podstawowym źródłem mikroelementów i witamin powinna być dobrze zbilansowana dieta. Tylko wybrane składniki (kwas foliowy, żelazo, witamina D, DHA i jod) są rekomendowane do suplementacji w określonych przypadkach. Dlaczego to ważne? Przyjmowanie niepotrzebnych suplementów może prowadzić do przedawkowania niektórych składników, co w niektórych przypadkach może być szkodliwe zarówno dla matki, jak i dla dziecka.

Mit 2: Im więcej suplementów, tym lepiej dla dziecka

Fakty: Nadmiar niektórych witamin i minerałów może być szkodliwy. Na przykład zbyt duże dawki witaminy A mogą działać teratogennie (powodować wady rozwojowe). Nadmiar żelaza może powodować zaparcia i inne dolegliwości układu pokarmowego.

Wskazówka: Zawsze konsultuj z lekarzem wszystkie suplementy, które przyjmujesz, nawet te dostępne bez recepty.

Mit 3: Wszystkie preparaty dla ciężarnych są bezpieczne, bo są specjalnie dla nich stworzone

Fakty: Suplementy diety nie podlegają tak rygorystycznym testom jak leki. Na rynku można znaleźć produkty o niepotwierdzonej skuteczności lub zawierające dodatkowe składniki o nieudokumentowanym działaniu w ciąży.

Ochrona: Wybieraj preparaty od renomowanych producentów, rekomendowane przez lekarza, nie kieruj się wyłącznie reklamą.

Mit 4: Naturalne suplementy są zawsze bezpieczne

Fakty: Określenie "naturalny" nie oznacza automatycznie "bezpieczny". Wiele ziół i ekstraktów roślinnych nie było badanych pod kątem bezpieczeństwa stosowania w ciąży i może wchodzić w interakcje z lekami lub wpływać na przebieg ciąży.

Przykład: Żeń-szeń, kozłek lekarski czy dziurawiec to przykłady ziół, których stosowanie w ciąży nie jest zalecane.

reklama

Pułapki suplementacji w ciąży

Pułapka 1: Przedawkowanie z powodu nieświadomego dublowania składników

Wiele kobiet przyjmuje kilka preparatów jednocześnie (np. preparat multiwitaminowy + oddzielnie żelazo + oddzielnie DHA), nie zdając sobie sprawy, że niektóre składniki się dublują.

Wskazówka: Zawsze sprawdzaj skład wszystkich przyjmowanych suplementów i pokazuj je lekarzowi prowadzącemu.

Pułapka 2: Suplementacja bez badań diagnostycznych

Niektóre kobiety same decydują o przyjmowaniu np. żelaza bez uprzedniego wykonania badań krwi, co może prowadzić do nadmiernego obciążenia organizmu.

Rozwiązanie: Przed rozpoczęciem suplementacji wykonaj odpowiednie badania (np. morfologię, poziom ferrytyny, witaminy D) i skonsultuj wyniki z lekarzem.

Pułapka 3: Mylne przekonanie, że suplementy mogą zastąpić zdrową dietę

Suplementy są traktowane jako "ubezpieczenie" nieprawidłowej diety, co może prowadzić do zaniedbywania właściwego odżywiania.

Przypomnienie: Suplementy to uzupełnienie diety, a nie jej zastępstwo. Żaden suplement nie dostarczy wszystkich składników odżywczych obecnych w różnorodnej, zbilansowanej diecie.

Pułapka 4: Nieuwzględnianie interakcji suplementów z lekami

Niektóre suplementy mogą wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami (np. żelazo z lewotyroksyną), zmniejszając ich skuteczność.

Zalecenie: Zawsze informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych suplementach i lekach, nawet tych dostępnych bez recepty.

Czy ta strona może się przydać komuś z Twoich znajomych? Poleć ją: