Żelazo w ciąży

Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów. Jest niezbędnych do życia. Bierze udział w wielu procesach zachodzących w organizmie, a jego optymalny poziom jest szczególnie ważny w przypadku kobiet w ciąży. Dlaczego? Niedobór pierwiastka wywołuje nie tylko wiele nieprzyjemnych dolegliwości, ale i ma negatywny wpływ na zdrowie matki oraz płodu. Co robić, by utrzymać jego wartości na optymalnym poziomie? Jak zapobiegać niedoborom?

Dlaczego żelazo w ciąży jest ważne?

Dla prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju dziecka szczególne znaczenie ma pięć niezbędnych składników odżywczych: kwas foliowy, witamina D, jod, żelazo i kwas DHA.

Żelazo odpowiada za kształtowanie ośrodkowego układu nerwowego, a także za prawidłowy wzrost i rozwój mózgu płodu. Jego odpowiednia podaż korzystnie wpływa na przebieg ciąży oraz dobry stan zdrowia mamy i dziecka.

Żelazo w ciąży - dlaczego potrzebujesz go więcej?

Większe zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wynika z wielu czynników. To przede wszystkim potrzeby tkanek płodu i łożyska. Duży wpływ wywierają także zmiany, które zachodzą w układzie sercowo-naczyniowym i we krwi krążącej (szczególnie w II i III trymestrze).

Zapotrzebowanie na żelazo u ciężarnych jest większe niż u kobiet niebędących w ciąży i to pomimo zaprzestania miesiączkowania. Wiąże się to między innymi ze znacznym zwiększeniem liczby erytrocytów (450 mg żelaza) oraz transportem żelaza do płodu (270 mg) i łożyska (90 mg).

Jakie jest zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży?

Całkowite zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży u kobiet o masie ciała 55 kg wynosi nieco ponad 1000 mg. Tym samym dziennie zapotrzebowanie wynosi odpowiednio:

• w I trymestrze 0,8 mg,
• w II trymestrze 4–5 mg,
• w III trymestrze zaś powyżej 6 mg (w ostatnich 6–8 tygodniach ciąży sięga 10 mg). [mp]

Czym grozi niedobór żelaza w czasie ciąży?

Niedobory żelaza jest najczęściej występującym zaburzeniem odżywiania na świecie. Grupy szczególnie zagrożone niedoborem żelaza to:

• dzieci pomiędzy 6. miesiącem a 4. rokiem życia,
• młodzież,
• kobiety w wieku rozrodczym. Przyczyną tego stanu są zwykle nadmierne krwawienia miesiączkowe, dieta uboga w żelazo, czynniki zaburzające wchłanianie żelaza),
• osoby starsze z zaburzeniem wchłaniania,
• ciężarne, ponieważ zapotrzebowanie na żelazo wzrasta wraz z rozwojem ciąży.

Objawy niedoboru żelaza u kobiet w ciąży

U kobiet w ciąży za mała ilość żelaza może:

• wpływać na zachowanie i jakość życia,
• zaobserwować można przyspieszenie akcji serca, jego przeciążenie, niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze,
• wpływać na obniżenie odporności i zwiększenie podatności na zakażenia,
• wywoływać zaburzenia ze strony ośrodkowego układu centralnego (obniżenie koncentracji, koordynacji psychoruchowej, wydolność organizmu, upośledzać pamięć, obniżać tolerancję na zimno),
• zwiększać ryzyko przedwczesnego zakończenia ciąży,
• negatywnie wpływać na rozwój potomstwa. Bezpośrednią przyczyną może być bowiem anemia – nie tylko u ciężarnej, ale i u niemowlęcia.

Objawy niedoboru żelaza zależą od ciężkości schorzenia. W sytuacji, gdy podaż żelaza nie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania, jego zapasy ulegają wyczerpaniu, co prowadzi do rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza. Jej pojawienie się to skutek braku odpowiedniej rezerwy żelaza zgromadzonej przed ciążą przy braku suplementacji tego mikroelementu w czasie ciąży.

Niedokrwistości z niedoboru żelaza w ciąży

Termin niedokrwistość oznacza spadek stężenia hemoglobiny poniżej norm właściwych dla płci oraz wieku, może dotyczyć również spadku liczby erytrocytów, wartości hematokrytu i/lub stężenia hemoglobiny w krwinkach czerwonych.

Według norm Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) rozpoznanie niedokrwistości można postawić u kobiet niebędących w ciąży przy stężeniu hemoglobiny niższym niż 12 g/dl, u kobiet ciężarnych < 11 g/dl (u mężczyzn < 13 g/dl).

Zaleca się, aby niedokrwistość u ciężarnej została zdiagnozowana do 28. tygodnia ciąży, czyli w II trymestrze. Badanie można przyspieszyć, jeżeli wystąpią następujące objawy anemii:

• osłabienie,
• bladość powłok skórnych,
• bóle głowy,
• łamliwość paznokci,
• wypadanie włosów,
• senność,
• krwawienia z nosa,
• obniżenie koncentracji,
• zaburzenia rytmu serca,
• nietolerancja wysiłku fizycznego (w ciąży i tak ograniczonego).

Żelazo w ciąży - czy masz go wystarczająco dużo?

U przyszłych mam, oprócz rutynowego badania morfologii krwi (hemoglobiny, hematokrytu, liczby czerwonych krwinek), oznacza się także stężenie ferrytyny. To wskaźnik laboratoryjny informujący najwcześniej o zmniejszeniu ustrojowych zapasów tego pierwiastka.

Wynik badania najlepiej odzwierciedla zapasy żelaza. Jeśli te są niedostateczne, wskazana jest suplementacja żelaza.

- Stężenie ferrytyny poniżej 15 mikrogramów jest diagnostyczne dla stwierdzonego niedoboru żelaza. Stężenie poniżej 30 mikrogramów w kobiety w ciąży powinno skłaniać do leczenia.

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza jest powszechnym problemem u kobiet w okresie prokreacyjnym. Szacuje się, że w krajach słabo rozwiniętych dotyczy nawet 50 procent kobiet, a wywołana jest głównie niedożywieniem. W krajach wysoko rozwiniętych uważa się, że dotyka ona 20-30 procent kobiet w przebiegu ciąży.

Anemia w ciąży - czym grozi

Niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży wpływa nie tylko na zdrowie kobiety, ale także na dobrostan płodu i zdrowie dziecka na dalszych etapach życia.

- Istnieje wiele patologii, jeśli chodzi o rozwój dziecka, spowodowanych niedokrwistością. Może ona wpływać na przedwczesny poród, a także na zmniejszoną masę urodzeniową dzieci. Wyniki badań mówią, że wpływa także istotnie na rozwój mentalny płodów. Są dane wskazujące, że u dzieci, których matki miały w ciąży niedobór żelaza, może występować autyzm, zwiększony odsetek schizofrenii. [Puls Medycyny]

Jak podnieść żelazo w ciąży - dieta bogata w żelazo

Niedobór żelaza w ciąży ma negatywny wpływ zarówno na zdrowie matki, jak i dziecka, stąd niezwykle istotne jest zapobieganie jego niedoborom. W tym celu ciężarnym zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w żelazo oraz tych, które wspomagają wchłanianie żelaza. Dodatkowo zalecane jest przyjmowanie doustnych suplementów żelaza w niewielkich dawkach.

Żelazo dostarczamy organizmowi w codziennej diecie. Jest ono wchłaniane w dwunastnicy i początkowym odcinku jelita cienkiego. W pokarmach żelazo występuje ono w dwóch postaciach: najłatwiej przyswajanej hemowej oraz niehemowej, absorbowanej przez organizm znacznie gorzej.

Najlepiej przyswajalne jest żelazo hemowe, którego głównym rezerwuarem jest mięso, podroby i ryby. Jest ono wchłanialne w 20–25%, ale jego udział w puli żelaza pokarmowego to zaledwie 5–10%. Większa część żelaza w ogólnej puli żelaza pokarmowego to postać niehemowa, zawarta głównie w produktach roślinnych i żółtkach jaj, która wchłania się w 5%.

Źródła żelaza

Najlepsze źródła żelaza to:

• czerwone mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego: karkówka wołowa, polędwica wołowa, pierś z indyka, pierś z kurczaka, halibut, polędwica wieprzowa (żelazo hemowe),
• warzywa, głównie suche nasiona roślin strączkowych (soczewica, soja, fasola), natka pietruszki, warzywa (gotowany szpinak, buraki, boćwina) - (żelazo niehemowe),
• wyroby z pełnego ziarna, płatki zbożowe, kasza gryczana, płatki owsiane (żelazo niehemowe),
• kakao, jaja kurze, sok śliwkowy (niehemowe).

Prawidłowa dieta, bogata w mięso, ryby, warzywa, orzechy jest w stanie zapewnić nawet do 20-30 mg żelaza dziennie. W ramach codziennych posiłków kobieta w ciąży powinna spożywać 25–27 mg żelaza.

Należy zwrócić uwagę na produkty zmniejszające wchłanianie żelaza (to między innymi nabiał, produkty sojowe, szpinak, kawa i herbat oraz wzmagające wchłanianie żelaza (takie jak sok pomarańczowy, grejpfrut, truskawki, brokuły). Wchłanianie wzrasta w trakcie posiłków zawierających fruktozę, witaminę C, B12, B6.

Jak przyjmować żelazo w ciąży – suplementacja i dawkowanie

W ciąży przeciętne dzienne zapotrzebowanie na żelazo u kobiet wynosi 18 mg/dobę, a w czasie ciąży i w okresie karmienia piersią wzrasta nawet trzykrotnie. Stąd zagrożenie jego niedoborem.

Profilaktyką i leczeniem z wyboru jest stosowanie doustnych preparatów żelaza. Można kupić wiele różnych preparatów żelaza łączonych z kwasem foliowym lub niewielkimi dawkami witaminy C w celu zwiększenia wchłanialności, jak również preparaty zawierające trójwartościowe żelazo w postaci związanej z białkiem.

Wyniki nowych badań klinicznych dowodzą, że stosowanie soli żelaza (II) w postaci tabletek doustnych o przedłużonym okresie uwalniania daje lepsze efekty terapeutyczne w porównaniu do innych preparatów żelaza,

Z suplementacją pierwiastka wiąże się ryzyko działań niepożądanych. Do skutków ubocznych suplementacji żelaza zalicza się zaparcia, biegunki, zgagę, nudności, ciemne stolce, ból żołądka.

Pamiętaj jednak, by nie przerywać suplementacji żelaza ze względu na skutki uboczne tj. bóle brzucha, mdłości, zaparcia. Można tego uniknąć stosując dobrze tolerowane żelazo w małych dawkach i w przyjaznej dla organizmu formie. Jeśli po danym preparacie pojawiają się problemy żołądkowe, można sięgać po chelat żelaza.

Dawkowanie żelaza

Ponieważ ciąża wiąże się ze stratami żelaza u kobiet, zaleca się suplementację żelaza dawką 30 mg/dzień w okresie ciąży, a w leczeniu zdiagnozowanego niedoboru żelaza zaleca się suplementację 60–120 mg żelaza dziennie.

U kobiet ze stwierdzoną niedokrwistością ciężarnych (Hb < 11 mg/dl) konieczne jest rozpoczęcie leczenia doustnymi preparatami żelaza w początkowej dawce 30 mg/dzień zwiększanej do 60–120 mg/dzień, po ukończeniu 8. tygodnia ciąży.

W związku z tym, że żelazo jest lekiem z kategorii C, może być stosowane w II oraz III trymestrze ciąży, w porozumieniu z lekarzem, pod warunkiem, że badania wskazują na jego zapotrzebowanie.

U pacjentek, które zmagają się z zaburzeniami wchłaniania żelaza zwykle stosuje się suplementację dożylną. Poza drogą doustną żelazo jest podawane także w przypadku ciężkiej anemii, z wartością hemoglobiny poniżej 7-8 g/dl lub u pacjentek z wartością Hb poniżej 10 g/dl, u których stosowanie doustnych preparatów żelaza nie podnosi parametrów krwi.

O czym pamiętać podczas przyjmowania suplementów z żelazem?

Żelazo przyjmuj po posiłku.

Suplement bądź lek popijaj wodą źródlaną lub przegotowaną. Unikaj słodkich napojów, herbaty i wody mineralnej,

W sytuacji, gdy suplement zawiera wyłącznie żelazo, przyjmuj go po posiłku bogatym w witaminę C,

Nie zażywaj łącznie z suplementami lub pokarmami bogatymi w mangan, cynk, miedź, błonnik, białko roślinne i wapń.

Wszelkie niepokojące objawy i wszelkie zmiany konsultuj z lekarzem prowadzącym ciążę.

Przedawkowanie żelaza w ciąży

Stosowanie wszelkich suplementów diety i leków w ciąży zawsze trzeba skonsultować z lekarzem. Ich nieuzasadnione zażywanie może prowadzić do przedawkowania, co jest szkodliwe zarówno dla przyszłej mamy, jak i jej dziecka.

Objawem przedawkowania żelaza mogą być częstsze zaparcia, bóle brzucha, wzrost ciśnienia tętniczego. Może to prowadzić również do zatrucia ciążowego i przedwczesnego porodu.