Anemia w ciąży - objawy, przyczyny, leczenie, zapobieganie

W ciąży najczęstszą przyczyną anemii, stanowiącą około 75% jej przypadków, jest niedobór żelaza. Dlaczego tak się dzieje?

U kobiet ciężarnych występuje zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, które rośnie stopniowo podczas trwania ciąży. Jest to związane między innymi ze wzrostem płodu, łożyska, objętości krwi krążącej w organizmie kobiety ciężarnej, tworzeniem hemoglobiny, a także zwiększeniem masy mięśniowej matki.

Przyczyną anemii i zbyt niskiego stężenia żelaza u kobiet spodziewających się dziecka jest zwykle niski poziom pierwiastka już w momencie zajścia w ciążę. Wpływa na to: dieta uboga w składniki mineralne, obfite krwawienia miesiączkowe czy zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego. Niedokrwistość w ciąży może być także skutkiem krwawień w tym okresie, a także silnych wymiotów oraz spowodowanego nimi braku apetytu.

Czy zawsze anemia w ciąży jest spowodowana niedoborem żelaza?

Najczęstszą przyczyną niedokrwistości w ciąży jest niedostateczna ilość żelaza. Ten typ pojawia się, w momencie kiedy organizmowi brakuje żelaza do produkcji wystarczającej ilości hemoglobiny (warto wiedzieć, że naturalnie stężenie hemoglobiny spada w trakcie II trymestru, a wzrasta nieznacznie w III trymestrze ciąży).

Anemia może być jednak wywołana nie tylko niedobory żelaza, ale i kwasu foliowegolub witaminy B12.

Na niedobór witaminy B12 narażone są głownie kobiety, które nie spożywają mięsa oraz nabiału (przestrzegają zasad diety wegetariańskiej czy wegańskiej). Jeśli chodzi o kwas foliowy, jego suplementacja jest zalecana każdej kobiecie już od początku ciąży.

- W Polsce aż 75–87% niedokrwistości ciężarnych związanych jest z występowaniem niedoboru żelaza, drugim najczęstszym podłożem jest niedobór kwasu foliowego, a trzecim witaminy B12.[5]

Czy jestem narażona na anemię w trakcie ciąży? Jesteś w grupie podwyższonego ryzyka, jeżeli:

• Zaszłaś w kolejna ciążę niedługo po poprzedniej.
• Jesteś w ciąży mnogiej.
• Nękają cię częste wymioty.
• Cierpisz na zaburzenia wchłaniania.
• Nie spożywasz wystarczającej ilości żelaza.
• Miałaś obfite krwawienia przed zajściem w ciążę.
• Jesteś nastolatką.
• Miałaś anemię przed zajściem w ciążę.

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Anemia, która istniała przed zajściem w ciążę, bardzo często objawia się dopiero po zapłodnieniu, co ma związek ze zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo, które rośnie progresywnie w czasie trwania ciąży.

W I trymestrze dzienne zapotrzebowanie na żelazo jest podobne jak dla kobiet, które nie są w ciąży, czyli około 4 mg, w trymestrze II wynosi 7–8 mg, a w III 12–15 mg.

Symptomy, które w przypadku anemii mogą się pojawić, ale nie muszą. Zdarza się, że objawy pojawiają się lub nasilają, gdy anemia w ciąży nie jest leczona.

Przyjmuje się, że objawy anemii są zależne od stadium zaawansowania choroby. Zwykle jest to uczucie osłabienia lub ciągłe zmęczenie, bladość skóry, powiek oraz paznokci, szybkie bicie serca, trudności z koncentracją, omdlenia, bóle głowy i szum w uszach, spadek aktywności, bezsenność, zajady oraz łamliwość, rozdwajanie i wypadanie włosów.

Na późniejszych etapach rozwoju choroby pojawia się przyspieszone bicie serca, napady duszności i męczliwość, nawet przy niewielkim wysiłku.

Anemię w ciąży diagnozuje się na podstawie morfologii krwi obwodowej. Na niedokrwistość z niedoboru żelaza podczas ciąży wskazuje stężenie hemoglobiny poniżej 11 g/dl (6,8 mmol/l). W diagnostyce nie mniej ważna jest także ocena wskaźników erytrocytarnych takich jak np. MCV, który określa średnią objętość krwinek czerwonych.

• Gdy wartość MCV jest mniejsza niż 80fl, rozpoznaje się niedokrwistość mikrocytarną, gdzie erytrocyty są zbyt małe (wynikająca z niedoboru żelaza).

• Gdy wartość MCV jest większa niż 95 fl, wskazuje to na niedokrwistość o charakterze makrocytarnym, wynikającą np. z niedoboru kwasu foliowego lub witaminy B12.

Inne badania, które są pomocne w rozpoznaniu niedokrwistości, to:

• stężenie żelaza,
• stężenie ferrytyny (określające zapasy żelaza w organizmie),
• wysycenie transferryny żelazem,
• całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC).

Odpowiedni poziom żelaza we krwi u tych pacjentek jest warunkiem koniecznym do prawidłowego rozwoju ciąży i płodu. Dlaczego?

Żelazo jest pierwiastkiem, który odgrywa ważną rolę w organizmie człowieka:

• wchodzi w skład hemoglobiny, która odpowiada za transport i dostarczenie tlenu do komórek,
• wchodzi w skład mioglobiny odpowiedzialnej za pobieranie przez mięśnie tlenu z krwi.
• zapobiega niedotlenieniu, wspomagając wydolność podczas wysiłku,
• wpływa na prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu i jego ogólnego dobrostanu.

Ponieważ bezpośrednim skutkiem anemii jest ograniczenie transportu tlenu do tkanek, z pewnością zastanawiasz się, czy anemia ciążowa może mieć wpływ na zdrowie mojego dziecka i na mnie?

Niewielka anemia nie powinna mieć wpływu na twoje dziecko, chyba że występuje ostra niedokrwistość. Wówczas maluch może się urodzić z niskim poziomem żelaza we krwi, a niedobór kwasu foliowego może być przyczyną wad cewy nerwowej.

Jeśli masz ciężką postać anemii, pojawia się ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu. Anemia może również zwiększać ryzyko IUGR, wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu, a i prowadzić do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu.

- Niedobór żelaza skutkuje mniejszą ilością dostarczonego tlenu, a co za tym idzie – niedotlenieniem komórek jaja płodowego, które w pierwszym trymestrze ciąży powinny dzielić się i powiększać swoje rozmiary w szybkim tempie. [5]

Silna anemia może oznaczać urodzenie dziecka z niską wagą. Wśród noworodków obserwuje się także niższą punktację w skali Apgar oraz wcześniactwo, z czasem może rozwijać się u nich niedokrwistość.

Oznacza to, że anemia w ciąży może mieć wpływ na rozwój płodu i zdrowie noworodka, przebieg ciąży oraz porodu. Nie wolno jej bagatelizować i lekceważyć.

Jak leczyć anemię ciążową? W przypadku stwierdzenia anemii, czyli niedoborów żelaza w ciąży, należy działać szybko, czyli zgłosić się do lekarza. Samodzielnie, za pomocą samej diety, trudno wyjść z niedokrwistości.

Podczas wizyty specjalista, po badaniu i analizie wyników badań krwi, omawia optymalny jadłospis, ale i zaleca przyjmowanie witamin oraz preparatów z żelazem i kwasem foliowym.

Rozpoznaną niedokrwistość mikrocytarną w czasie ciąży oznacza, że kobieta powinna przyjmować doustnie preparaty żelaza w większych dawkach: od 100 do 300 mg na dobę. Najczęściej stosowane są preparaty siarczanu żelaza (np. Tardyferon, Pierre Fabre®) z wysoko przyswajanym żelazem na drugim stopniu utlenienia.

Po uzyskaniu prawidłowych wartości hemoglobiny utrzymuje się leczenie przez około 3 miesiące. W skrajnych sytuacjach stosuje się leczenie dożylne. W bardzo nielicznych sytuacjach potrzebna jest transfuzja krwi.

Co jeść, gdy ma się anemię w ciąży?

Gdy lekarz rozpozna anemię, z pewnością zaleci spożywanie produktów, które zawierają łatwo wchłaniane żelazo. Znajduje się ono między innymi w mięsie i rybach oraz warzywach, np. natka pietruszki, szpinak, buraki czy bób.

- Większą biodostępność wykazuje żelazo zawarte w pokarmach pochodzenia zwierzęcego niż roślinnego. Najłatwiej wchłanialną formą jest żelazo hemowe, którego źródłem jest czerwone mięso, drób, ryby i owoce morza. Postać niehemowa znajduje się między innymi w ryżu, czarnej fasoli, pszenicy, jajkach. Mimo że wchłania się gorzej niż forma hemowa, nadal pozostaje istotnym źródłem tego mikroelementu, gdyż stanowi ponad 90% żelaza zawartego w diecie. [5]

Jeśli pojawią się zaparcia, jedz produkty bogate w błonnik, np.: zboża pełnoziarniste, owoce i warzywa. Lekarz może przepisać ci również preparaty ułatwiające wypróżnianie. Jeżeli niepożądane objawy będą się nasilać, porozmawiaj o zmianie stosowanego preparatu na inny.

Warto wiedzieć, że w przyswajaniu żelaza pomaga witamina C (możesz więc popijać tabletkę sokiem, na przykład pomarańczowym). Należy również pamiętać, że wchłanianie żelaza może być nie tylko zwiększone przez inne produkty, ale i zmniejszone.

Wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego utrudniają:

• taniny (zawarta głównie w czarnej herbacie),
• otrębów,
• jaj (żółtka),
• wapnia (mleko i przetwory mleczne),
• manganu,
• miedzi,
• cynku,
• kwasu fitynowego obecnego w ziarnach zbóż i roślinach strączkowych,
• kakao [3].

Preparaty z żelazem mogą mieć nieprzyjemne skutki uboczne. Kał po nich może mieć ciemniejszy kolor. Mogą pojawiać się zaparcia, mdłości, wymioty, biegunka, zgaga, czy bóle brzucha – zwłaszcza jeżeli preparat przyjmujesz na pusty żołądek (chociaż wtedy lek jest lepiej wchłaniany).

Jak jeszcze mogę sobie pomóc?

Przede wszystkim nie martw się, bowiem anemia w ciąży dotyczy niemal połowy przyszłych mam. Odpoczywaj, dobrze jedz, ruszaj się, skup się na sobie i swoim dziecku. Odpuść sobie, co możesz: i obowiązki, i zobowiązania. Jednym słowem bądź dla siebie wyrozumiała - i koniecznie dbaj o siebie.

Anemia w ciąży - Kiedy do szpitala?

Anemii w ciąży nie wolno bagatelizować, ale nie należy również panikować. Wystarczy pozostawać pod opieką lekarza i stosować się do jego zaleceń.

Do szpitala należy się udać, gdy objawy zaostrzą się, dochodzi do omdleń i gwałtownych spadków ciśnienia.

Jeśli chodzi o profilaktykę anemii, by wykryć możliwe niedobory, w każdym trymestrze wykonuje się badania krwi. Pierwsza morfologia powinna zostać pobrana między 9. a 10. tygodniem ciąży, następna w 15.-20. tygodniu, między 27. a 33. oraz między 33. a 37. tygodniem ciąży.

W profilaktyce niedokrwistości z niedoboru żelaza stosuje się odpowiednio zbilansowaną dietę i - zgodnie z zaleceniami WHO - suplementację doustną preparatami żelaza w ilości 30-60 mg przez cały okres ciąży. Jednocześnie PTGiP rekomenduje jednak zażywanie preparatów żelaza dopiero w przypadku zdiagnozowanej niedokrwistości, ponieważ wykazano niekorzystne działanie w przypadku jego nadmiaru w organizmie.

Anemia w ciąży. Co jeść, aby zapobiec anemii w ciąży?

Aby zapobiec anemii, jedz owoce, takie jak jabłka i pomidory lub pij z nich soki. Żelazo odnajdziesz również w śliwkach, bananach, winogronach, rodzynkach, brzoskwiniach, morelach czy figach. Dobrym źródłem żelaza jest także miód.

Oczywiście warte uwagi jest czerwone mięso (ale wątróbkę jedz rzadko ze względu na ryzyko przedawkowania witaminy A). Jeśli chodzi o warzywa, sięgaj po szpinak, sałatę, buraki, brokuły, seler, marchewkę czy pietruszkę. Znajdziesz w nich również witaminę B12 i kwas foliowy. Nie zapominaj o orzechach (sięgaj po migdały, orzechy włoskie i ziemne). Cenne są także nasiona roślin strączkowych. Jedz soję, ciecierzycę, fasolę i soczewicę.

Kiepskie wyniki morfologii można poprawić także pijąc herbatę z pokrzywy.