Ząbkowanie - objawy, sposoby na ból

Ząbkowanie, czyli proces, w którym zęby niemowlęcia wyrzynają się lub przebijają dziąsła, to temat niezwykle emocjonujący, zwłaszcza dla debiutujących rodziców (cioć i dziadków). Oj tak, oczekiwania na pierwszy ząbek i momentu odkrycia, że wreszcie jest, z pewnością nie da zapomnieć. I to z wielu powodów.

Pojawienie się pierwszego zęba to ważna chwila i piękne wspomnienie, ale czasem kłopot, zwłaszcza gdy pierwszy ząbek opóźnia swoje przybycie, za nic mając tabele, normy i statystki lub gdy jego pojawieniu się towarzyszy ból i złe samopoczucie dziecka.

Kiedy pojawia się pierwszy ząb?

Niemowlęta z pierwszymi ząbkami wyglądają cudnie, chociaż potrafi to być poprzedzone dniami wypełnionymi płaczem i marudzeniem. Kiedy powinniście się spodziewać pierwszego ząbka?

Pierwsze zalążki zębów powstają już w 4. tygodniu życia płodowego. Wówczas powstaje listewka zębowa, z której około 7. tygodnia powstają zawiązki zębów mlecznych. Z czasem dochodzi do formowania i mineralizacji zawiązków, a dziecko przed narodzinami posada dwadzieścia zalążków zębów mlecznych.

Pierwszy mleczak w jamie ustnej niemowląt pojawia się między 4. a 12. miesiącem życia dziecka. Zdecydowana większość maluchów zaczyna ząbkować między miesiącem 6. a 9., ale nie jest to reguła.

Każdy młody człowiek rozwija się w swoim indywidualnym tempie, dlatego niektóre maluchy nie mają zębów nawet po pierwszych urodzinach, a inne nabywają je już jako 3-miesięczniaki.

Uwaga! U wcześniaków ząbkowanie następuje średnio o miesiąc później niż u dzieci donoszonych. 

Od czego zależy, kiedy dziecko zaczyna ząbkować? Na proces ten mają wpływ różne czynniki, takie jak:

1. Geny: mówi się, że ząbkowanie to tendencja „rodzinna”, oczekując pierwszego ząbka należałoby więc prześledzić dentystyczną historię mamy i taty. 

2. Stan zdrowia: jeśli maluszek dużo choruje, zapewne ząbki zaczną pojawiać się u niego nieco później.

3. Masa urodzeniowa: u dzieci większych pierwszy ząbek pojawi się wcześniej.  

4. Termin porodu: czy ciąża była donoszona czy też nie: u wcześniaków zęby pojawiają się zgodnie z tzw. wiekiem korygowanym, a nie kalendarzowym, to jest nieco później, niż u dzieci urodzonych w terminie.

5. Sposób karmienia: maluchy karmione piersią pierwszym zębem pochwalą się szybciej niż ich „butelkowi” koledzy.

Jaka jest kolejność wychodzenia zębów? Choć to, kiedy dziecko zaczyna ząbkować, jest sprawą indywidualną, w celach informacyjnych (i orientacyjnych) można posiłkować się schematem i kalendarzem ząbkowania. Jak przebiega ząbkowanie?Jaka jestkolejność wyrzynania zębów mlecznych?

Kolejność wyrzynania się zębów mlecznych wygląda następująco:

• przednie dolne siekacze,
• przednie górne siekacze,
• boczne górne siekacze,
• boczne dolne siekacze,
• pierwsze zęby trzonowe,
• kły,
• drugie zęby trzonowe.

Ząbkowanie u niemowlaka zwykle zaczyna się około 4.-5. miesiąca życia, rzadkością są pierwsze zęby w 3. miesiącu. Pierwsze ząbki u niemowlaka to dolne jedynki, miesiąc lub dwa później pojawiają się też górne jedynki. Potem przychodzi czas na dwójki (najczęściej górne) i czwórki. Dopiero potem pojawiają się trójki (kły). Piątki pojawiają się, gdy maluch ukończy 1. rok życia. Zęby trzonowe u dziecka, czyli czwórki i piątki, powinny pojawić się do 3. roku życia jako ostatnie z mleczaków.

Schemat wyrzynania się mleczaków wygląda następująco:

• od 3. do 9. miesiąca wyrzynają się dolne jedynki,
• od 5. do 12. miesiąca: jedynki górne,
• od około 9. do 13. miesiąca: dolne i górne dwójki,
• od około 10. do 18. miesiąca: dolne i górne czwórki,
• od około 15. do 20. miesiąca: dolne i górne trójki,
• od około 23. do 33. miesiąca: dolne i górne piątki.

Czy wiesz, że zdarza się, że dziecko przychodzi na świat już z pierwszym ząbkiem? Taką perełkę nazywa się zębem wrodzonym.

Choć kolejność wyrzynania zębów zwykle jest taka sama, to u każdego dziecka może przebiegać w różnym tempie. Literatura medyczna wyróżnia kilka rodzajów ząbkowania, są to:

• przedwczesne ząbkowanie (zęby wrodzone i noworodkowe),
• wczesne ząbkowanie (3. i 4. miesiąc),
• ząbkowanie o czasie (5.-8. miesiąc, najczęściej 6.),
• opóźnione ząbkowanie (w wieku 9-11 miesięcy),
• późne ząbkowanie po 12. miesiącu życia dziecka.

Ile trwa bolesne ząbkowanie? Na ogół ząbkowanie jest ciągłym procesem, który zachodzi między 6. a 24. miesiącem życia.

Kiedy oczekiwać pojawiania się zębów? Dzieci ząbkują zwykle w 6. miesiącu życia, nie jest to jednak norma. Wspominaliśmy już, że proces ten może rozpocząć się pomiędzy 3. a 12. miesiącem życia. Kiedy konkretnie można się go spodziewać? Choć objawy ząbkowania nie są zdefiniowane, rodzice zazwyczaj bez trudu wyczuwają ten moment.

Wiele dzieci ma niewielki (lub żaden) problem z ząbkowaniem, podczas gdy inne mogą odczuwać znaczny dyskomfort. Niektóre maluszki są niezwykle marudne i płaczliwe w tym okresie. Związane to może być z obrzękiem i bolesnością dziąseł. Dokucza także swędzenie dziąseł. Problemem jest także nadmierne wydzielanie śliny.

Objawy te mogą się pojawić już tydzień przed wyrznięciem się ząbka i zazwyczaj po tym ustępują.

Przyczyną bolesnego ząbkowania jest wyrzynająca się z dziąsła korona zęba i mniejszy od niej otwór kostny. Wychodzący ząb zaczyna uciskać tkankę łączną i kostną - pojawia się ból.

Czasem to, że dziecku wyrósł pierwszy ząbek, wychodzi na jaw zupełnym przypadkiem. Niestety najczęściej jest tak, że objawy ząbkowania spędzają sen z powiek nie tylko dziecku, ale i jego rodzicom.

Po czym można poznać, że dziecko ząbkuje? Charakterystyczne objawy ząbkowania to:

• Maluch ślini się, a nadmiar śliny może być przyczyną kaszlu i wymiotów.
• Jego dziąsła są zaczerwienione i spuchnięte.
• Dziąsła bolą i swędzą – maluszek szuka ukojenia w gryzieniu zabawek, ratuje go także wkładanie rączek do buzi.
• Dziecko płacze, marudzi, jest rozdrażnione.
• Maluch źle śpi. Obserwuje się brak apetytu.
• Ma problemy z brzuszkiem

W czasie ząbkowania dzieci mogą gorączkować. Dlaczego pojawia się gorączka przy ząbkowaniu? W dziąsłach czasem tworzy się stan zapalny wywołany przebijaniem się ząbka przez dziąsło. A czy podwyższona temperatura, kaszel i katar to nietypowe objawy ząbkowania? Okazuje się, że niekoniecznie. Najczęściej to spowodowana chwilowym obniżeniem odporności wirusówka.

Choću niektórych dzieci ząbkowanie może przebiegać bezobjawowo, w wielu przypadkach wiąże się jednak z nieprzyjemnymi dolegliwościami.

Nie każde dziecko dobrze znosi ząbkowanie. Zazwyczaj maluchy ślinią się na potęgę, inne zaś są marudne i wysoko gorączkują. Dla wielu z nich ząbkowanie to trudny i bolesny temat, często wymagający konsultacji z pediatrą

Gdy maluch częściej płacze, wkłada paluszki do buzi i ssie zabawki, ma kłopoty ze snem, jest marudny - to najpewniej objaw bolesnego ząbkowania. To bardzo trudny czas dla niemowląt, ponieważ same nie umieją poradzić ze swędzącymi dziąsłami. Są zdane na pomoc dorosłych.

Cierpiące dziecko – nawet z powodu wyrzynających się zębów - to widok, który chwyta za serce. Jak możesz pomóc? Jak ulżyć dziecku?

Gryzak

Świetnym pomysłem jest nabycie gryzaka. Jest on nie tylko ładny (przykuwa wzrok dziecka, budzi jego zainteresowanie), ale i skuteczny. Z pewnością też jest o niebo lepszym rozwiązaniem niż: paluszek czy rączka dziecka występujące w roli gryzaka (dziecko może się ugryźć), marchewka czy chleb (o zgrozo! – owe babcine sposoby są naprawdę niebezpieczne!) czy każda przypadkowa rzecz (którą maluch może się na przykład skaleczyć).

Gryzak, najlepiej o chropowatej powierzchni, warto włożyć na kilka minut do lodówki. Maluch, przykładając go do obolałych dziąseł, z pewnością poczuje ulgę – chłód zmniejszy ból i opuchliznę. Pamiętaj o właściwej higienie gryzaka – myj go często ciepłą wodą.

Krople na ząbkowanie

Wielu rodziców decyduje się na użycie preparatów stworzonych z myślą o ząbkujących dzieciach, takich jak żele na ząbkowanie lub kremy znieczulające, które wciera się w dziąsła by złagodzić ból.

Żel na ząbkowanie, który kupisz w aptece, nie tylko znieczula - skutecznie uśmierza ból i nadwrażliwość dziąseł, ale i działa przeciwzapalnie. Ponieważ środek obkurcza naczynia krwionośne i pogarsza ukrwienie śluzówki, używaj go rozsądnie - nie przesadzaj z ilością i częstotliwością aplikacji. Uważniej czytaj instrukcję i ściśle się do niej stosuj.

Uwaga na preparaty z benzokainą, która może powodować methemoglobinemię, groźną chorobę polegającą na znacznym spadku ilości tlenu we krwi. Nie stosuj produktów, które ją zawierają, u dzieci poniżej 2. roku życia bez nadzoru lekarza. Istnieje także ryzyko, że użyty środek przemieści się, na przykład ze śliną, i dostanie się do gardła, gdzie znieczuli przełyk i osłabi odruch odkrztuszania zwiększając ryzyko zadławienia.

Leki przeciwbólowe

Jeśli dziecko cierpi, możesz poradzić się lekarza, który zadecyduje, czy użycie lekarstw przeciwbólowych zawierających np. paracetamol dostępnych w aptece bez recepty jest uzasadnione i bezpieczne.

Gdy maluszek wyraźnie cierpi, można sięgnąć po lek przeciwbólowy zawierający paracetamol, w syropie bądź czopku).

Uwaga, nigdy nie podawaj dziecku poniżej trzeciego miesiąca życia żadnych lekarstw bez konsultacji z pediatrą.

W przypadku maluchów powyżej 6. miesiąca życia, alternatywą dla paracetamolu jest także ibuprofen, który oprócz efektu przeciwbólowego, łagodzi także stan zapalny dziąseł. Pamiętaj jednak, że może on podrażniać żołądek, co w przypadku dzieci, które ząbkując grymaszą przy jedzeniu (a zdarza się to pewnej grupie ząbkujących maluchów) może okazać się poważnym problemem.

Środkiem absolutnie zakazanym dla kogokolwiek poniżej 19. roku życia jest aspiryna i inne leki bazujące na kwasie acetylosalicylowym. Nigdy nie podawaj ich dzieciom i nie wcieraj w dziąsła żadnych środków, które ją zawierają. Lek ten wiązany jest z Syndromem Reye'a - rzadkim, ale śmiertelnie niebezpiecznym schorzeniem.

Pamiętaj, że kwasu acetylosalicylowego (polopiryna, aspiryna i jego pochodne), nie można podawać dzieciom do 12. roku życia.

Jeśli zastosowany środek przeciwbólowy nie działa, a objawy utrzymują się dłużej niż 24 godziny, skonsultuj się z pediatrą.

Leki homeopatyczne

Niektórzy rodzice są wielkimi zwolennikami leków homeopatycznych w kroplach lub tabletkach (w homeopatii substancja czynna ulega wielokrotnemu rozcieńczeniu, aż do momentu gdy staje się praktycznie nie do wykrycia. Podanie jej w takiej formie ma stymulować organizm pacjenta do walki z chorobą i uzdrowienia).

Warto mieć jednak na uwadze, że:

• Wielu pediatrów twierdzi, że ryzyko zwiane z zażywaniem leków homeopatycznych jest znacznie większe niż potencjalne korzyści.

• Przed użyciem leku homeopatycznego u dziecka należy porozmawiać z lekarzem i upewnić się, że dany środek jest bezpieczny. Niektóre leki homeopatyczne zostały wycofane z dystrybucji ze względu na ich potencjalną szkodliwość.

Istnieje kilka domowych sposobów, które mogą przynieść ulgę maluchom cierpiącym z powodu bólu, podrażnionych dziąseł i innych objawów związanych z ząbkowaniem. 

Zimne okłady na ząbkowanie

Zimne okłady to znany sposób na zmniejszenie bólu i obrzęku przy zwichnięciu kostki. Jego zbawienne działanie zimna można również wykorzystać w przypadku opuchniętych, obolałych dziąseł.

• Mokrą ściereczkę wystarczy włożyć do foliowego woreczka i umieścić w zamrażalniku na godzinę (dla lepszego efektu zamiast w wody można użyć herbatki rumiankowej znanej z właściwości uspokajających, tylko sprawdź, czy dziecko nie ma alergii). Następnie trzeba wyjąć ściereczkę z torebki i pozwolić maluchowi żuć zimny materiał, który działa znieczulająco, a dodatkowo, dzięki swojej fakturze, masuje obolałe dziąsła.

• W podobny sposób warto schłodzić smoczek lub gryzak, umieszczając je na jakiś czas w lodówce (nie należy ich wkładać do zamrażalnika, gdyż mogą zamarznąć i zbytnio stwardnieć, co grozi uszkodzeniem dziąseł dziecka). Na rynku dostępnych jest wiele różnych rodzajów gryzaków, niektóre mają plastykowe uchwytu ułatwiające dziecku trzymanie zimnego przedmiotu.

Ucisk dziąseł na bolesne ząbkowanie

Ząbkujące maluchy często wkładają do buzi i gryzą różne przedmioty, ponieważ ucisk na dziąsła pomaga im złagodzić ból. Ulgę może przynieść nie tylko gryzak - schłodzony lub w temperaturze pokojowej (warto wypróbować kilka różnych rodzajów gryzaków, by znaleźć taki, który polubi).

Z pewnością pomoże masaż dziąseł wykonywany w miejscu, gdzie wyrzyna się ząb: wykonuj kuliste ruchy, przez kilkanaście sekund, kilka razy dziennie. Zamiast swojego palca (nie jest to jednak zbyt higieniczne rozwiązanie), użyj silikonowej szczoteczki, specjalnej nakładki na palec lub - po prostu - jałowego gazika. Maluchy przeważnie za tym przepadają, zwłaszcza że palec pocierając o dziąsło wydaje zabawne, bo skrzypiące dźwięki.

Ząbkowanie to zazwyczaj okres trudny i dla maluszka, i dla jego opiekunów - towarzyszy mu wiele przykrych objawów, które – na szczęście - ustępują zaraz po tym, jak ząbek ujrzy światło dzienne.

Rodzice na wiele sposobów, z dużą skutecznością, mogą uśmierzać ból dziecka, są jednak sytuacje, które mogą wydać się niepokojące i wymagają konsultacji z pediatrą. 

Z maluchem idź do lekarza, gdy ząbkowaniu towarzyszy:

• biegunka,
• wysoka gorączka – powyżej 38,5 ºC,
• długotrwała gorączka – trwająca ponad 3 dni,
• stan zapalny dziąseł,
• objawy typowe dla przeziębienia czy innych jednostek chorobowych.

Ważne! Warto również zasięgnąć porady lekarskiej gdy dziecko skończyło 18 miesięcy, a wciąż nie pojawił się pierwszy ząbek.