Cukrzyca ciążowa. Sprawdź jakie są objawy i co musisz wiedzieć

Cukrzyca to grupa zaburzeń metabolicznych, których wspólną cechą jest hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy we krwi. To wynik bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny.

Cukrzyca ciążowa, nazywana także cukrzycą ciężarnych (ang. gestational diabetes mellitus, GDM), jest czasowym zaburzeniem gospodarki węglowodanowej (nietolerancja węglowodanów), które objawia się hiperglikemią. Mówi się o niej, gdy wykryto ją u kobiety, która dotychczas na cukrzycę nie chorowała (cukrzyca w ciąży a cukrzyca ciążowa to to samo).

Chorobę diagnozuje się najczęściej pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży, na podstawie wyników obowiązkowego testu obciążenia glukozą.

- Cukrzyca jest najczęstszym powikłaniem metabolicznym wikłającym ciążę. Częstość występowania cukrzycy ciążowej (GDM, gestational diabetes mellitus) w Europie szacuje się na 5,4% z dynamiczną tendencją wzrostową. [1] Szacuje się, że w Polsce dotyczy ona około 3-10% ciężarnych.

Skąd się bierze cukrzyca w trakcie ciąży? Jej główną przyczyną jest zwiększenie poziomu hormonów, które wytwarza łożysko. Progesteron, estrogen, prolaktyna czy laktogen łożyskowy z jednej strony wspomagają proces rozwoju dziecka, z drugiej są antagonistami insuliny, hormonu produkowanego przez trzustkę. Oznacza to, że blokują działanie insuliny i obniżają wrażliwość organizmu na jej działanie. To przyczynia się do podwyższonego poziomu cukru we krwi (w rezultacie zapotrzebowanie na nią u kobiet w ciąży jest 2 do 3 razy większe niż normalnie).

Jeżeli organizm kobiety ciężarnej nie radzi sobie z dodatkowym zapotrzebowaniem na insulinę (nazywa się to insulinoodpornością), poziom glukozy we krwi podnosi się. Wówczas diagnozowana jest cukrzyca ciążowa.

Sprawdź, czy jesteś w grupie ryzyka

Istnieją pewne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowalności na cukrzycę ciążową.

Jesteś zagrożona ryzykiem pojawienia się choroby, jeśli:

• cierpisz na otyłość́. Zgodnie z nowym badaniem opublikowanym w PLOS Medicine przez Linna Sorbye'a z Uniwersytetu w Bergen w Norwegii i jego współpracowników ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej (GDM) wzrasta wraz ze wzrostem masy ciała między ciążami,
• masz więcej niż 35 lat,
• masz zaburzenia tolerancji glukozy,
• przebyłaś cukrzycę w poprzedniej ciąży,
• w twojej rodzinie występuje cukrzyca,
• poroniłaś,
• dotyczy cię zespół policystycznych jajników (PCOS),
• urodziłaś pierwsze dziecko ważące ponad 4 kg,
• zażywasz leki przeciwpsychotyczne lub steroidowe,
• masz nadciśnienie tętnicze,
• w pierwszej połowie ciąży przybrałaś zbyt szybko na wadze.

Co ciekawe, badanie przeprowadzone w Singapurze wykazało powiązanie zdrowotne między krótkim snem podczas ciąży a cukrzycą ciążową (GDM). Wyniki opublikowane w czasopiśmie Sleep sugerują, że rozwiązanie problemów ze snem podczas ciąży może potencjalnie zmniejszyć ryzyko rozwoju GDM.

Uwaga: cukrzyca ciążowa może wystąpić u kobiet bez znanych czynników ryzyka, a i być niezdiagnozowaną wcześniej cukrzycą typu 1 lub 2. Szacuje się, że to blisko 10% przypadków cukrzycy ciążowej.

U kobiet z grupy podwyższonego ryzyka powinno się wykonać badania w kierunku cukrzycy na jak najwcześniejszym etapie ciąży.

Dieta a ryzyko cukrzycy

Na pojawienie się cukrzycy duży wpływ ma sposób żywienia. Zdrowa, kompleksowa dieta, która zmniejsza stan zapalny organizmu, zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej – dowodzi tego badanie przeprowadzone w Szpitalu Uniwersyteckim i na Uniwersytecie w Turku w Finlandii.

- Wyniki badań pokazują, że przestrzeganie zdrowej diety we wczesnej ciąży zmniejsza ryzyko cukrzycy ciążowej – mówi pierwsza autorka i doktorantka Lotta Pajunen z Instytutu Biomedycyny Uniwersytetu w Turku.

Z Lily Nichols podkreśla, że badania wskazują na to, iż nieodpowiednie spożycie białka w pierwszym trymestrze ciąży jest czynnikiem ryzyka cukrzycy ciążowej. Wyższą zapadalność na cukrzycę ciążową odnotowano także wśród kobiet, które spożywały dużo zbóż, ciastek, ciastek oraz soków, niższą zapadalność stwierdzono u kobiet, które regularnie jadły orzechy (Clinical Nutrition, 2016).

Przebieg cukrzycy ciążowej jest zwykle bezobjawowy, a chorobę można wykryć dopiero podczas badania stężenia glukozy we krwi.

Na jej pojawienie się mogą wskazywać takie symptomy jak:

• zwiększone pragnienie,
• częstomocz,
• przewlekłe zakażenia pochwy,
• nadmierne przybieranie na wadze lub tracenie kilogramów,
• napady głodu,
• zmęczenie,
• uczucie suchości w jamie ustnej.

Jeżeli należysz do grupy ryzyka, już na początku ciąży wykonaj doustny test tolerancji glukozy (OGTT), czyli tzw. krzywą cukrową. Każda kobieta po pierwszej wizycie u ginekologa powinna wykonać stężenie glukozy we krwi na czczo.

Jeśli wyniki są prawidłowe, test tolerancji glukozy wykonuje się dopiero między 24. a 28. tygodniem ciąży. Badanie to wyklucza lub potwierdza chorobę. Skierowanie na badania otrzymuje się od ginekologa prowadzącego ciążę.

Podczas badania krew żylną pobiera się trzy razy: na czczo, po godzinie i po 2 godzinach od spożycia roztworu z 75 g glukozy. Pierwsze pobranie krwi wykonasz przed wypiciem roztworu z glukozą. Później zostaniesz poproszona o spożycie z 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie.

Cukrzyca ciążowa jest rozpoznana, jeśli spełnione jest przynajmniej jedno z niżej wymienionych kryteriów według IADPSG 2010 i WHO 2013:

• na czczo stężenie glukozy w osoczu : 92-125 [mg/dl] 5,1-6,9 [mmol/l],
• 60. minuta stężenie glukozy w osoczu: ≥180 [mg/dl] ≥10,0 [mmol/l],
• 120. minuta stężenie glukozy w osoczu: 153-199 [mg/dl] 8,5 -11,0 [mmol/l].

Jeżeli wyniki są powyżej dopuszczalnej normy, stwierdza się cukrzycę ciążową, która wymaga dalszego leczenia pod okiem ginekologa oraz diabetologa.

W Polsce test wykonuje się pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Tymczasem brytyjscy naukowcy uważają, że to zbyt późno. Z badań przeprowadzonych na University of Cambridge wśród 4 069 kobiet wynika, że należy je robić dokładnie w 24 tygodniu ciąży. Profesor Gordon Smith mówi, że zmniejszy to negatywne oddziaływanie nadmiaru cukru na rozwój płodu.

Dlaczego badanie w kierunku cukrzycy w ciąży jest ważne?

Ponieważ typowe objawy cukrzycy, takie jak zmęczenie, uczucie pragnienia i suchości w ustach, parcie na mocz, zwiększenie masy ciała czy napady głodu można zrzucić na karb ciąży, szalenie ważne są badania laboratoryjne w kierunku cukrzycy.

Przewlekła hiperglikemia prowadzi do zaburzeń w metabolizmie białek, tłuszczów i gospodarki wodno-elektrolitowej. W konsekwencji może dochodzić do uszkodzenia rożnych narządów i układów, a szczególnie naczyń krwionośnych, mięśnia sercowego, nerek, nerwów i narządu wzroku.

Cukrzyca w okresie ciąży, zależnie od stopnia wyrównania glikemii, zwiększa ryzyko wielu powikłań zarówno matczynych, jak i płodowych. Według nowych badań przeprowadzonych przez University of Birmingham, kobiety z cukrzycą ciążową (GDM) w czasie ciąży mają wyższe niż zwykle ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, nadciśnienia i choroby niedokrwiennej serca w przyszłości.

Jeśli choroba została zdiagnozowana i opanowana, ryzyko powikłań z nią związanych się zmniejsza. Nieleczona cukrzyca ciążowa bądź leczona niewłaściwie, zwiększa ryzyko poronień, wad wrodzonych, obumarć wewnątrzmacicznych, nadmiernego wzrastania płodu, urazów okołoporodowych, hipoglikemii oraz innych problemów adaptacyjnych u noworodka.

Zagrożeniem jest także wcześniactwo. W grupie matek chorych na cukrzycę dotyczy około 10–30% przypadków. Jest wyższe niż̇ u matek zdrowych.

Kolejnym problemem jest makrosomia noworodka, czyli nadmierne wzrastania płodu. Dotyczy ona 25 – 42% dzieci z ciąż powikłanych cukrzycą. Ponieważ przy hiperglikemii nadmiarnowa glukoza przenika przez łożysko, dochodzi do hiperglikemii płodu, a noworodek rodzi się z masą 4000/4500 g. Jest narażony na urazy okołoporodowe, np. uszkodzenie nerwów szyi i barków lub urazem a nawet złamaniem obojczyka.

Jak wynika ze statystyk, dziecko matki chorującej na cukrzycę ciężarnych, będzie bardziej narażony na nadwagę lub otyłość w dzieciństwie oraz obarczony wyższym ryzykiem zachorowania w starszym wieku na cukrzycę typu 2. Niekontrolowana cukrzyca zwiększa również ryzyko wad w obrębie układu kostnego, nerwowego, moczowo-płciowego, a także wad serca.

Cukrzyca ciążowa stwarza także zagrożenie hipoglikemią u noworodka, czyli obniżonym poziomem cukru w organizmie. Hipoglikemia może objawiać się między innymi: nerwowością, krzykiem, hipotonią (zmniejszone napięcie mięśniowe), letargiem, sennością, problemami z oddychaniem, niebieskawym odcieniem skóry, drgawkami, oczopląsem, brakiem apetytu. Dziecko, w momencie narodzin, może mieć także problemy z oddychaniem, ponieważ przy cukrzycy ciążowej płuca dziecka dojrzewają z opóźnieniem.

Jak leczyć cukrzycę ciążową? W części przypadków (typ GDM1) w celu opanowania cukrzycy, by osiągnąć prawidłowy poziom glikemii, wystarczająca jest odpowiednia dieta oraz aktywność fizyczna (zalecane jest uprawianie sportu o umiarkowanej intensywności, dostosowanego do stanu oraz możliwości ciężarnej).

Zdarza się jednak, że konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego: leków lub zastrzyków insuliny (typ GDM2). To dlatego, jeśli zdiagnozowano u ciebie cukrzycę ciążową, koniecznie skonsultuj się z lekarzem diabetologiem. Pod jego opieką pozostaniesz do końca ciąży.

- Każda kobieta ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową powinna na bieżąco kontrolować poziom glikemii za pomocą glukometru. Jeżeli mimo stosowania diety i uprawiania sportu poziom cukru we krwi nie ulega stabilizacji, konieczne może się okazać podawanie insuliny.

Kontroluj poziom cukru

Pamiętaj! Jeśli cierpisz na cukrzycę bądź jeśli jesteś nią zagrożona, dbaj o siebie i nie bagatelizuj sytuacji. Regularnie rób zlecane ci badania, samodzielnie kontroluj poziom cukru za pomocą glukometru.

Załóż zeszyt, w którym będziesz notować poziom cukru, posiłki i przekąski. Pozostań pod specjalną opieką lekarską (także diabetologa) aż do samego porodu, stosuj się do jego wszelkich zaleceń.

- Leczenie należy wprowadzić wtedy, gdy za pomocą modyfikacji diety kobieta nie osiąga odpowiedniego poziomu glikemii. Pacjentka sama prowadzi kontrolę glikemii, po odpowiednim przeszkoleniu w kwestii prawidłowej diety i obsługi glukometru - mówi specjalista ginekolog i perinatolog prof. Ewa Wender-Ożegowska, specjalista w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz perinatologii. [2]

Leczenie cukrzycy ciążowej polega przede wszystkim na stosowaniu zbilansowanej diety, tzw. diety cukrzycowej dla kobiet w ciąży. Najlepiej, jeśli jest ona opracowana przez dietetyka. Wiele mam decyduje się jednak modelować ją samodzielnie. Na co powinnaś zwrócić uwagę?

Dieta cukrzycowa powinna dostarczać przynajmniej 1800 kcal (w przypadku ciąży bliźniaczek 2000-2200 kcal), a także większą ilość białka.

Bardzo ważne jest kontrolowanie ilości obecnych w menu węglowodanów oraz tłuszczów. Pamiętaj, że bardziej wartościowe są węglowodany złożone oraz tłuszcze roślinne. Ograniczaj zatem ilość węglowodanów prostych: słodyczy, soków owocowych i tłuszczów.

Oczywiście najlepiej odstaw cukier i słodkości. Uważaj na owoce ze względu na fruktozę i staraj się nie przekraczać 20 dag dziennie i to w godzinach wczesnopopołudniowych. Mleko ze względu na laktozę zastąp kefirem lub jogurtem naturalnym.

Około 40% dziennej racji powinny wypełniać „dobre” węglowodany, pochodzące z warzyw, kasz i ciemnego pieczywa, 30% powinno stanowić białko, a maksymalnie 20-30% - tłuszcze.

Bardzo ważny jest także błonnik pokarmowy, który hamuje wchłanianie glukozy. Występuje w dużych ilościach w warzywach, owocach i produktach zbożowych. Im produkt mniej przetworzony, tym więcej zawiera błonnika, dlatego najlepiej jeść surowe warzywa i owoce ze skórką, wybierać gruboziarniste kasze i pełnoziarnisty chleb.

Najlepiej gdybyś sięgała po potrawy gotowane, przygotowywane na parze czy pieczone w folii lub rękawie. Makarony, ryż i kasze powinny być al dente, to samo dotyczy warzyw.

Ważne, żeby produkty, po które sięgasz, miały niski indeks glikemiczny (IG), czyli nie powodowały gwałtownych skoków cukru w organizmie. Zestawy produktów o różnym indeksie glikemicznych można znaleźć na stronach internetowych towarzystw diabetologicznych. Swoją dietę powinnaś konsultować z lekarzem prowadzącym.

Kluczowe jest, by posiłki spożywać regularnie, o stałych porach. Jedz często i w małych porcjach. Powinnaś jeść 3 posiłki główne oraz 3 lub 4 lekkie przekąski, co 2-3 godziny.

Czym są wymienniki węglowodanowe?

W większości przypadków cukrzycę ciężarnych leczy się dietą, czasem jednak konieczna jest terapia insuliną w zastrzykach. Wówczas przyszła mama powinna stosować dietę opartą o tzw. wymienniki węglowodanowe. Ważne jest także spożywanie 6 posiłków dziennie, przy czym ostatni, 6 posiłek, to tzw. druga kolacja, którą należy zjeść przed zaśnięciem. Zapobiega to porannej hipoglikemii.

1 wymiennik węglowodanowy to ilość produktu spożywczego zawierająca 10 g węglowodanów przyswajalnych. Dietę opartą o wymienniki powinien ustalić dietetyk, bowiem ich ilość jest zależna od zapotrzebowania na energię, ta z kolei od aktywności fizycznej, masy ciała, wzrostu kobiety, jak i trymetru ciąży.

Po ustaleniu liczby wymienników, zależnie od sposobu żywienia i stylu życia kobiety, ich ilość jest rozkładana na poszczególne posiłki. Przykładowy rozkład wymienników może wyglądać następująco.

• 1 śniadanie 6 WW,
• 2 śniadanie 3 WW,
• obiad 6 WW,
• podwieczorek 2WW,
• kolacja 3 WW,
• druga kolacja 2 WW (posiłek przed snem).

I nie zapominaj o ruchu. Jeśli lekarz ci nie zabronił, prowadź aktywny tryb życia, spaceruj i pływaj. Wysiłek fizyczny poprawia spalanie glukozy, zmniejsza insulinooporność tkanek oraz zwiększa ich wrażliwość na insulinę.

Najczęściej po porodzie nie będziesz potrzebować insulinoterapii, ale po 6-12 tygodniach ponownie powinnaś wykonać test krzywej cukrowej, żeby wykluczyć chorobę. W zdecydowanej większości przypadków objawy cukrzycy ustępują wraz z zakończeniem ciąży. Jeśli wynik badania przesiewowego okaże się prawidłowy, badanie można powtórzyć po 3 latach.

U około 10% kobiet objawy cukrzycy utrzymują się także po ciąży, co wskazuje na niewykrytą przed ciążą cukrzycę typu 1. U co trzeciej ciężarnej cukrzyca ciążowa pojawia się podczas kolejnej ciąży.

U kobiet, u których występują czynniki ryzyka, badania powtarza się co rok. Jeśli wynik jest pozytywny, musisz zostać pod opieką poradni diabetologicznej na stałe.

Jeżeli miałaś cukrzycę w ciąży, jeśli tylko możesz, podejmij karmienie piersią ze względu na liczne korzyści zdrowotne zarówno dla ciebie, jak i dla niego. Laktacja zwiększa wydatek energetyczny, co obniża wartość glikemii.

Jeżeli kobieta nie należy do grupy ryzyka, a mimo to rozwinęła się u niej cukrzyca ciążowa, należy to potraktować jako sygnał ostrzegawczy. Być może istnieją czynniki genetyczne, które mogą skutkować rozwojem cukrzycy typu 2 w przyszłości.

Cukrzyca ciążowa – mity

Lily Nichols, autorka bloga "Balancing real food & real life" w swoim artykule "9 mitów o cukrzycy ciążowej" (http://pilatesnutritionist.com/9-gestational-diabetes-myths/) przestrzega przed wiarą w rozpowszechnione błędne przekonania dotyczące kwestii podwyższonego poziomu cukru we krwi kobiet ciężarnych.

Lekko podwyższony cukier w ciąży jest normą - MIT

Okazuje się, że organizm zdrowej kobiety w ciąży utrzymuje o 20% niższy poziom cukru niż u kobiet niebędących w ciąży. Tak więc lekko podniesiony poziom cukru we krwi kobiety ciężarnej jest zdecydowanie sygnałem ostrzegawczym i wymaga konsultacji ze specjalistą.

Jestem szczupła, więc cukrzyca mi nie grozi – MIT

Choć wydaje się, że osoby szczupłe nie należą do grupy ryzyka, wcale nie są wolne od zagrożenia cukrzycą ciążową. Niektóre badania wykazały, że u 50% kobiet z cukrzycą ciążową nie występowały żadne typowe czynniki ryzyka, takie jak nadwaga przed zajściem w ciążę lub cukrzyca w rodzinie.

Jeśli biorę insulinę mogę jeść wszystko – MIT

Dostarczenie insuliny do organizmu za pomocą tabletek lub zastrzyków rzeczywiście zmniejszy poziom glukozy we krwi, ale nie usunie negatywnych skutków nadmiernego jedzenia.