Kalendarz skoków rozwojowych w pierwszym roku życia dziecka

W pierwszym roku życia dziecko przechodzi przez siedem tak zwanych skoków rozwojowych. To okresy, kiedy w niedojrzałym układzie nerwowym malucha następuje gwałtowna zmiana. Niektóre z nich są wyraźne, inne mijają niepostrzeżenie. Ponieważ dziecko się wciąż się rozwija, nowe bodźce, wrażenia i spostrzeżenia mogą je nieco męczyć, a czasami wywoływać lęk czy niepokój.  Co warto wiedzieć? Jak sobie radzić?

Każdy skok rozwojowy trwa około tygodnia i poprzedzony jest tzw. „trudnym” okresem. Dziecko  bywa bardzo marudne, gorzej zasypia i niespokojnie śpi. Ciągle chce być noszone na rękach czy przytulane.

W tym czasie możesz nawet odnosić wrażenie, że nie jest to skok rozwojowy, tylko regres, bo wydaje się, że dziecko zapomniało to, czego się do tej pory nauczyło. Tymczasem po kilku dniach następuje zmiana. Zauważasz, że nastąpił skok rozwojowy, bo nieoczekiwanie okazuje się, że dziecko opanowało te umiejętności, których tak mozolnie się wcześniej uczyło.

Jak skoki rozwojowe u niemowląt wpływają na jego emocje?

Pierwszy rok życia dziecka to okres niesamowicie szybkiego rozwoju. Pamiętaj, że w kolejnych miesiącach i latach młody człowiek nie będzie zmieniał się aż tak szybko i dynamicznie jak teraz.

Niemowlę nieustannie uczy się nowych rzeczy, doskonali już nabyte umiejętności, a to wywraca dotychczasowy porządek do góry nogami. Zmienia się wszystko - od sposobu postrzegania po sprawność ruchową. Początkowo takie okresy nierównowagi trwają krótko, ale z czasem się wydłużają. Uświadomienie sobie, że jest to naturalny etap rozwoju, pomoże lepiej zrozumieć zachowanie dziecka.

Kryzysy poprzedzające skoki rozwojowe niemowląt są bardzo stresujące dla dziecka (którego świat nagle bardzo się zmienia) i dla rodziców, którzy nie rozumieją, dlaczego dość samodzielny maluch zaczyna godzinami wisieć na mamie, domagając się jej nieustannej uwagi. Mało tego! Rodzice czasem odnoszą wrażenie, że dziecko utraciło nabyte umiejętności.

Ponieważ skoki rozwojowe są związane z rozwojem mózgu, dzieci urodzone wcześniej przechodzą je nieco później, a maluchy, które przyszły na świat po terminie, trochę wcześniej, bo przecież ich mózg rozwijał się już w życiu płodowym. 

Należy brać na to poprawkę czytając kalendarz skoków rozwojowych. Pamiętaj również, że mają one charakter orientacyjny i informacyjny. Dzieci rozwijają się w swoim tempie, dlatego do każdego ze skoków rozwojowych należy podchodzić indywidualnie. 

Okres niemowlęctwa i dzieciństwa charakteryzuje się dynamicznie przebiegającymi wzrostem i zmianami. Rozwój psychoruchowy i fizyczny przebiegają według przewidywalnego schematu zdarzeń, które pojawiają się w określonej kolejności.

Pierwszy skok zaczyna się już około 5. tygodnia życia, zaraz po ukończeniu pierwszego miesiąca. Jest to moment, w którym noworodek zaczyna się baczniej rozglądać wokół siebie. Jego wzrok zatrzymuje się na twarzach i przedmiotach, głośne dźwięki wywołują nerwowość, a nawet płacz. Coraz większą rolę odgrywa zapach (szczególnie mamy).

Zmysły rozwijają się i dziecko zaczyna inaczej odbierać docierające do nich wrażenia. To czas, kiedy pojawiają się pierwsze łzy (a nie tylko sam charakterystyczny, noworodkowy płacz), ale i pierwsze uśmiechy. 

W tym czasie maluszek potrzebuje spokoju, ograniczenia ilości bodźców, a w przypadku ich nadmiaru - wyciszenia, zwłaszcza przed snem.

W efekcie skoku rozwojowego dziecko staje się bardziej wrażliwe na otaczający je świat. Zanim nauczy się, jak bodźce przetworzyć i jak sobie z nimi radzić, bywa niespokojne i rozdrażnione. To dlatego tak ważne jest, by nie stymulować maluszka nadmiernie i kontrolować ilość docierających do niego bodźców - by nie doszło do przebodźcowania (przeczytaj jak rozpoznać przebodźcowanie).

Przeczytaj więcej o 2. miesiącu życia dziecka

Około 8 tygodnia dziecko zaczyna dostrzegać rytm dnia, a w otaczającym go świecie powtarzające się wzorce, np: 

• po kąpieli sen,
• jedzenie,
• czas zabawy.

Maluch odkrywa własne dłonie, uważnie je ogląda, próbuje dotykać nimi różnych rzeczy, wyciąga rączki, żeby dosięgnąć do zabawki. Jego ruchy stają się coraz bardziej precyzyjne. Zaczyna je kontrolować.

W czasie tego skoku rozwojowego powtarzający się stale rytm dnia i małe rytuały to najlepsze warunki dla rozwoju maluszka. Dzięki temu, że dziecko wie i czuje, czego może się spodziewać - np. po drzemce karmienia, po kąpieli spania - będzie się czuło komfortowo. Daje mu to poczucie bezpieczeństwa.

Przeczytaj więcej o 2 miesiącu życia dziecka

Nareszcie rozpoznajesz znaki wysyłane przez dziecko, coraz lepiej je rozumiesz. Nauczyłaś się, jak maluchowi pomóc zasnąć i jak je zabawiać. A tu przychodzi 11 tydzień…  i kolejny kryzys:

• dziecko nie chce jeść,
• płacze, 
• marudzi,
• nie daje się uspokoić, 
• im bardziej otoczenie stara się je zabawić, tym
• głośniej płacze. 

Dzieje się tak dlatego, że niemowlę zaczyna dostrzegać detale, niuanse i widzi, że mają one znaczenie. To może je nieco przerażać.

Rozpoznawanie niuansów powoduje, że brzdąc reaguje znacznie silniej na poirytowany głos mamy i zdaje się widzieć to, co do tej pory mu umykało. Staje się też bardziej ruchliwy i nie tylko wyciąga rączki, ale również przytrzymuje w dłoni podany przedmiot i próbuje go włożyć do buzi. Wiele dzieci odkrywa też możliwości wokalne własnego głosu: piszczą, krzyczą, głużą. 

Staraj się stymulować malucha mówiąc do niego, proponując do zabawy przedmioty o rozmaitej fakturze, ale dbaj też o to, żeby jak najmniej było wokół niego nerwowości i gwałtownych zdarzeń.

Gdy pojawia się trzeci skok rozwojowy, maluch zaczyna stabilnie trzymać główkę, opanowuje też umiejętność przewracania się z pleców na brzuszek i odwrotnie. Dziecko odkrywa też nową możliwość, która pozwala mu poznawać świat - w rezultacie wszystko, co tylko może, wkłada do buzi.

Przeczytaj więcej o 3 miesiącu życia dziecka

Ten skok może poważnie dać się rodzicom we znaki, gdyż wydłuża się poprzedzający go okres marudzenia. Jak widzisz skoki rozwojowe u dzieci przynoszą huraganowe zmiany dla wszystkich członków rodziny. Wracając jednak do niemowlęcia...

W tym czasie dziecko zaczyna rozumieć, że z jednych rzeczy wynikają inne, potrafi przewidzieć następne wydarzenia (dostrzega związki przyczynowo-skutkowe), np. uczy się, że jeśli potrząśnie trzymaną grzechotką, to ona wyda dźwięk, a jak wykona określone ruchy rękoma, to uda mu się ją włożyć do buzi.

Maluch uczy się siadać, gdy ktoś trzyma go za rączki. Idealnie potrafi komunikować swoje potrzeby - odpycha butelkę, gdy ma dość jedzenia i wyciągnąć dłoń po zabawkę. Coraz lepiej reaguje na otaczające go słowa – rozpoznaje swoje imię, reaguje na pieszczotliwą intonację i śmieszne dźwięki wydawane przez rodziców.

Wspólna zabawa z dzieckiem, polegająca na zasłanianiu i odkrywaniu zabawek, pokazywaniu jak coś się łączy, jak za dotknięciem uruchamia się i przestaje działać, jest bardzo rozwijająca.

Przeczytaj więcej o 4 miesiącu życia dziecka

Czy zdajesz sobie sprawę, ile tygodni ma dziecko, a jak wielu rzeczy się już do tej pory nauczyło? Przełom piątego i szóstego miesiąca to okres, gdy niemowlę zaczyna zauważać relacje między ludźmi. Przestaje uśmiechać się do każdego napotkanego człowieka i dostrzega, że ludzie dzielą się na bliskich i obcych - stąd nieśmiałość i lękliwość w stosunku do tych drugich, ale i najpiękniejsze uśmiechy rozdawane najbliższym.

Pojawia się tzw. lęk separacyjny, czyli obawa przed rozstaniem z rodzicami (zwłaszcza z mamą). Ich zniknięcie, choćby tylko na chwilę z oczu dziecka wywołuje płacz, może też być przyczyną kłopotów z zasypianiem i częstego przebudzania się w nocy.

Dziecko powoli rozumie też inne relacje zachodzące w otoczeniu – zrzucanie przedmiotów na podłogę, łapanie za łyżeczkę z kaszą, ciągnięcie mamy za włosy. To ważne eksperymenty.

W tym okresie maluszek uwielbia bawić się tym, co błyszczy i szeleści, na przykład zabawkami z metkami. Miłym urozmaiceniem zabawy może być dowiązanie do znanych zabawek nowych elementów.

Młody człowiek w tym okresie robi też postępy w zakresie rozwoju motorycznego - próbuje się czołgać i przemieszczać. Rozwija się jego motoryka mała: zaczyna uderzać przedmiotami o siebie, ale również wkładać i wyjmować zabawki z pudełka, nawet łapiąc je kciukiem i palcem wskazującym.

Przeczytaj więcej o 5 miesiącu życia dziecka

Ach, te skoki rozwojowe dziecka. Kolejne tygodnie i znowu ciężka próba dla rodziców. Pewnie nie oczekiwaliście, że samodzielnie siedzący i sprawnie już poruszający się (pełzający czy też raczkujący) maluch znowu zacznie domagać się nieustannego noszenia na rękach.

Pogodny do tej pory niemowlak płacze z byle powodu. Czasem np. dlatego, że się nudzi, że chce być w centrum uwagi lub potrzebuje bliskości. Nieustannie marudzi, wścieka się, wypróbowuje siłę swojego głosu i sprawdza reakcje jakie wywarł na otoczeniu. Centralnym punktem jego wszechświata jest mama. Bywa o nią bardzo zazdrosny. 

Powoli budzą się w nim także instynkty opiekuńcze - tuli maskotki i darzy wielką sympatią czworonogi, które także próbuje przytulać.

Jednocześnie jest to czas intensywnego rozwoju inteligencji. Dziecko zaczyna uczyć się porządkować świat według kategorii (uczy się katalogować): 

• rozumie, że pies to nie tylko jamnik babci, 
• potrafi też wskazać psa na obrazku; 
• auto może mieć różny kolor, ale należy do tej samej kategorii. 

Ba! Nawet zabawkę maluszek umie przyporządkować do aut! Wymaga to jednak sporej pracy i mnóstwa ćwiczeń, w których niezwykle pomocne jest wspólne oglądanie z rodzicami książeczek oraz zabawa, w czasie której dziecko coraz częściej samo wykazuje inicjatywę.

Przeczytaj więcej o 8 miesiącu życia dziecka

Prawie roczne niemowlę wchodzi w nowy etap – sekwencji. Maluch potrafi już nie tylko burzyć, ale i budować, np. wieżę z kilku klocków. Zaczyna dostrzegać powiązania pomiędzy wydarzeniami: gdy schowasz na jego oczach zabawkę, on wie, że ona tam jest i po nią sięgnie. Fascynuje go odbicie w lustrze. Dzieci posadzone w krzesełku oczekują jedzenia i potrafią gestami lub nawet używając prostych słów komunikować wprost swoje potrzeby.  

Coraz częściej pojawia się słowo “nie” i jest wyrażane w bardzo zdecydowany sposób. Maluch oczekuje, że jego zdanie zostanie uszanowane.

Chętnie bawi się różnymi sorterami i dopasowuje klocki do otworów. Nic dziwnego, że nabycie tak niezwykłych umiejętności musi być okupione wcześniejszym okresem nierównowagi emocjonalnej, kiedy to wydaje się, że dziecko zapomniało wszystkiego, co już umiało.

Przeczytaj więcej o 10 miesiącu życiadziecka

To, w jakim czasie nastąpi skok rozwojowy u dziecka, zależy od wielu czynników. Nie należy więc sztywno trzymać się kalendarza i z niecierpliwością wyczekiwać określonych nowych umiejętności w ściśle wyznaczonym czasie.

- Chociaż rozwój psychoruchowy dziecka przebiega przewidywalnym torem, duże znaczenie ma uświadomienie sobie faktu, że za indywidualną zmienność osoby ludzkiej odpowiadają wpływy zarówno wrodzone, jak i środowiskowe, co powoduje, że ścieżka rozwoju każdego dziecka jest jedyna w swoim rodzaju. [1]

Najważniejsze jest, by być świadomym zmian, jakie zachodzących w układzie nerwowym dziecka, nie wpadać w popłoch i racjonalnie, spokojnie reagować. Nie należy zapominać, że skoki rozwojowe są wymagającym okresem nie tylko dla rodziców, ale i maluchów. W tym czasie przyda się wiele cierpliwości i wyrozumiałości. W momentach kryzysowych pomocne są również akcesoria, takie jak smoczek, chusta lub nosidło, hamak dla niemowląt czy urządzenia wydające szumiące dźwięki.

Warto pamiętać, że nie każda zmiana w zachowaniu dziecka jest spowodowana skokiem rozwojowym. Pogorszenie nastroju może być wynikiem infekcji lub zmiany otoczenia.

Jeśli lekarz, przeprowadzając ogólną ocenę rozwoju dziecka, stwierdzi brak osiągnięcia umiejętności z zakresu pewnych kluczowych kamieni milowych, powinno to wzbudzić jego niepokój i reakcję. Pamiętaj więc , by kontrolować stan zdrowia dziecka, zgłaszając się na wszystkie wyznaczone wizyty u pediatry.

Skoki rozwojowe w 1. roku życia nie oznaczają, że od tej pory następne etapy będą przechodzić łagodnie i bez trudniejszych momentów. Kolejne lata będą przebiegać według podobnego schematu, w którym okresy wewnętrznej równowagi przeplatają się z chwilami bardziej burzliwymi. Zmieni się jedynie to, że okresy stabilności i chwiejności emocjonalnej będą dłuższe. Dlaczego tak się dzieje? To proste. Aby móc zbudować coś nowego (wejść na wyższy poziom rozwoju), maluch musi najpierw zburzyć poprzedni porządek.