Żelazo w tabletkach czy w płynie?

Żelazo to minerał, który jest niezbędny do prawidłowej pracy organizmu. Nie sposób go przecenić. Wpływa na funkcjonowania systemu odpornościowego, wspomaga walkę z wolnymi rodnikami, łagodzi uczucie zmęczenia. Dba również o prawidłową budowę skóry, włosów i paznokci. Odpowiada za prawidłową produkcję erytrocytów. Jest składnikiem strukturalnym wielu enzymów warunkujących prawidłowy przebieg procesów metabolicznych.

To jednak nie wszystko. Żelazo bierze udział w procesach metabolicznych i syntezie DNA, wchodzi w skład hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu do komórek, a także mioglobiny odpowiedzialnej za pobieranie przez mięśnie tlenu z krwi.

Żelazo jest niezbędny dla dzieci i dorosłych, zwłaszcza kobiet w ciąży. Dlaczego? Pomaga w prawidłowej produkcji czerwonych krwinek i hemoglobiny, a i pozwala zapobiec anemii. Zapewnia tym samym prawidłowy rozwój płodu.

Warto wiedzieć, że żelazo w organizmie nie występuje w stanie wolnym, a:

• 70% żelaza wchodzi w skład hemoglobiny,
• 20% żelaza zgromadzone jest w śledzionie, wątrobie, szpiku kostnym i mięśniach (materiał zapasowy),
• 10% znajduje się w mioglobinie oraz innych białkach.

Ile żelaza powinno się znaleźć w diecie? W dużej mierze zależy to głównie od wieku, choć nie tylko.

W przypadku zdrowego, urodzonego o czasie noworodka zapasy żelaza wynoszą 75 mg/kg masy ciała, w tym około 80% żelaza ustrojowego zawiera hemoglobina. Zasoby żelaza zgromadzone w okresie płodowym są wprost proporcjonalne do czasu trwania ciąży i masy ciała dziecka. Z tego powodu skrócony czas trwania ciąży lub inne patologie tego okresu mają wpływ na status żelaza u dziecka. W szczególnej sytuacji są zatem dzieci chore i wcześniaki.

Przyjmuje się, że dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi (na dzień):

• 11 mg w przypadku niemowląt powyżej 6. miesiąca życia.
• 7 mg dla dzieci od 1. do 3. roku życia,
• 10 mg w przypadku dzieci od 4. do 12. roku życia,
• od 12 do 15 mg dla dzieci i młodzieży od 13. do 18. roku życia,
• 18 mg dla kobiet do 50. roku życia,
• 27 mg dla kobiet w ciąży,
• 10 mg dla kobiet w okresie laktacji,
• 10 mg dla kobiet powyżej 50. roku życia,
• 10 mg dla mężczyzn.

Niedobory żelaza najczęściej występują u wegetarian i wegan (z uwago na wykluczenie z jadłospisu mięsa, które jest jego najlepszym źródłem), ale i kobiet w ciąży.

Przyczyną niedoboru żelaza może być także:

• utrata krwi związana nie tylko z obfitymi miesiączkami u kobiet krwawieniami z przewodu pokarmowego czy dróg moczowych,
• dieta uboga w żelazo,

• zaburzone wchłanianie z przewodu pokarmowego spowodowane częstymi biegunkami czy chorobami układu pokarmowego upośledzającymi wchłanianie żelaza (np. celiakią czy zapaleniem żołądka),
• stosowaniem leków, zarówno inhibatorów pompy protonowej, jak i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Niedobór żelaza jest jednym z najczęściej rozpoznawanych niedoborów pokarmowych u kobiet w ciąży. Najbardziej narażone są na nie kobiety, u których nie zgromadzono dostatecznej rezerwy żelaza przed zajściem w ciążę. Powodem mogą być zarówno wyżej wymienione czynniki, jak i ciąża bliżniacza bądź krótki odstęp między kolejnymi ciążami.

Ponieważ żelazo odgrywa bardzo ważną rolę i jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, oczywiste jest, że jego niedobór może wywołać poważne konsekwencje.

Niedobór żelaza najczęściej odpowiada zaanemię (niedokrwistość). Rozpoznaje się ją, gdy stężenie hemoglobiny oraz masa krwinek czerwonych jest mniejsza niż poziom gwarantujący optymalne utlenienie tkanek.

Typowe objawy niedoboru żelaza to:

• wypadające włosy, pogorszenie kondycji włosów i paznokci,
• apatia, senność, osłabienie,
• bladość skóry,
• zawroty głowy,
• rozdrażnienie,
• uczucie zimna,
• szumy w uszach,
• pękanie kącików ust, czyli tzw. zajady,
• problemy z koncentracją,
• szybko pojawiające się zmęczenie przy niewielkim wysiłku fizycznym,
• pogorszenie apetytu,
• przyspieszona akcja serca,
• duszności, ból w klatce piersiowej,
• zaburzenia widzenia,
• osłabienie odporności.

Anemia jest diagnozowana na podstawie wyników badania krwi, które uwzględniają trzy parametry: poziom hemoglobiny, poziom hematokrytów oraz poziom erytrocytów.

Ludzki organizm nie posiada zdolności do samoistnego wytwarzania żelaza – stąd wynika konieczność dostarczania tego pierwiastka wraz z dietą.

Żelazo naturalnie występuje w wielu produktach. Szczególnie zasobne jest w nie:

• czerwone mięso, wątroba wieprzowa i drobiowa oraz inne podroby,
• ryby,
• krewetki i inne owoce morza,
• żółtko jaj,

• twaróg,

• natka pietruszki,
• orzechy,
• warzywa strączkowe (soja, groch),
• szpinak, brokuły,

Dbając o podaż żelaza należy pamiętać, że pierwiastek dostarczany wraz z pokarmem dzieli się na:

• dwuwartościowe żelazo hemowe pozyskiwane z produktów pochodzenia zwierzęcego (występuje pod postacią hemoglobiny oraz mioglobiny),

• trójwartościowe żelazo niehemowe pozyskiwane z produktów pochodzenia roślinnego.

Forma hemowa jest lepiej przyswajalna przez organizm i lepiej wchłania.

- Żelazo hemowe (pochodzenia zwierzęcego) charakteryzuje się lepszą przyswajalnością (na poziomie 15–40%) w porównaniu z żelazem niehemowym obecnym w roślinach (przyswajalność 1–23%). [1]

Jak zadbać o przyswajalność żelaza?

Aby podnieść poziom żelaza we krwi, samo spożywanie wyżej wymienionych produktów to za mało. Trzeba zadbać również o jego optymalne wchłanianie. Pomaga w tym witamina C oraz kwasy: jabłkowy, mlekowy czy cytrynowy. Z tego powodu produkty spożywcze będące źródłem żelaza powinny być spożywane wraz produktami bogatymi w witaminę C. To:

• brukselka, chrzan, jarmuż, papryka czerwona i zielona, natka pietruszki, szpinak, kalafior, kalarepa,

• pomarańcze, porzeczki czarne, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut.

Należy także pamiętać, że niektóre produkty mogą utrudniać wchłanianie żelaza, a i może być ono wypłukiwane z organizmu. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na kawę, herbatę, alkohol i używki. Dlaczego?

- Kofeina zawarta w kawie utrudnia, tak jak i polifenole obecne w herbacie utrudniają wchłanianie żelaza, a regularne nadużywanie alkoholu przyczynia się do usuwania żelaza z organizmu.

Ważne jest także unikanie spożywania produktów zawierających duże stężenie wapnia (produkty nabiałowe) oraz jaj razem z posiłkiem bogatym w żelazo.

Podstawowym wskazaniem do sięgnięcia po preparaty żelaza jest uzupełnienie niedoborów tego pierwiastka.

Żelazo w tabletkach czy w płynie jest stosowane nie tylko w celach leczniczych, ale i w ramach profilaktyki. W porozumieniu z lekarzem sięga się po nie w celu zapobiegania anemii czy wzmocnienia odporności. To szczególnie ważne w czasie intensywnych treningów fizycznych oraz przypadku wegan i wegetarian oraz kobiet w ciąży.

Po suplementy diety, które zawierają ten pierwiastek, sięga się także w przypadku comiesięcznego silnego bólu menstruacyjnego, zespołu ociężałych nóg oraz chronicznego przemęczenia.

Jeżeli objawy niedoboru żelaza czy niedokrwistości utrzymują się pomimo stosowania bogatej w żelazo diety, należy skontaktować się z lekarzem. Specjalista, po analizie wyników badań laboratoryjnych wskaże odpowiedni suplement diety z żelazem lub przepisze lek na receptę, który zawiera większą ilość pierwiastka w bardziej przyswajalnej formie.

Żelazo i suplementacja żelaza w ciąży

Jeśli chodzi o podaż, w szczególnej sytuacji są kobiety w ciąży. Specjaliści podkreślają, że w ich przypadku zapotrzebowanie na żelazo wzrasta o 1 mg w I. trymestrze ciąży i o 7,5 mg dziennie w III. trymestrze ciąży. Wynika to ze wzrostu zapotrzebowania rosnącego płodu, popłodu (czyli łożyska, pępowiny i błon płodowych) i zwiększenia się objętości mięśnia macicy.

Niedobór żelaza w ciąży może być groźny. Specjaliści podkreślają, że skutkiem jest nie tylko gorsza kondycja i samopoczucie ciężarnej. Skutkiem anemii może być poronienie, poród przedwczesny czy wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu (IUGR).

Jeśli chodzi o rutynową suplementację żelaza u ciężarnych, WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), w celu zmniejszenia ryzyka powikłań okołoporodowych, małej masy urodzeniowej, infekcji i porodów przedwczesnych, zaleca ją u wszystkich kobiet w ciąży w dawce 30–60 mg/dobę.

W opozycji stoją wytyczne większości towarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, Royal Australian and New Zealand College of Obstetricians and Gynaecologists i European Food Safety Authority, które zalecają suplementację jedynie w przypadku zdiagnozowanego niedoboru żelaza.

- U każdej kobiety w ciąży oprócz rutynowego badania morfologii krwi (hemoglobina, hematokryt, liczba czerwonych krwinek) oznacza się stężenie ferrytyny. Parametr ten najlepiej ilustruje zapasy żelaza. Jeśli te są niedostateczne, wskazana jest suplementacja żelaza. [1]

W jakiej formie dostępne są suplementy diety z żelazem? Aby zadbać o prawidłowy poziom pierwiastka, w aptekach można nabyć:

• żelazo w kroplach,
• żelazo w syropie,
• żelazo w kapsułkach,
• żelazo w tabletkach,
• żelazo w saszetkach,

• żelazo w tabletkach musujących.

Niektóre preparaty zawierają wyłącznie żelazo. W innych obecne są składniki mineralne i witaminy, które poprawiające przyswajalność żelaza To na przykład kwas askorbinowy (witamina C), który wspiera wchłanianie żelaza, zwiększając jego przyswajalność.

Niektóre preparaty z żelazem są bogate nie tylko w pierwiastek czy witaminę C, ale i inne substancje o różnym profilu aktywności. To na przykład:

• witamina A wspierająca powstawanie białek i produkcję krwinek,

• witaminy z grupy B, np. B1, B2, B6 i B12 warunkujące prawidłowe funkcjonowanie czerwonych krwinek, wspierające przetwarzanie homocysteiny, ale i funkcjonowanie układu nerwowego i odpornościowego. Szczególnie ważny jest kwas foliowy (witamina B9), która wspomaga prawidłowy rozwój płodu. Preparaty tego rodzaju są istotne zwłaszcza dla kobiet planujących ciążę, będących w ciąży lub karmiących piersią,

• cynk, którego poziom może spadać wraz z przyjmowaniem żelaza w tabletkach czy w płynie, ale i w innych formach.

Żelazo – jakie suplementy diety wybrać?

Co wybrać? Żelazo w płynie – krople, syrop, saszetka czy tabletki musujące - sprawdzi się u dzieci, osób starszych i mających problem z przełykaniem. Z kolei żelazo w tabletkach czy kapsułkach jest idealne dla osób, które nie mają problemu z ich zażywaniem. Posiadają wiele zalet: są łatwe do przyjmowania, można je brać podczas posiłku, nie mają smaku.

- Wielu specjalistów uważa, że żelazo w postaci płynnej jest zwykle lepiej wchłaniane przez organizm niż żelazo w tabletkach. Dlaczego? Żelazo w płynie jest już rozpuszczone, co ułatwia jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym.

Preparaty, które zawierają żelazo, mogą występować w formie suplementu diety. Są wydawane bez recepty, stosuje się je przy mniej poważnych niedoborach czy profilaktyce. Osoby, które zmagają się poważnymi niedoborami i anemią, powinny stosować preparaty wydawane na receptę, przepisane przez lekarza.

Uwaga! Ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar pierwiastka może być szkodliwy, przyjmowanie preparatu z żelazem należy skonsultować z lekarzem. Zarówno żelazo bez recepty, jak i wydawany ze wskazań lekarza żelazo – lek zawsze powinny być przyjmowane pod kontrolą lekarza.