Witamina D w ciąży. Źródła, dawkowanie, niedobór

Witamina D w ciąży jest szalenie ważna. Nie budzi wątpliwości, że niedostateczne zaopatrzenie organizmu przyszłej mamy w witaminę D wiąże się z licznymi niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi tak dla niej, jak i dziecka. Utrzymanie jej prawidłowego poziomu jest niezwykle istotne dla dobrostanu kobiety, prawidłowego rozwoju płodu i przebiegu ciąży bez komplikacji. Stąd tak ważna jest racjonalna, dobrze zbilanowana dieta, rozsądna kąpiele słoneczne oraz suplementacja. Co warto wiedzieć o witaminie D w ciąży?

Witamina D to tak naprawdę grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach (D1, D2, D3). Odpowiada ona głównie za gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz utrzymywanie prawidłowej struktury i funkcji kośćca. Ma także – obok kwasu foliowego, jodu, żelaza i kwasu DHA – duże znaczenie dla prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju dziecka. Główną rolą witaminy D w organizmie jest utrzymywanie równowagi wapniowej.

Witamina D należy do grupy kalcyferoli, czyli pochodnych cholesterolu. W osoczu występuje pod dwiema postaciami – cholekalcyferolu (witamina D3) i ergokalcyferolu (witamina D2). Prekursorzy witaminy D mogą być pochodzenia egzogennego lub endogennego.

Witaminę D dostarczamy do organizmu poprzez codzienną dietę i syntezę skórną (powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych). Dlatego warto nie tylko zadbać o dobrze zbilansowaną dietę, ale i o umiarkowaną aktywność fizyczną na świeżym powietrzu.

Zakłada się, że ponad 90% zapotrzebowania na witaminę D jest pokrywane przez ekspozycję na światło słoneczne. Niestety w naszej szerokości geograficznej możliwość syntezy skórnej witaminy D istnieje tylko od kwietnia do września, w godzinach od 10–15, zakładając co najmniej 15 minutową ekspozycję na słońce przy odsłoniętych ramionach i częściowo nogach, bez stosowania filtrów ochronnych. W pozostałych miesiącach brak jest praktycznie syntezy witaminy D w skórze.

Witaminę D warto pozyskiwać z diety. Jej źródłem są:

• tłuste ryby (dorsz, śledź, łosoś, makrela, sardynki, tuńczyk, węgorz),
• żółtka jaj,
• mleko krowie i jego przetwory,
• grzyby,
• produkty wzbogacane witaminą D, np. oleje roślinne.

UWAGA! W przypadku kobiet w ciąży zaleca się szczególną ostrożność w przypadku spożywania produktów pochodzenia rybiego ze względu na możliwość wystąpienia zanieczyszczeń takich jak rtęć, dioksyny, polichlorowane bifenyle.

Witamina D wpływa na kondycję matki, prawidłowy przebieg ciąży i rozwoju płodu:

• zapobiega niskiej masie urodzeniowej i zahamowaniu wzrostu płodu,
• wspiera prawidłowy rozwój kości,
• zmniejsza ryzyko krzywicy,
• odpowiada za rozwój mózgu płodu,
• zmniejsza ryzyko komplikacji ciąży,
• zapobiega zahamowaniu wzrostu płodu, wrodzonej krzywicy, osteopenii,
• rozwojowi wczesnej próchnicy zębów u dzieci, obniżeniu masy kostnej, zapobiega opóźnieniom wzrastania w pierwszym roku życia,
• powiązano ją także z dojrzewaniem układu odpornościowego oraz układu oddechowego u noworodków.

Witamina D w ciąży jest bardzo ważna. Stanowi kluczowy czynnik w utrzymaniu homeostazy mineralnej i rozwoju układu kostnego płodu, wykazuje również istotny wpływ na rozwój układów: odpornościowego, mięśniowego, krążenia oraz nerwowego oraz funkcjonowanie  trzustki i kontrolę  metabolizmu  węglowodanów. W przypadkach ciężkiej hipowitaminozy D u kobiety ciężarnej, u dziecka może dojść do rozwoju objawowej krzywicy jeszcze w trakcie rozwoju płodowego, z manifestacją kliniczną już od momentu urodzenia.

Wyniki wielu badań wskazują na związek pomiędzy niedostatecznym zaopatrzeniem w witaminę D a zwiększonym ryzykiem powikłań ciąży, takich jak: stan przedrzucawkowy, cukrzyca ciążowa czy zwiększone ryzyko infekcji.

Ponadto istnieje ścisła zależność pomiędzy stężeniem krążącej 25(OH)D we krwi matki i płodu, a niedobór witaminy D u matki przekłada się na jej niedobór u dziecka. Liczne badania wykazują także na związek pomiędzy zaopatrzeniem w witaminę D u ciężarnej a masą urodzeniową i długością noworodka oraz z rozwojem dziecka w ciągu pierwszego roku życia.

W prawidłowej ciąży matczyne stężenie 1,25(OH)2D wzrasta stopniowo w pierwszym trymestrze, osiągając najwyższą wartością (dwukrotnie większą w porównaniu sprzed ciąży) w III trymestrze. Stężenie witaminy D u płodu jest o ok. 20% niższe niż u matki. Dlatego też niedobór witaminy D przenosi się wertykalnie – z matki na płód.

W Polsce większość noworodków rodzi się z niedoborami witaminy D, co w późniejszym wieku może oznaczać defekty szkliwa zębów, zmniejszoną masę kostną, krzywicę, astmę i cukrzycę. Dziecko urodzone z niedoborem witaminy D jest także podatne na złamania kości i choroby autoimmunologiczne, metaboliczne, nowotworowe, naczyniowe i choroby serca.

Niedobór witaminy D może zmienić strukturę i funkcjonowanie mózgu skutkujące długofalowymi zmianami w zachowaniu dziecka, a jej niskie stężenie powiązanie jest ze zwiększonym ryzykiem konieczności wykonywania cesarskiego cięcia. Dlatego tak ważne jest odpowiednie dawkowanie witaminy D w ciąży.

Ze względu na odnotowane niedobory witaminy D u noworodków, według zaleceń z 2013 roku, zwiększono dawkę witaminy D dla kobiet w ciąży z 800 j.m. do 1500-2000 j.m.

Czy wiesz, że kobieta w ciąży, aby dostarczyć rekomendowane ilości witaminy D, powinna codziennie spożyć np. 15 żółtek jaja, 4 puszki tuńczyka (po 100 g), 200 g śledzi marynowanych? (ze względu na zanieczyszczenie rtęcią i dioksynami śledzie nie są rekomendowane dla kobiet w ciąży).

Zgodnie z polskimi Zaleceniami Zespołu Ekspertów bardzo ważne jest zadbanie o prawidłowe zasoby witaminy D już na etapie planowania ciąży. Sprawdź zawartość witaminy D w przyjmowanym preparacie.

Wielu specjalistów jest zdania, że u kobiet w ciąży unikających przebywania na słońcu oraz stosujących dietę ubogą w witaminę D należy wdrożyć w II trymestrze ciąży suplementację w dawce 800–1000 IU dziennie.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami wszystkim ciężarnym powinna być rekomendowana suplementacja witaminy D w dawkach 1500-2000 IU/d, najpóźniej od drugiego trymestru ciąży aż do rozwiązania.