Dlaczego w ciąży trzeba brać kwas foliowy: dawkowanie, rola, niedobór

Kwas foliowy, inaczej folacyna, to jedna z witamin należących do witamin z grupy B. Jest bardzo ważny dla kobiet w ciąży, zwłaszcza na początkowym etapie, ponieważ w tym okresie kształtuje się mózg i rdzeń kręgowy. Kwas foliowy ma zabezpieczyć rozwijające się dziecko przed powstaniem ewentualnych wad cewy nerwowej.

Kwas foliowy, czyli witaminę B9, odkryto na przełomie lat 30. i 40. XX wieku, kiedy zauważono, że na wywoływaną sztucznie u niektórych ssaków niedokrwistość dobrze działają drożdże. Badania kontynuowano, aż w 1941 roku wyodrębniono związek nazwany kwasem foliowym, czyli potocznie mówiąc - kwasem liściastym (od łac. folium - liść).

Kwas foliowy: rola i działanie

Kwas foliowy odpowiedzialny jest za regulacje wzrostu i funkcjonowania komórek, ponadto bierze udział w regulacji podziału komórek, jak również w przekazywaniu ich cech dziedzicznych. Wpływa korzystnie na przewód pokarmowy, reguluje sprawne działanie jelit, żołądka i wątroby. Pobudza procesy krwiotwórcze, wpływa bowiem na powstanie krwinek czerwonych. Należy pamiętać też o tym, że jedną z najważniejszych funkcji kwasu foliowego jest jego korzystne oddziaływanie na układ nerwowy i samopoczucie psychiczne.

Dobowe zapotrzebowanie na kwas foliowy u osoby dorosłej wynosi 100-180 mg. Prawidłowy poziom kwasu foliowego w surowicy wynosi 3-11 ng/ml. Ponieważ kwas foliowy jest witaminą nie syntetyzowaną w organizmie, a i spożywamy go najczęściej w niedostatecznej ilości, bardzo często pojawiają się jego niedobory.

Kwas foliowy w ciąży

Kwas foliowy nade wszystko odgrywa ważną rolę w okresie płodowym - zapobiega wadom cewy nerwowej, takim jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie u dzieci, ma korzystny wpływ na masę i rozwój noworodków, bierze udział w zachowaniu kodu genetycznego, w przekazywaniu cech dziedzicznych komórek, reguluje ich podział.

Kwas foliowy jest uznawany za jeden z kluczowych składników odżywczych niezbędnych do tworzenia i rozwoju mózgu płodu.

Badania połączyły również stosowanie kwasu foliowego w pierwszym trymestrze ciąży z lepszą wydajnością poznawczą, a zwłaszcza z zasobem słownictwa i umiejętnościami werbalnymi dzieci. Na szczególną uwagę zasługuje duże badanie z udziałem prawie 40 000 dzieci w USA, które wykazało niższy odsetek poważnych opóźnień językowych u dzieci w wieku 3 lat, których matki zgłosiły przyjmowanie kwasu foliowego w pierwszym trymestrze ciąży. Suplementacja kwasu foliowego wiązała się również z niższym ryzykiem problemów behawioralnych i emocjonalnych dziecka. źródło

Niedobór kwasu foliowego może spowodować nie tylko powstanie ciężkich zaburzeń rozwojowych u płodu, ale także niedokrwistość, ciężką biegunkę, a nawet upośledzenie funkcji układu nerwowego. To dlatego szalenie istotne jest, aby każda kobieta w okresie ciąży i każda kobieta planująca ciążę otrzymywała właściwą dawkę kwasu foliowego.

Gdzie szukać kwasu foliowego? W szpinaku, brukselkce, szparagach oraz sałacie (warzywa te muszą być surowe, nie wolno ich gotować), a także w roślinach strączkowych (fasola, groch) oraz w cytrusach i pełnych ziarnach zbóż.

Niestety jedzenie pokarmów bogatych w kwas foliowy nie wystarczy, by zabezpieczyć maluszka przed ewentualnymi chorobami ze strony układu nerwowego, konieczna jest jego właściwa suplementacja. Spożywanie "bogatofolianowych" produktów w pewnym sensie wspomaga suplementację, nie jest jednak w stanie jej zastąpić.

Kiedy zacząć stosowanie kwasu foliowego?

Według zaleceń ginekologów każda kobieta planująca ciążę powinna rozpocząć suplementację kwasu foliowego już w okresie prekoncepcyjnym (co najmniej miesiąc przed planowaną ciążą), jak również stosować ją we wczesnej ciąży, do drugiego trymestru (do 12. tygodnia ciąży). Kwas foliowy można suplementować przez okres całej ciąży.  

Badania dowodzą, że kontynuacja suplementacji kwasu foliowego w okresie ciąży poza wczesnym okresem (także przez drugi i trzeci trymestr ciąży) może mieć korzystny wpływ na rozwój poznawczy dziecka do lat 7. źródło

Dlaczego właśnie okres prekoncepcyjny oraz wczesna ciąża to czas, kiedy suplementacja kwasu foliowego jest najważniejsza? Ponieważ zdecydowanie większa część wad cewy nerwowej powstaje właśnie w pierwszych czterech tygodniach po zapłodnieniu.

Kwas foliowy: dawkowanie 

Jaka dawka kwasu foliowego jest wskazana dla kobiet planujących ciążę oraz tych, które już są w ciąży? Rekomendowana przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne dawka kwasu foliowego dla ciężarnych, która ma zapobiegać rozwojowi wad cewy nerwowej, to 0,4 mg dziennie (czyli 400 mikrogramów).

Kwas foliowy można suplementować w postaci preparatów jednoskładnikowych (np. Folik), jak i wieloskładnikowych preparatów witaminowo - minerałowych, których skład jest dostosowany do potrzeb kobiet będących w ciąży. Zawartość kwasu foliowego w tych preparatach wynosi od 0,4 mg do 0,8 mg - taka dawka też jest dopuszczalna (1 tabletka produktu Folik = 0,4 mg kwasu foliowego czyli 400 mikrogramów).

Większa dawka kwasu foliowego (4 mg) jest natomiast zalecana kobietom, które:

• we wcześniejszej ciąży urodziły dziecko z wada cewy nerwowej,
• cierpią z powodu niedokrwistości megaloblastycznej,
• są otyłe,
• palą papierosy,
• stosują leki przeciwpadaczkowe,
• wcześniej zażywały hormonalne leki antykoncepcyjne.

Przyjmowanie 0,4 mg kwasu foliowego raz dziennie w pełni zabezpiecza średnie zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę, jednak spożywanie za dużych dawek kwasu foliowego może mieć niepożądane skutki.

Warto pamiętać, że przedawkowanie kwasu foliowego również może być groźne, ponieważ zbyt duże ilości kwasu foliowego mogą doprowadzić do uszkodzenia wczesnej ciąży. Należy zawsze przestrzegać dawek, które są rekomendowane i które w przypadku każdej kobiety, w oparciu o wiedzę o stanie zdrowia, ustala lekarz prowadzący ciążę.