Refundacja in vitro: wszystko, co musisz wiedzieć, by się zakwalifikować

In vitro (zapłodnienie pozaustrojowe, IVF) to zaawansowana metoda leczenia niepłodności, która polega na połączeniu komórki jajowej z plemnikiem w warunkach laboratoryjnych, poza organizmem kobiety. Dopiero po zapłodnieniu i kilku dniach rozwoju zarodka następuje jego transfer do macicy kobiety. 

Zgodnie z rekomendacjami PTMRiE (Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii) oraz PTGiP (Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników) metoda zapłodnienia pozaustrojowego ma udowodnioną najwyższą skuteczność spośród wszystkich metod leczenia niepłodności.

Wskazania do zastosowania in vitro  

Zgodnie z definicją WHO (Światową Organizację Zdrowia, ang. World Health Organization), niepłodność kobieca jest chorobą układu rozrodczego definiowaną jako niemożność uzyskania ciąży klinicznej po co najmniej 12 miesiącach regularnego stosunku bez zabezpieczenia. Niepłodność męska definiowana jest jako dowolne zaburzenie układu rozrodczego, charakteryzujące się obecnością dysfunkcji wydalania nasienia lub nieprawidłowym poziomem plemników w nasieniu.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia około 60-80 mln par na świecie dotkniętych jest stale lub okresowo problemem niepłodności. Przyjmuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych problem bezdzietności związany jest głównie z niepłodnością, a problem niepłodności dotyczy 10-16% par w wieku rozrodczym. W Polsce z niepłodnością mierzy się 1-1,5 mln par.

IVF jest jedną z najskuteczniejszych metod wspomaganego rozrodu stosowaną w przypadkach, gdy inne metody leczenia niepłodności okazały się nieskuteczne. Wskazania do zastosowania in vitro to:

• niedrożność lub brak jajowodów,
• endometrioza,
• zaburzenia owulacji,
• czynniki męskie niepłodności (np. niska liczba lub jakość plemników),
• niepłodność idiopatyczna (o nieznanej przyczynie),
• niepowodzenie wcześniejszych metod leczenia niepłodności.

Koszt procedury in vitro jest stosunkowo wysoki, co stanowi barierę dla wielu par starających się o dziecko. Jego cena, choć zależy od kliniki, jej lokalizacji czy renomy, wynosi około 12 tysięcy złotych. 

Aby zwiększyć dostępność tej metody leczenia niepłodności, wprowadzono programy refundacyjne finansowane przez państwo oraz samorządy. Ma on na celu zmniejszenie kosztów leczenia in vitro, oferując zwrot części kosztów procedury oraz wsparcie par, które borykają się z problemem niepłodności i nie mogą sobie pozwolić na pokrycie pełnych kosztów leczenia. 

Dzięki nim więcej par może skorzystać z zaawansowanych metod leczenia niepłodności, zwiększając tym samym swoje szanse na rodzicielstwo.

Kwestię leczenia niepłodności w Polsce reguluje prawo za pomocą Ustawy o leczeniu niepłodności z 25 czerwca 2015 roku. Określono w niej zasady stosowania metod leczenia niepłodności, w tym in vitro oraz kwestie związane z refundacją. Polska musi również przestrzegać dyrektyw i przepisów Unii Europejskiej, które odnoszą się do ochrony zdrowia oraz procedur medycznych.

Obowiązuje również Ustawa o refundacji in vitro z budżetu państwa (ogólnopolski program refundacji in vitro ma funkcjonować od 1 czerwca 2024 roku do końca 2028 roku). Dostępne są także pogramy samorządowe, które działają w wielu miastach, gminach czy województwach. 

Programy regionalne oferują własne systemy wsparcia, obejmujące refundację części kosztów procedury in vitro dla mieszkańców danego regionu. Często skierowane są do osób, które nie kwalifikują się do krajowego programu NFZ lub które mają inne potrzeby w zakresie leczenia niepłodności. Rozwiązania te różnią się pod względem wysokości dofinansowania, liczby prób oraz kryteriów uczestnictwa.

Komu przysługuje refundacja in vitro? Zasady kwalifikacji par podane przez Ministerstwo Zdrowia obejmują różne kwestie, takie jak wiek, udokumentowana historia leczenia niepłodności metodami farmakologicznymi lub inseminacją, związek partnerów, stałe zameldowanie na terenie danego miasta czy województwa (w przypadku programów samorządowych), ale i brak przeciwwskazań medycznych do przeprowadzenia procedury.

I tak program refundacji in vitro obejmie pary:

• ze stwierdzoną lub nieskutecznie leczoną niepłodnością w ciągu 12 miesięcy przed zgłoszeniem do programu,
• które mają kriokonserwowane i przechowywane zarodki, w ramach wcześniej realizowanych procedur,
• które są w związku małżeńskim lub we wspólnym pożyciu.

Jakie jeszcze warunki trzeba spełnić, aby otrzymać dofinansowanie do in vitro? Zgodnie z obowiązującymi wymaganiami, leczeniu metodą in vitro poddawana może być wyłącznie para (kobieta i mężczyzna) pozostająca w związku małżeńskim lub partnerskim/nieformalnym. Warunkiem rozpoczęcia procedury jest podpisanie przez oboje małżonków lub partnerów niezbędnych dokumentów i oświadczeń.

W myśl ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych prawo do skorzystania z programu in vitro mają osoby, które mieszkają w Polsce, posiadają polskie obywatelstwo lub status uchodźcy, ochronę uzupełniającą albo czasowe zezwolenie na pobyt. Para musi być ubezpieczona w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Z bezpłatnego in vitro mogą skorzystać:

• kobiety do 42. roku życia – jeśli korzystają z własnych komórek jajowych lub dawstwa nasienia,
• kobiety do 45. roku życia – jeśli korzystają z dawstwa oocytów lub zarodka,
• mężczyźni do 55. roku życia.

Program obejmuje 6 indywidualnych procedur wspomaganego rozrodu w różnych wariantach, dzięki czemu kobiety w różnym stanie klinicznym mają podobne szanse na ciążę:

• do 4 cykli zapłodnienia z własnymi komórkami rozrodczymi lub dawstwem nasienia,
• do 2 cykli zapłodnienia z oocytami od dawczyń – z możliwością zapłodnienia 6 komórek rozrodczych w jednym cyklu,
• do 6 cykli z dawstwem zarodków.

Programy refundacyjne w Polsce - onkopłodność

Pacjenci z chorobami onkologicznymi, którzy planują mieć dzieci, mogą zabezpieczyć swoją płodność na przyszłość poprzez pobranie i przechowanie gamet przed lub w trakcie leczenia onkologicznego. U kobiet polega to na zamrożeniu oocytów, a u mężczyzn – na zamrożeniu nasienia. Program obejmuje kobiety w wieku od okresu dojrzewania do 40. roku życia oraz mężczyzn od okresu dojrzewania do 45. roku życia.

W ramach programu rządowego finansowanie obejmuje pełną procedurę in vitro. Refundowane są zarówno kwalifikacja par, jak i wymagane badania, a także wszystkie niezbędne etapy procesu zapłodnienia pozaustrojowego, które są kluczowe dla jego skutecznego i bezpiecznego przebiegu. Co więcej, uwzględnia on także zabezpieczenie płodności pacjentów onkologicznych, zapewniając pełne dofinansowanie procedur zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.

Ogólnopolski program in vitro pokrywa:

• przeprowadzenie kwalifikacji pary,
• punkcję pęcherzyków jajnikowych,
• pobranie plemników i przygotowanie ich do zapłodnienia,
• zapłodnienie in vitro i procedury embriologiczne,
• transfer i kriotransfer zarodków,
• mrożenie niewykorzystanych zarodków z zachowanym potencjałem rozwojowym,

Rządowy program będzie realizowany do 31 grudnia 2028 roku, z rocznym budżetem wynoszącym 500 mln zł, co łącznie daje 2,5 mld zł. 

W ramach samorządowych programów, większość z nich przewiduje dofinansowanie do 5000 - 6000 zł na procedurę in vitro. W zależności od miejscowości, niektóre oferują wsparcie na jedną procedurę zapłodnienia pozaustrojowego, podczas gdy inne zapewniają pomoc finansową na maksymalnie trzy procedury IVF.

Na realizację rządowego programu refundacji in vitro składają się 4 części: kwalifikacyjna, kliniczna, biotechnologiczna oraz kriotransfer. Aby zacząć starania o refundację in vitro: 

• wybierzcie ośrodek. Pary, które chcą skorzystać z refundowanego in vitro mogą zgłaszać się na wizytę kwalifikacyjną do jednej z placówek, które realizują program. (dostępna jest ich lista),
• umówcie się na wizytę kwalifikującą do udziału w programie,
• rozpocznijcie kwalifikację do programu, czyli złóżcie wymagane zgody i oświadczenia, przygotujcie dokumentację medyczną pokazującą przebieg dotychczasowego leczenia niepłodności,
• umówcie się na konsultację z lekarzem. Po kwalifikacji do programu rozpoczniecie proces leczenia niepłodności.

Po kwalifikacji do programu rozpoczniecie proces leczenia niepłodności.

W klinikach, które zostały zakwalifikowane do programu, dostępne są wnioski o refundację in vitro, niezbędne w procesie kwalifikacji. Dokument zawiera wszystkie kluczowe informacje dotyczące pary ubiegającej się o bezpłatne leczenie metodą pozaustrojową. Czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku zwykle trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Przygotowanie do procedury in vitro obejmuje kilka etapów. Na początku para zgłasza się do lekarza specjalisty. Jak wygląda wizyta kwalifikacyjna w klinice leczenia niepłodności? Zwykle obejmuje ona wywiad lekarski, analizę wyników badań hormonalnych i jakości nasienia oraz określenie wskazań do procedury in vitro. Z tego powodu ważne jest przygotowanie do wizyty. Aby ta przebiegła sprawnie, warto zabrać ze sobą:

• dokumenty (np. wcześniejsze wyniki badań, zaświadczenia lekarskie dotyczące leczenia niepłodności),
• aktualne badania (np. wyniki badań hormonalnych, AMH, FSH, badanie nasienia),
• wcześniejsze diagnozy (np. dokumentacja medyczna z poprzednich konsultacji i badań, która może pomóc w ustaleniu optymalnego planu leczenia).

W czasie wizyty lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad dotyczący historii choroby, dotychczasowych prób zajścia w ciążę, ewentualnych poronień oraz wcześniejszych metod leczenia. Dokonuje tez analizy wyników badań. Ocenie podlegają między innymi wyniki badań hormonalnych kobiety oraz jakość nasienia partnera, co pozwala określić szanse na skuteczność procedury. 

Ostatecznie lekarz podejmuje też decyzję, czy procedura IVF jest najlepszym rozwiązaniem oraz czy para spełnia warunki kwalifikacyjne do ewentualnej refundacji. Na tym etapie może być zaplanowana terapia hormonalna w celu stymulacji jajników (ustalenia na temat stosowanych leków i ich dawkowania).

Kryteria kwalifikacyjne do refundacji in vitro - badania

Aby potwierdzić brak przeciwwskazań i ustalić stan zdrowia pary, przed zakwalifikowaniem do refundacji przeprowadzane są badania diagnostyczne: 
 

• badania hormonalne: poziom FSH, LH, estradiol, AMH, TSH,
• badanie ginekologiczne (USG narządu rodnego u kobiety – ocena macicy i jajników, drożność jajowodów jeśli nie oceniano wcześniej),
• spermiogram, inaczej seminogram, czyli badanie nasienia (parametry według norm WHO),
• badania wirusologiczne i mikrobiologiczne na obecność chorób zakaźnych (np. HIV, HCV, HBsAg, kiła),
• badania genetyczne (w niektórych przypadkach),
• inne badania, w zależności od historii medycznej.

Para, po zakwalifikowaniu do programu refundacji in vitro, przechodzi kolejne etapy procedury in vitro, takie jak:

• stymulacja jajników (u kobiet),  
• punkcja jajników w celu pobrania komórek jajowych w określonym dniu cyklu,
• pobranie nasienia (u mężczyzn),
• zapłodnienie pozaustrojowe (laboratoryjne połączenie komórek jajowych z plemnikami),
• transfer zarodków (umieszczenie zarodków w macicy postępowanie po transferze zarodków),
• test ciążowy,
• monitorowanie ciąży w przypadku powodzenia zabiegu pod kątem prawidłowego rozwoju.

Kobieta zaczyna przyjmować hormony (najczęściej gonadotropiny), które mają na celu stymulowanie jajników do produkcji większej liczby komórek jajowych. Stymulacja trwa zwykle około 10-14 dni. W tym czasie pacjentka regularnie zgłasza się na kontrolne USG i badania hormonalne.

Po zakończeniu stymulacji, gdy jajniki osiągną odpowiednią liczbę dojrzałych pęcherzyków, przeprowadza się zabieg punkcji jajników. Jest to procedura polegająca na pobraniu komórek jajowych z jajników za pomocą cienkiej igły, przy użyciu znieczulenia. Mężczyzna dostarcza próbkę nasienia, która zostaje przygotowana do zapłodnienia. Pobrane komórki jajowe i nasienie są łączone w laboratorium. Po zapłodnieniu, zarodki są hodowane przez kilka dni (zwykle 3-5 dni), aż osiągną odpowiedni etap rozwoju, który umożliwia ich transfer do macicy. Transfer zarodka do macicy jest bezbolesny i nie wymaga znieczulenia. 

Po około 10-14 dniach od transferu zarodka wykonuje się test ciążowy (beta-hCG), aby sprawdzić, czy doszło do zagnieżdżenia zarodka w macicy. Jeśli wynik jest pozytywny, wykonuje się kolejne badania potwierdzające ciążę. Po potwierdzeniu ciąży, pacjentka regularnie odbywa wizyty kontrolne u lekarza, aby monitorować rozwój ciąży.

Procedura in vitro, która jest refundowana, wiąże się z różnymi trudnościami i wyzwaniami. To:
 

• ograniczenia formalne (np. ograniczona liczba dofinansowanych cykli),
• ewentualne koszty (niektóre elementy procedury mogą nie być objęte refundacją),
• długi czas oczekiwania (zapotrzebowanie na refundację może przewyższać dostępne środki),
• stres i obciążenia psychiczne związane z długotrwałym procesem.

Refundacja in vitro w Polsce jest tematem dyskusji politycznych i społecznych. Chociaż programy refundacyjne są dostępne: niektóre grupy społeczno-polityczne sprzeciwiają się in vitro, inne domagają się rozszerzenia zakresu refundacji, zmiany kryteriów kwalifikacyjnych lub zwiększenia liczby cykli refundowanych. Program rządowy refundacji in vitro może podlegać zmianom. Aby być na bieżąco, warto śledzić informacje Ministerstwa Zdrowia lub placówek medycznych, które wykonują zabiegi in vitro.

Przed rozpoczęciem procesu aplikacyjnego warto zapoznać się szczegółowo z wymaganiami dotyczącymi refundacji in vitro, które mogą różnić się w zależności od regionu oraz bieżących przepisów. Należy sprawdzić kryteria takie jak wiek, czas starań o ciążę oraz inne istotne warunki, by uniknąć błędów w aplikacji.

Ważna jest także współpraca z lekarzem prowadzącym i kliniki w procesie oraz wsparcie psychologiczne (warto skorzystać z grup wsparcia,  lub terapii indywidualnej lub konsultacje psychologiczne pomagają radzić sobie z trudnymi emocjami i stresami związanymi z leczeniem.

Ze względu na zmieniające się przepisy i regulacje dotyczące refundacji, ważne jest, aby regularnie sprawdzać aktualne informacje na stronach Ministerstwa Zdrowia, lokalnych samorządów oraz klinik, które oferują leczenie. Takie źródła są najbardziej wiarygodne i zawierają informacje o dostępnych programach oraz wymaganiach formalnych.

Czy in vitro jest refundowane w Polsce? 

Tak, in vitro jest refundowane w Polsce w ramach Programu Leczenia Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego, jednak tylko w przypadku spełnienia określonych warunków.

Kto może skorzystać z refundacji in vitro? 

Refundacja dotyczy par, które nie mogą naturalnie począć dziecka, mając wskazania medyczne do leczenia niepłodności oraz spełniają kryteria wiekowe i inne wymagania programu.

Ile zabiegów in vitro jest refundowanych? 

Rządowy program zakłada pełne finansowanie in vitro do 6 indywidualnych procedur wspomaganego rozrodu. Maksymalnie do 6 cykli w przypadku dawstwa zarodków, do 4 cykli zapłodnienia z własnymi komórkami rozrodczymi lub dawstwem nasienia, do 2 cykli zapłodnienia z dawstwem oocytów. 

Czy muszę przejść wcześniej inne metody leczenia niepłodności? 

Tak, przed rozpoczęciem leczenia in vitro konieczne jest przejście przez inne formy leczenia niepłodności, takie jak stosowanie leków lub inseminacja.

Jakie dokumenty są potrzebne do uzyskania refundacji? 

Konieczne jest dostarczenie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego wskazania medyczne oraz innych wymaganych dokumentów określonych w programie.

Czy osoba samotna może skorzystać z refundacji? 

Ustawa, jak i programy finansowania in vitro, określają, że mogą z tego rodzaju procedur korzystać osoby pozostają w związku małżeńskim lub w związku nieformalnym o jakim mowa w definicji dawstwa partnerskiego.

Jakie są koszty związane z zabiegiem in vitro? 

Koszt zabiegu in vitro bez refundacji może wynosić od kilku do kilkunastu tysięcy złotych, zależnie od kliniki.