Niepłodność u mężczyzn

Diagnostyka niepłodności męskiej

Podstawą diagnostyki niepłodności wśród mężczyzn jest wywiad medyczny, badanie przedmiotowe i badanie jakości nasienia. Jeśli lekarz uzna za zasadne, możliwe jest włączenie dodatkowej diagnostyki (badań laboratoryjnych i obrazowych czy biopsji).

W diagnostyce niepłodności u mężczyzn pomocne bywa wykonanie badań:

• USG,
• oceniających aktywność hormonalną,
• badań rentgenowskich,
• vasografii (w przypadku podejrzenia niedrożności przewodu nasiennego),
• biopsji.

Czasem przyczyny niemożności zajścia w ciążę należy szukać w genetyce. Kiedy już wszystkie możliwe przyczyny zostaną wykluczone, warto sprawdzić kariotyp mężczyzny.

Diagnostyką i leczeniem niepłodności u mężczyzn zajmuje się androlog (specjalista od schorzeń męskiego układu rozrodczego) lub urolog (specjalista chorób układu moczowo-płciowego), zaś u kobiet - ginekolog lub endokrynolog, czyli specjalista od zaburzeń hormonalnych.

Na czym polega badanie nasienia? Normy i wyniki

Pierwszym, najbardziej podstawowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce niepłodności męskiej jest badanie nasienia (spermogram). Można je wykonać bezpośrednio w klinice leczenia niepłodności lub materiał do badania (spermę) oddać w laboratorium, które wykonuje spermogram. Nasienie może zostać także pobrane w domu, jednak należy dostarczyć je do laboratorium w ciągu godziny po pobraniu, utrzymując w czasie transportu temperaturę 20-37 stopni.

Podczas oceny bierze się pod uwagę kilka kryteriów:

• objętość ejakulatu,
• ruchliwość i żywotność plemników w nasieniu,
• liczba plemników,
• koncentracja plemników,
• budowa akrosomu, główki, wstawki, witki oraz cytoplazmy plemnika.

Według obowiązujących norm WHO za prawidłowe uznaje się nasienie o następujących parametrach:

• objętość ejakulatu wynosi przynajmniej 1,5 ml;
• całkowita liczba plemników wynosi co najmniej 39 ml, przy czym w 1ml nasienia musi się znaleźć minimum 15 mln plemników;
• w ruchu postępowym i niepostępowym powinno się znajdować co najmniej 40% plemników, z czego tych o ruchu postępowym musi być 32% lub więcej;
• powyżej 4% plemników musi mieć odpowiednią budowę, aby nasienie zostało uznane za prawidłowe.

Bada się nie tylko nasienie, ale też krew: pomiar stężenia takich hormonów jak gonadotropiny, prolaktyny, testosteronu; obecność przeciwciał. Są to badania nieinwazyjne, niezbyt skomplikowane i stosunkowo niedrogie. Podczas badań lekarz musi też dokonać oceny budowy narządów płciowych, często to badanie jest łączone z badaniem USG.

Badanie spermy często wykonuje się dwukrotnie, aby potwierdzić wynik. Jeżeli pojawią się wskazania, lekarz może zalecić kolejne badania i inne testy, które pozwolą szczegółowo ustalić, gdzie tkwi problem.

- Badana jest ilość nasienia, liczba plemników, ich budowa, ruchliwość. Objętość oddanego nasienia powinna wynosić nie więcej niż 2 ml. W 1 ml oczekuje się powyżej 20 mln plemników, z czego minimum 25% musi wykazywać się dużą ruchliwością. Okazuje się, że w 40% to zbyt mała ilość spermy lub słaba jakość nasienia jest odpowiedzialna za niepłodność u mężczyzn.

Jeżeli w badaniu stwierdzone zostaną nieprawidłowości w składzie i strukturze nasienia, nie znaczy to, że mężczyzna jest bezpłodny (czyli że nigdy nie będzie mógł posiadać biologicznego potomstwa).

Inne procedury oraz testy stosowane w diagnostyce męskiej niepłodności

Ocena endokrynologiczna, która może wykazać nieprawidłowości hormonalne dotyczące czynności osi podwzgórze-przysadka-jądra (np. niedoczynność przysadki mózgowej). Jednak w rzadkich przypadkach (1%) są one przyczyną męskiej niepłodności.

Poejakulacyjne badanie moczu, pozwalające ocenić objętość ejakulatu. Mała objętość lub brak ejakulatu może być objawem wytrysku wstecznego, niedrożności nasieniowodu, braku nasieniowodów.

Ultrasonografia moszny pozwala na rozpoznanie żylaków powrózka nasiennego, jeśli była trudność w badaniu przedmiotowym.

Testy na przeciwciała przeciwplemnikowe. Z powodu ich obecności płodność może być zaburzona. Najczęściej są konsekwencją niedrożności przewodów, zakażeń narządów płciowych, urazu jąder lub operacji tychże.

Niepłodność immunologiczną diagnozuje się badając krew w poszukiwaniu obecności typowych dla tego zaburzenia przeciwciał.

Badania genetyczne. Najczęstsze czynniki, które mają wpływ na płodność mężczyzny to: mutacje genu mukowiscydozy powiązane z wrodzonym brakiem nasieniowodu, nieprawidłowości chromosomowe powodujące osłabienie czynności jąder oraz mikrodelecje chromosomu Y związane z nieprawidłowościami spermatogenezy.

Test HBA (Hyaluronan Binding Assay). To procentowy odsetek plemników, które w rzeczywistości związały się z kwasem hialuronowym. W prawidłowym nasieniu takich gamet nie powinno być mniej niż 80%.

Test HBA

Nie wszystkie plemniki mają zdolność do wiązania się z kwasem hialuronowym, z którego to zbudowana jest osłonka komórki jajowej. Udowodniono, że tylko dojrzałe zdolne do zapłodnienia plemniki wykazują zdolność do wiązania się z nim i tylko takie plemniki są wstanie „wywęszyć” komórkę jajową.

Czasem plemniki są w stanie dotrzeć i zapłodnić komórkę jajową, ale są „nośnikami” uszkodzonego materiału genetycznego. Wtedy embrion nie rozwija się prawidłowo i przestaje się rozwijać jeszcze przed etapem zagnieżdżenia, wtedy konieczne zdaje się zbadanie fragmentacji DNA plemnika.

Jedynym z sposobów określenia stopnia uszkodzenia chromatyny plemnikowej ( fragmentacji DNA plemnika) jest wykonanie badania SCSA.

Otrzymany w wyniku tego badania indeks DFI (ang. DNA fragmentation Index) mówi jaki jest odsetek plemników z fragmentacją DNA. Czasem spotyka się też indeks HDS (ang.High DNA Stainability) czyli odsetek plemników o niedojrzałej chromatynie.

Ustalono iż, powyżej 30% plemników z defektami genetycznymi w nasieniu (DFI > 30%) przekłada się na bardzo niski lub wręcz zerowy potencjał do zapłodnienia.

Wykonanie testu HBA (zdolności wiązania z kwasem hialuronowym) czy określenia fragmentacji chromatyny plemnikowej może pomóc oszacować szanse na powodzenie inseminacji domacicznej (IUI), czy starań o dziecko w sposób naturalny. W przypadku zapłodnienia pozaustrojowego złe wyniki nawet obu badań nie przekreślają szansy na poczęcie dziecka.

Leczenie niepłodności męskiej

W leczeniu niepłodności kluczowe jest ustalenie jej przyczyny. Wówczas można podjąć działania. Te zależą od podłoża problemu.

Okazuje się, że czasem wystarczy zmiana trybu życia mężczyzny. Co jest ważne? Zwiększenie aktywności fizycznej, rzucenie palenia i ograniczenie spożywania alkoholu, zmiana diety na prawidłowo zbilansowaną, zmiana stylu życia czy suplementowanie witamin, makro i mikroelementów oraz odpowiednich proporcji składników odżywczych.

Wiele przyczyn niepłodności wymaga leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego. O sposobie terapii decyduje lekarz. I tak jeśli przyczyną niepłodności jest choroba ogólnoustrojowa, należy ją ustabilizować bądź wyleczyć. W zależności od wyniku badań, gdy problem jest niedrożność nasieniowodów lekarz może zalecić leczenie farmakologiczne (jeśli przyczyną niedrożności jest trwająca infekcja) lub chirurgiczne (usunięcie zrostów, zwężeń). Żylaki powrózka nasiennego usuwa się operacyjnie, poprzez nacięcie lub laparoskopowo.

W przypadku niepłodności immunologicznej pojawiają się próby leczenia przez wytwarzanie indywidualnie dobranych preparatów, których zadaniem jest zablokowanie przeciwciał.

W sytuacji, gdy podejmowane metody leczenia nie przynoszą skutków, rekomenduje się inseminację domaciczną materiałem dawcy. Z nasienia pobranego od mężczyzny selekcjonuje się zdrowe i odpowiednio ruchliwie plemniki, a następnie podaje bezpośrednio do jamy macicy. Szansa, że taki zabieg się powiedzie nie jest duża.