Niepłodność hormonalna kobiet

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) o niepłodności mówi się, gdy para przez co najmniej rok bezskutecznie stara się o dziecko, mimo regularnych stosunków płciowych (2–4 razy w tygodniu) i braku stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych.

Niepłodność jest problemem, z którym mierzy się wiele par. Nie bez przyczyny postrzega się ją jako chorobę cywilizacyjną i ważną kwestię społeczną.

Według szacunków problem niepłodności dotyczy około 10–16% osób w wieku rozrodczym. W Polsce boryka się z nim około miliona par, z czego większość nie pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodność.

Z uwagi na obecność wcześniejszej ciąży niepłodność dzieli się na na pierwotną lub wtórną. Pierwotna niepłodność dotyczy par, które starają się o dziecko po raz pierwszy, zaś wtórna tych, które mają za sobą ciążę (zakończoną porodem żywego lub martwego dziecka lub poronieniem).

Ze względu na źródło przyczyny niepłodności wyróżnia się:

• niepłodność żeńską (35% wszystkich przypadków),
• niepłodność męską (35%),
• niepłodność małżeńską (10%),
• niepłodność idiopatyczną (20%) - gdy przyczyny niepłodności kobiecej czy męskiej nie da się stwierdzić.

Przyczyny niepłodności u kobiet są bardzo różne. Za problemy z zajściem w ciążę odpowiadają:

• zaburzenia hormonalne. Szacuje się, że są one przyczyną niepłodności nawet u 40% przyszłych mam. Niewłaściwa gospodarka hormonalna może negatywnie wpływać m.in.: na pracę jajników i owulację, produkcję substancji, które odpowiadają za zagnieżdżenie się zarodka oraz prawidłowy rozwój ciąży,
• choroby zarówno ogólnoustrojowe (niedoczynność tarczycy, nowotwór, cukrzyca, nadciśnienie), jak i dotyczące układu rozrodczego (zespół policystycznych jajników (PCOS), endometrioza, jak również patologiczne zmiany w jajnikach, w obrębie szyjki macicy, macicy, jajowodach (np. torbiele jajnika, mięśniaki macicy, niedrożne jajowody, wodniaki jajowodu),
• stany zapalne dróg rodnych, jajników i jajowodów, przebyte infekcje,
• nieprawidłowości w budowie narządów rodnych (np. brak jajnika czy macicy, przegroda i zrosty jamy macicy, macica dwurożna, jednorożna),
• czynniki genetyczne,
• komplikacje związane z wcześniejszymi ciążami, przebyte zabiegi i operacje (poronienia, zabiegi na szyjce macicy, przebyta ciąża pozamaciczna),
• styl życia. Co nie sprzyja zajściu w ciążę? Na przykładpalenie tytoniu, alkohol, niezdrowa dieta, używki, brak aktywności fizycznej, stosowanie niektórych leków), otyłość, przewlekły stres,
• zaawansowany wiek.

Niekiedy lekarze nie są w stanie ustalić przyczyny niepłodności. Wówczas mówi się o niepłodności niewiadomego pochodzenia, zwanej również idiopatyczną.

Zaburzenia hormonalne są przyczyną braku owulacji, nadmiaru lub niedoboru hormonów, cyklów bezowulacyjnych, niewydolności ciałka żółtego, endometriozy i wielu innych dolegliwości, które uniemożliwiają zajście w ciążę. Dlatego jeśli co najmniej rok bezowocnie staracie się o dziecko, skontaktujcie się z ginekologiem, który zleci stosowne badania, by niepłodność zdiagnozować i leczyć.

Niepłodność kobiet w około 1/3 przypadków jest wynikiem zaburzeń hormonalnych i zaburzeń jajeczkowania. Może to być brak owulacji (również menopauza), niezdolność jajeczka do pęknięcia, wzrastanie pustego pęcherzyka, nieprawidłowe uwalnianie komórki jajowej z pęcherzyka podczas owulacji.

Jakich hormonów najczęściej dotyczy niepłodność?

Niepłodność na tle hormonalnym najczęściej dotyczy:

Gonadotropin przysadkowych - folikulotropina (FSH) oraz lutropina (LH), które mają wpływ na cykl miesiączkowy, funkcjonowanie jajników, przyczyniają się do dojrzewania i pękania pęcherzyków jajnikowych i uwalniania komórki jajowej (owulacji). Zahamowanie lub jakiekolwiek zaburzenia hamują owulację i wywołują niepłodność. Zmiana w poziomie LH i FSH może spowodować zaburzenia cyklu prowadzące do braku owulacji.

Prolaktyny, której zarówno nadmiar (hiperprolaktynemia), jak i niedobór (hipoprolaktynemia), uniemożliwiają zajście w ciążę. Oznaczenie stężenia prolaktyny jest konieczne u kobiet z pierwotnym lub wtórnym brakiem miesiączki. Natomiast u niemiesiączkujących kobiet z prawidłowym stężeniem prolaktyny należy wykonać test progesterenowy, podając przez 5-7 dni progesteron.

Hiperprolaktynemia, czyli wysokie stężenie prolaktyny w organizmie kobiety może spowodować zaburzenia jajeczkowania, brak miesiączki i trudności z zajściem w ciążę. Ponieważ prolaktyna działa na gonady, powodem zmniejszenie wydzielania u kobiet progesteronu (niewydolność ciałka żółtego).

Estrogenów i progestagenów, produkowanych przez jajniki, a odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego, dojrzewanie komórek jajowych, a w przypadku zapłodnienia za zagnieżdżenie się zarodka i jego dojrzewanie. Zaburzenia związane są z nieprawidłowym dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych oraz niewydolnością ciałka żółtego.

Badanie poziomu progesteronu wykonuje się w przypadku zaburzeń owulacji, nieregularnych miesiączkach oraz w przypadku niewydolności jajników. Wykonanie pomiaru tego hormonu w środkowej fazie lutealnej da odpowiedź, czy cykl jest owulacyjny.

Tyreotropiny (TSH), wydzielanej przez przysadkę mózgową, która działa na gruczoł tarczowy. Zaburzona produkcja hormonów tarczycy jest przyczyną niedoczynności lub nadczynności tarczycy, które zmniejszają szanse na zajście w ciążę (zanik owulacji, niemożności zagnieżdżenia się komórki jajowej w ścianie macicy, nieregularne miesiączki bądź ich brak).

Warto pamiętać, że źródłem zaburzeń hormonalnych mogą być choroby tarczycy. Mowa zarówno o nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy. Zaburzenie pracy tego gruczołu skutkuje m.in. nagłym przyrostem lub spadkiem wagi, nieregularnym miesiączkami, obfitymi lub skąpymi krwawieniami, a nawet problemami z utrzymaniem ciąży.

Każda para starająca się o dziecko musi pamiętać o tym, że niepłodność jest problemem obojga partnerów, stąd diagnostyką musi być objęta zarówno kobieta, jak i mężczyzna. To dlatego na wizytę do lekarza specjalisty powinni zgłosić się obydwoje partnerzy.

Kiedy zgłosić się do lekarza? Nie powinno się zwlekać z szukaniem pomocy. Medycyna w wielu przypadkach potrafi pomóc, ale ważny jest czas, zwłaszcza jeśli kobieta przekroczyła trzydziestkę. Pamiętajmy o tym, że komórki jajowe się starzeją, a ich liczba jest ograniczona. Kobieta ma ich tyle, ile powstało w życiu płodowym. Z wiekiem ich jakość się pogarsza i to może mieć wpływ na kłopoty z zapłodnieniem. PAP

Badanie płodności kobiety zaczyna się od wywiadu lekarskiego, badania ginekologicznego oraz tzw. testów owulacyjnych, które mają wykazać, czy kobieta prawidłowo produkuje komórki jajowe. Wykonuje się również badania obrazowe (np. USG macicy i jajników, laparoskopia, wziernikowanie macicy, czyli histeroskopia). Mogą zostać również wykonane testy na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych, które niszczą plemniki w pochwie czy badania genetyczne w kierunku niepłodności: ocena kariotypu oraz lokalizacja mutacji genów FMR1, F5 i F2.

Umożliwia to ocenę wytwarzania żeńskich hormonów płciowych, a także ocenę budowy narządów płciowych i wykrycie nieprawidłowych zmian czy niedrożności.

W diagnostyce niepłodności kluczową rolę odgrywają badania hormonalne. Te zwykle dostarczają wielu ważnych informacji na temat płodności i wszelkich nieprawidłowości. Analizując ich wyniki i identyfikując te, które odbiegają od norm, można zaplanować poszczególne etapy leczenia niepłodności, które daje szansę na przywrócenie prawidłowych cykli.

U kobiet niemiesiączkujących lub miesiączkujących nieregularnie rekomendowane są badania hormonalne polegające na oznaczeniu stężenia:

• hormonu folikulotropowego (FSH, follicle–stimulatinghormone),
• hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone),
• estradiolu,
• tyreotropiny (TSH, thyroid–stimulating hormone),
• prolaktyny,
• progesteronu,
• hormonów tarczycy, tzw. trójki tarczycowej, czyli TSH, FT3 oraz FT4, monitoring owulacji.

Każda kobieta, bezskutecznie starająca się o dziecko od co najmniej roku, powinna zbadać stężenie hormonów: folikulotropowego (FSH), luteinizującego (LH), prolaktyny i progesteronu.Ważne jest, aby poziom hormonów płciowych we krwi był mierzony w odpowiednich okresach cyklu miesiączkowego.

W ramach NFZ para może wykonać jedynie podstawowe badania. Wiele badań wysokospecjalistycznych nie jest refundowanych przez NFZ. Ale mieć zagwarantowaną kompleksową diagnostykę, a później leczenie i wsparcie psychologa, warto wybrać kliniki, które specjalizują się w leczeniu niepłodności.

Czynników utrudniających lub uniemożliwiających uzyskanie ciąży jest bardzo wiele. Dokładna diagnostyka pozwala zidentyfikować problem, ustalić przyczyny niepłodności u kobiet i wdrożyć odpowiednie leczenie niepłodności.

Leczenie niepłodności zawsze powinno rozpoczynać się od metod najprostszych i najmniej inwazyjnych. Najczęściej pierwszym krokiem jest monitorowanie owulacji i planowanie stosunków płciowych w optymalnym terminie.

Kolejnym etapem są działania farmakologiczne, które są filarem leczenia niepłodności hormonalnej. Może ono polegać zarówno na indukcji owulacji, jak i substytucji hormonalnej w celu wyrównania zaburzeń endokrynologicznych.

Przeprowadza się stymulację hormonalną, która polega na podawaniu leków pobudzających rozwój pęcherzyków jajnikowych (co zwiększa szansę na prawidłową owulację). W farmakologicznej indukcji jajeczkowania wykorzystuje się najczęściej cytrynian klomifenu lub gonadotropiny.

Niektóre przyczyny u mężczyzn (hipogonadyzm hipogonadotropowy) i kobiet (np. POF, dysgenezja jajników) wymagają uzupełnienia odpowiednimi hormonami płciowymi.

Leczenie niepłodności kobiecej może także wymagać wykonania zabiegu chirurgicznego, który usunie przyczyny np. w przypadku niedrożności układu rozrodczego (u kobiet i mężczyzn). Operacje u kobiet stosuje się w przypadku niedrożności jajowodu (wodniaki lub zrosty jajowodów), mięśniaków macicy, przegród macicy, zrostów wewnątrzmacicznych, endometriozy otrzewnowej, usuwania torbieli endometrialnych, a także w przypadku zespołu policystycznych jajników.

Jeśli powyższe techniki okażą się nieskuteczne, pozostają inne możliwości - metody wspomaganego rozrodu. Podstawowymi metodami są inseminacja oraz zapłodnienie pozaustrojowe.

Inseminacja plemników może być domaciczna, dojajowodowa lub naszyjkowa. Dzięki niej może dojść do naturalnego zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik w jajowodzie. Polega ona na pobraniu plemników od partnera i wstrzyknięciu ich bezpośrednio do określonego miejsca w drogach rodnych kobiety.

Z kolei zabieg in vitro (IVF, ang. In Vitro Fertilization), czyli zapłodnienie pozaustrojowe, zwane też sztucznym zapłodnieniem. Polega na pobraniu plemników i komórek jajowych, doprowadzeniu do zapłodnienia w warunkach laboratoryjnych, poza żeńskim układem rozrodczym, a po 3 -5 dniach od zapłodnienia umieszczenie ich bezpośrednio w jamie macicy.

Przeprowadza się stymulację hormonalną, która polega na podawaniu leków pobudzających rozwój pęcherzyków jajnikowych (co zwiększa szansę na prawidłową owulację). W farmakologicznej indukcji jajeczkowania wykorzystuje się najczęściej cytrynian klomifenu lub gonadotropiny.

Niektóre przyczyny u mężczyzn (hipogonadyzm hipogonadotropowy) i kobiet (np. POF, dysgenezja jajników) wymagają uzupełnienia odpowiednimi hormonami płciowymi.

Leczenie niepłodności kobiecej może także wymagać wykonania zabiegu chirurgicznego, który usunie przyczyny np. w przypadku niedrożności układu rozrodczego (u kobiet i mężczyzn). Operacje u kobiet stosuje się w przypadku niedrożności jajowodu (wodniaki lub zrosty jajowodów), mięśniaków macicy, przegród macicy, zrostów wewnątrzmacicznych, endometriozy otrzewnowej, usuwania torbieli endometrialnych, a także w przypadku zespołu policystycznych jajników.

Jeśli powyższe techniki okażą się nieskuteczne, pozostają inne możliwości - metody wspomaganego rozrodu. Podstawowymi metodami są inseminacja orazzapłodnienie pozaustrojowe.

Inseminacja plemników może być domaciczna, dojajowodowa lub naszyjkowa. Dzięki niej może dojść do naturalnego zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik w jajowodzie. Polega ona na pobraniu plemników od partnera i wstrzyknięciu ich bezpośrednio do określonego miejsca w drogach rodnych kobiety.

Z kolei zabieg in vitro (IVF, ang. In Vitro Fertilization), czyli zapłodnienie pozaustrojowe, zwane też sztucznym zapłodnieniem. Polega na pobraniu plemników i komórek jajowych, doprowadzeniu do zapłodnienia w warunkach laboratoryjnych, poza żeńskim układem rozrodczym, a po 3 -5 dniach od zapłodnienia umieszczenie ich bezpośrednio w jamie macicy.