Endometrioza - objawy, wpływ na płodność i leczenie

Endometrium to inna nazwa błony śluzowej macicy. Jest ono wrażliwe na hormony i zmienia się wraz z fazami cyklu. Przed okresem dojrzewania nie jest grubsze niż pół centymetra, potem staje się dwukrotnie grubsze, zwłaszcza w drugiej fazie cyklu, kiedy dochodzi do półtora centymetra. Po menopauzie endometrium ponownie staje się cieńsze. Błona śluzowa pełni ważna funkcję: w niej gromadzą się substancje odżywcze i jeżeli dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, to będzie ona  odżywiać zarodek zanim się w pełni zagnieździ. W przeciwnym wypadku nastąpi chwilowe niedokrwienie i rozszerzenia naczyń włosowatych. Gdy ponownie wypełnią się krwią, pękną i wierzchnia warstwa endometrium ulegnie złuszczeniu, któremu towarzyszy comiesięczne krwawienie.

Jeżeli z jakiegoś powodu endometrium znajdzie się (i "zagnieździ") poza jamą macicy i zacznie tam narastać, to w czasie menstruacji zachowuje się identycznie jak ta w jamie macicy: krwawi. Jest to przyczyną wielu dolegliwości.

dr n. med. Tomasz Zająć ginekolog-położnik o diagnozowaniu i terapii endometriozy

Dlaczego komórki charakterystyczne dla jednego układu nagle postanawiają "zamieszkać" w innym? Medycyna nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi, ale istnieje kilka teorii, dlaczego tak się dzieje:

• Teoria wstecznej (zahamowanej) menstruacji zakłada, że u każdej miesiączkującej kobiety część krwi cofa się i poprzez jajniki przedostaje do innych narządów. U większości kobiet nie powoduje to żadnych konsekwencji, gdyż układ immunologiczny radzi sobie z tym. Natomiast u 7-15% kobiet (u których występują problemy z układem odpornościowym lub zaburzenia hormonalne) te komórki mają zdolność zagnieżdżenia się w jamie brzusznej.
• Teoria metaplazji zakłada, że niektóre komórki w sprzyjających warunkach i pod wpływem hormonów  potrafią zmienić swoją formą i funkcję.
• Teoria implantacji zakłada, że endometrioza pojawia się u kobiet, które mają za sobą zabieg chirurgiczny, na przykład cesarskie cięcie, w czasie którego doszło do fizycznego przeniesienia komórek w nowe miejsca. Nie wyjaśnia jednak endometriozy u kobiet, które nigdy nie były operowane.
• Teoria szkodliwego wpływu różnych czynników – ponieważ liczba kobiet zapadających na tę chorobę rośnie, można pokusić się o stwierdzenie, że wpływ na to ma środowisko, które jest coraz bardziej zanieczyszczone i pełne szkodliwych substancji (między innymi ksenoestrogenów).
• Bierze się także pod uwagę czynnik genetyczny, gdyż badania pokazują, że zapadalność na endometriozę wydaje się być dziedziczna.

Początkowo choroba rozwija się bezobjawowo, gdyż jej wpływ na organizm jest niewielki. Z czasem jednak mogą pojawić się polipy (torbiele), ogniska endometriozy rozrastają się, no i przede wszystkim pojawia się ból. Umiejscawia się w miednicy mniejszej (przednia ściana brzucha, poniżej pępka lub w okolicy krzyżowej).

Chore opisują go jako pulsujący, nękający, ostry, czasem rozdzierający. Ból często pojawia się przy menstruacji, ale jest inny niż typowy, chwilowy skurcz towarzyszący miesiączce.

Dolegliwości bólowe mogą się pojawić

• podczas stosunku,
• przy badaniu lekarskim,
• oddawaniu moczu 
• wypróżnianiu się
• w nadbrzuszu związane z cyklem miesiączkowym.

Innymi objawami są biegunki, zatwardzenia, wzdęcia, uczucie przemęczenia, niemożność zajścia w ciążę. Pojawić się też może krwawienie inne niż miesiączkowe, również krwiomocz czy krwawienie z układu pokarmowego.

Ból i bezpłodność. Tak w dwóch słowach można opisać tą chorobę. I nie jest to ból, na który pomoże paracetamol. Ból, który doświadczają kobiety cierpiące na tę chorobę jest nie do zniesienia. Dobra wiadomość jest taka, że ból nie jest odczuwalny przez 50% kobiet.

Bezpłodność - na szczęście nie każda kobieta ze zdiagnozowana endometriozą będzie cierpieć na bezpłodność. W zależności od badań problem ma 30 - 50% kobiet. W przebiegu choroby dochodzi do zmian warunków anatomicznych w obrębie narządów miednicy mniejszej poprzez mechaniczne zakłócenia w postaci zrostów (adhezji). To z kolei wpływa negatywnie na transport komórek, dającym początek komórkom jajowym, przemieszczaniu się spermy, kurczliwości mięśniówki macicy, jak również pogarsza samo zapłodnienie i transport zapłodnionych komórek jajowych.

Tak się dzieje z jednej strony. Z drugiej zaś wiadomo, że ogniska endometriozy wydzielają różnego rodzaju substancje, które nie sprzyjają okolicznościom zapłodnienia i zagnieżdżenia się jaja.

W każdym przypadku podejrzenia endometriozy najbardziej dostępnym badaniem obrazowym jest ultrasonografia przezpochwowa (USG TV). Należy jednak pamiętać, że brak odchyleń w tym badaniu nie wyklucza choroby, ponieważ jedyną postacią kliniczną, którą można zobrazować w USG TV, jest postać przebiegająca z powstawaniem torbieli endometrialnych.

Za najbardziej skuteczną metodę diagnostyczną uważa się zrobienia laparoskopii i uzyskanie dodatniego wyniku badania histopatologicznego.

Ponieważ przyczyny tej choroby są nieznane, w dodatku endometrioza przyjmuje tak różnorodną postać, leczenie jest trudne i musi być dostosowywane do każdej pacjentki i jej indywidualnego przypadku. Leczenie jest długotrwałe i najczęściej stanowi połączenie następujących metod:

• leczenie przeciwbólowe – to przede wszystkim proste leki przeciwbólowe, zażywane pojedynczo lub łączone, niesterydowe leki przeciwzapalne, ale i silniejsze preparaty, jakimi dysponuje współczesna medycyna,
• leczenie hormonalne – polega na zmniejszeniu produkcji estrogenów, dlatego podaje się środki, które mają zmniejszyć ich ilość, a dzięki temu złagodzić przebieg choroby. Głównie są to dwuskładnikowech preparaty estrogenowo-gestagenowe w postaci  doustnych tabletek antykoncepcyjnych. Ich podawanie zmniejsza dolegliwości bólowe.
   
• leczenie operacyjne – podczas laparoskopii można potwierdzić diagnozę endometriozy, ale można też próbować usunąć ogniska endometrialne, torbiele i zrosty, czasami przynosi to oczekiwany efekt. Chirurgiczne leczenie bólu jest rekomendowane  dla kobiet, które jeszcze chcą mieć dzieci, jedynie w przypadku, kiedy nie ma efektu leczenia hormonalnego.

Leczenie niepłodności za pomocą operacji rekomendowane jest jedynie  w przypadku endometriozy I/II stopnia wg AFS, a  w III/IV stopniu endometriozy u pacjentek niepłodnych jedynie w przypadku braku możliwości pobrania komórek jajowych do metod wspomaganego rozrodu

Trzeba pamiętać, że usuwanie torbieli endometrialnych jajnika upośledza rezerwę jajnikową w znacznie większym stopniu niż sama ich obecność. 

Dlatego, tak wazne jest znalezienie lekarza, który będzie miał całościowe spojrzenie na chorą, a w razie potrzeby szukać porady u lekarzy innych specjalności.

Wiele kobiet słysząc, że przyczyną niepłodności jest endometrioza, jest przerażona i przekonana, że nie ma szans na urodzenie dziecka. Nie jest to prawdą. Czasem wystarczy leczenie hormonalne, kiedy indziej laparoskopia, czy nawet in vitro, endometrioza nie jest jednak równoznaczna z bezpłodnością, choć rzeczywiście utrudnia zajście w ciążę.