Odruchy niemowlęcia. Prawidłowe i nieprawidłowe
W okresie życia płodowego u dziecka pojawia się wiele odruchów, które ułatwiają mu przetrwanie, a po porodzie także dostosowanie się do nowych okoliczności. Każdy z nich jest ważny i potrzebny, ale tylko na pewnym etapie rozwoju. To dlatego z czasem niektóre odruchy powinny zaniknąć. Gdy tak się nie dzieje, ich przedłużająca się obecność utrudnia dziecku funkcjonowanie. Na co zwrócić uwagę?
Co to są odruchy niemowlęce?
Odruchy niemowlęce, inaczej pierwotne, to odruchy fizjologicznie, które pojawiają się w okresie rozwojowym, a ich nieobecność lub przetrwanie może wskazywać na różne nieprawidłowości.
Odruchy we wczesnym okresie rozwojowym to na przykład:
- odruch ssania,
- odruch szukania,
- odruch obejmowania (Moro),
- odruch pełzania,
- odruch kroczenia,
- odruch oczno-powiekowy,
- odruch uszno-powiekowy,
- odruch chwytny.
W pierwszym półroczu życia obserwuje się:
- odruch toniczny błędnikowy,
- odruch Galanta,
- odruch skrzyżowanego wyprostu,
- odruch toniczny szyjny asymetryczny,
- odruch toniczny szyjny symetryczny.
W drugim półroczu życia:
- odruchy prostowania
Po co te odruchy?
Odruchy są niezależne od naszej woli. W odpowiedzi na bodziec pojawiają się automatycznie. Ich celem jest odpowiednia reakcja organizmu, która pomaga maluszkowi poradzić sobie z nowym środowiskiem i nieznanymi bodźcami (ułatwia mu przejście przez kanał rodny podczas porodu, wzięcie pierwszego oddechu, ssanie piersi albo butelki z mlekiem, a potem naukę pełzania, raczkowania czy chodzenia). Pomagają także niedojrzałemu systemowi nerwowemu w rozwoju i przystosowaniu się do nowych warunków, jakie panują po drugiej stronie brzucha.
Odruchów jest wiele. Są takie, które utrzymują się przez całe życie. To na przykład odruch połykania, rogówkowy czy nadbrwiowy. Jest jednak kilka takich odruchów, które powinny zaniknąć i ustąpić miejsca kolejnym i dojrzalszym, dzięki którym dziecko może w coraz większym stopniu sprawować kontrolę nad swoim ciałem. Mechanizm odruchowy jest sekwencyjny, co oznacza, że odruchy niemowlęce wspomagają rozwój dziecka w bardzo określonym czasie, a gdy spełnią swoją funkcje powinny zostać wygaszone.
Wygaszanie odruchów pierwotnych jest ważne, ponieważ ich obecność wpływa na ważne umiejętności z punktu widzenia rozwoju dziecka: utrudnia koncentrację, ogranicza sprawność motoryczną czy uniemożliwia panowanie nad emocjami. Tym odruchom warto przyjrzeć się bliżej i w razie zaobserwowania, że dziecko w pewnych sferach funkcjonuje gorzej, poszukać pomocy w formie odpowiedniej terapii.
reklama
Odruch szukania
Odruch szukania jest nazywany także ryjkowym, ponieważ związany jest z poszukiwaniem pożywienia. Dotknięcie policzka dziecka powoduje szukanie brodawki i otwieranie buzi. Odruch ten wygasa w okolicach 3.-4. miesiąca życia.
Odruch Galanta
Odruch Galanta pojawia się w 20. tygodniu życia płodowego i podczas porodu pomaga dziecku przedostać się przez kanał rodny. Po urodzeniu obserwuje się go, gdy położone na brzuchu i dotykane w okolicach kręgosłupa dziecko zgina bioderka, unosząc pupę. Odruch ten powinien być symetryczny po obu stronach pleców. Zanika miedzy 3. a 9. tygodniem życia.
Odruch ssania
Odruch ssania utrzymuje noworodka przy życiu, pojawia się automatycznie, kiedy wsadzimy cokolwiek do ust noworodka. Maleństwo natychmiast zaczyna ssać. Ten odruch również wygasa po około 4 miesiącach.
Odruch spadochronowy
Odruch spadochronowy jest odruchem obronnym, który chroni dziecko przed upadkiem. Pomaga w nauce chodzenia. Pojawia się, gdy trzymane w powietrzu dziecko, pod wpływem ruchu w kierunku podłoża, automatycznie prostuje ramiona, chroniąc głowę i ciało przed upadkiem.
Mniej więcej w 6. miesiącu życia pojawia się odruch spadochronowy boczny. Pomaga on w podparciu tułowia przy próbie siadania. Manifestuje się również w czasie pierwszych prób stania i chodzenia.
Odruch stąpania
Odruch stąpania przygotowuje dziecko do pełzania i chodzenia. Można go wyzwolić przez uchwycenie dziecka pod paszki tak, by nóżki delikatnie dotykały podłoża. Noworodek zazwyczaj unosi stópki tak, jakby chciał wykonać krok. Trwa to przez około 2 pierwsze miesiące życia.
Odruch Moro
Moro odruch pojawia się już w 9. tygodniu po poczęciu, a wygasić powinien się między 2.a 4. miesiącem życia. Na czym polega? W odpowiedzi na nagły, niespodziewany bodziec (głośny dźwięk, szarpnięcie kocyka, na którym dziecko leży, zmianę pozycji głowy, gwałtowny ruch trzymającej osoby) dziecko wykonuje całą sekwencję ruchów: pobudzone oddycha szybciej, na chwilę zamiera w bezruchu, potem wypuszcza powietrze (często towarzyszy temu krzyk) i wykonuje ruch obejmujący rękami.
Odruch Moro to uaktywnienie reakcji walki lub ucieczki, więc towarzyszy temu uwolnienie adrenaliny i kortyzolu (zwanych też hormonami stresu), szybkie oddychanie, przyspieszona akcja serca i wzrost ciśnienia krwi. Jest to instynktowna reakcja na zagrożenie, która z wiekiem powinna zostać zastąpiona przez dojrzalszy odruch Straussa – wzdrygnięcie się.
Odruch Moro, który wydaje się być powiązany z każdym ze zmysłów, gdy się nie wygasi sprawia, że dziecko za każdym razem, gdy napotyka na zaskakujący bodziec, reaguje w przesadzony sposób. To z kolei wpływa na to, że:
• nie lubi dotyku, zwłaszcza niespodziewanego,
• ma kłopoty z układem przedsionkowym, co objawia się jako choroba lokomocyjna, trudności z opanowaniem jazdy na rowerze i łyżwach,
• pojawiają się nieskoordynowane ruchy,
• ma kłopoty z postrzeganiem – widzi zarys, ogół, a pomija szczegóły, co utrudnia pisanie i czytanie,
• łatwo męczy mu się wzrok, bolą oczy od patrzenia na czarne litery na białym tle,
• jest nadwrażliwe na dźwięki, ma trudności z izolowaniem dźwięków,
• ma niską wytrzymałość, obniżoną odporność, alergie,
• nie lubi zmian, czasami ma trudności z opanowaniem emocji, które są zmienne.
Odruch Babińskiego
Odruch Babińskiego obserwuje się, gdy w reakcji na delikatne muśnięcie palcem spodu stopy maluszka jego paluszki wyprostowują się, a stopa przekrzywia do wewnętrznej strony. Odruch ten zanika w okolicach 1-2 roku życia i zastąpiony zostaje odruchem podeszwy, czyli zwijaniem palców do wewnątrz podczas delikatnego łaskotania.
Odruch Palmara – dłoniowo-chwytny
Odruch Palmara - dłoniowo-chwytny - pojawia się w 11. tygodniu życia płodowego, a wygasza między 2. a 3. miesiącem życia (choć odruch chwytny stopy może występować nawet do końca pierwszego roku życia dziecka).
Na czym polega odruch chwytny? Lekki dotyk dłoni powoduje silne zaciśnięcie palców. Odruch ten zastępuje świadome rozluźnianie palców i chwyt pęsetkowy. Jest wyraźne połączenie tego odruchu z odruchem ssania.
Możliwe skutki przetrwałego odruch Palmara, to:
- słaba sprawność dłoni i palców, trudności w pisaniu, zbyt silne zaciskanie dłoni na ołówku,
- trudności w mówieniu, dziecko podczas mówienia porusza dłońmi,
- poruszanie ustami w czasie pisania lub rysowania.
Asymetryczny toniczny odruch szyi, czyli ATOS
Asymetryczny toniczny odruch szyi, czyli ATOS (odruch szermierza) pojawia się w 18. tygodniu życia płodowego, a wygasza w okolicach 6. miesiąca życia. Na czym polega? Obrócenie głowy dziecka w bok powoduje automatyczne wyprostowanie ręki i nogi po tej stronie, w którą została zwrócona głowa, a zgięcie kończyn po stronie przeciwnej.
Rolą tego odruchu jest umożliwienie dziecku „ćwiczeń” jeszcze przed narodzinami, a i potem pełni ważną rolę w koordynacji ruchowo-wzrokowej, co w przyszłości ma umożliwić świadome dotykanie widzianych przedmiotów.
Przetrwały ATOS jest przyczyną:
- zachwiania równowagi przy ruchach naprzemiennych,
- kłopotów z przekraczaniem linii środka,
- niewykształcania się lateralizacji,
- trudności z pisaniem, zwłaszcza przepisywaniem z tablicy, ale też wszelką wypowiedzią pisemną,
- zbyt silnego nacisku na pióro w czasie pisania, brzydkiego pisma.
Symetryczny Toniczny Odruch Szyi – STOS
Symetryczny Toniczny Odruch Szyi – STOS pojawia się między 6. a 9. miesiącem życia i powinien wygasić się między 9. a 11. Jest to odruch pomostowy pomiędzy odruchami pierwotnymi a posturalnymi. Aktywizuje się w pozycji na czworaka i wspomaga raczkowanie – zmiana pozycji głowy powoduje ugięcie rąk i wyprostowanie bioder.
Jeśli nie wygaśnie o czasie, to:
- dziecko ma nieprawidłową sylwetkę, garbi się podczas siedzenia,
- ma zaburzoną koordynację oko-ręka,
- przepisuje wolno,
- porusza się niezgrabnie, ma trudności w czasie gier i zabaw.
Kiedy iść z dzieckiem do lekarza?
Badanie odruchów niemowlęcych jest bardzo ważne i stanowi stały element kontroli pediatrycznej. To dlatego po narodzinach lekarz sprawdza, czy noworodek posiada odpowiednie odruchy. To jasna informacja o stanie jego układu nerwowego. Z kolei ich obecność u starszego dziecka pokazuje, że układ nerwowy na pewnym poziomie ma problem. Z reguły jest on niewielki, bo umiejętność przystosowania się organizmu do warunków i ograniczeń jest ogromna, często też tego rodzaju problemy są kompensowane.
Jeśli widzisz, że dziecko ma jakieś trudności, które dotyczą zarówno obecności odruchów przetrwałych, jak i innych nieprawidłowości, porozmawiaj z pediatrą. Niepokoić może zarówno obniżone, jak i wzmożone napięcie mięśniowe, ale i sytuacja, gdy w odruchu Moro niemowlę wyrzuca jedną rączkę lub robi to nierówno, może to być objaw nieprawidłowości w neuronach obwodowych, splocie ramiennym albo uszkodzenie obojczyka.
To ważne, by wiedzieć, czy maluch nie ma odruchów przetrwałych oraz czy pojawiły się odruchy posturalne (czasem odruchy pierwotne wygasają, a mimo to po nich nie następują odruchy posturalne). Trafna diagnoza, a także ćwiczenia mogą podnieść jakość życia dziecka, poprawić jego umiejętność uczenia się i funkcjonowania.