Niewydolność łożyska – objawy, leczenie, zapobieganie

Łożysko (łac. placenta) to tak zwany narząd przejściowy, który warunkuje prawidłowy rozwój i życie płodu. Tworzy się z kosmówki i błony śluzowej macicy. Jest zbudowane z tkanki łącznej, błony śluzowej macicy oraz z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek. Powstaje z komórek zarówno zarodka, jak i matki.

Pod względem anatomicznym łożysko składa się z płyty podstawnej, płyty kosmkowej, powierzchni płodowej łożyska, powierzchni matczynej łożyska, kosmków końcowych oraz zrazów i przegród łożyska.

Jak wygląda łożysko? Zazwyczaj ma okrągły kształt, przypomina spłaszczony dysk. Od strony matczynej składa się z wielu zrazików, od strony płodowej jest gładkie. Zlokalizowane jest w górnej części jamy macicy. Wyróżnia się łożysko na tylnej ścianie oraz łożysko na przedniej ścianie macicy.

Jakie są funkcje łożyska?

Podstawowa funkcja łożyska to fizjologiczna wymiana gazów (O2 i CO2), produktów energetycznych i budulcowych oraz ich metabolitów pomiędzy krwią matki a krwią płodu. Pełni więc funkcję układu pokarmowego, płuc i nerek. Drugą ważną funkcją łożyska jest wytwarzanie hormonów.

Łożysko stanowi osłonę biologiczną, immunologiczną i mechaniczną płodu. Co to znaczy? Dzięki łożysku zarodek otrzymuje z krwi matki pokarm i tlen, a oddaje dwutlenek węgla i zbędne produkty przemiany materii. Do krwi płodu mogą przedostać się składniki odżywcze, witaminy i przeciwciała, ale również niektóre patogeny czy substancje aktywne leków. Wymiana pomiędzy krwią matki a krwią płodu zachodzi dzięki dyfuzji, aktywnemu transportowi i pinocytozie.

Co istotne, krew matki i płodu nie miesza się. substancje przenikają przez błonę kosmka. Krew płodu do łożyska dociera tętnicami pępowinowymi, a po utlenowaniu i zaopatrzeniu w substancje odżywcze wraca do łożyska żyłą pępowinową.

Warto wiedzieć, że naczynia płodowe w rosnących kosmkach łożyska pojawiają się w 5. tygodniu ciąży, a łożysko powstaje około 15.-18. tygodnia ciąży. zaczyna się tworzyć w momencie zagnieżdżenia się zarodka w macicy.

Jego zmiany strukturalne trwają przez całą ciążę (łożysko rośnie wraz z rozwijającym się płodem). Pełną sprawność osiąga pod koniec II trymestru. Jest wydalane w trzecim okresie porodu. Łożysko po porodzie odrywa się od ściany macicy i wydalana jest na zewnątrz dzięki siłom parcia rodzącej.

Łożysko od 10. tygodnia ciąży łożysko stopniowo przejmuje produkcję hormonów, zastępując czynność ciałka żółtego ciążowego. Wytwarza gonadotropinę kosmówkową, somatomammotropinę kosmówkową, relaksynę, testosteron, progesteron i estrogeny: estron (E1), estradiol (E2), estriol (E3) i estetrol (E4) w wątrobie płodu.

Życie wewątrzmaciczne i rozwój płodu możliwy jest tylko dzięki łożysku. To dlatego wszelkie nieprawidłowości z nim związane (najczęstsze problemy z łożyskiem, takie jak przedwczesne odklejenie łożyska, oddzielanie się łożyska czy przedwczesne starzenie się łożyska czy łożysko przodujące) mogą mieć bardzo istotny wpływ nie tylko na rozwój płodu, ale także na przebieg ciąży, porodu i połogu.

Niewydolność łożyska naczyniowo-maciczna to patologia, o której mówi się, gdy narząd jest uszkodzony lub niedostatecznie rozwinięty (jego prawidłowy rozwój został zahamowany).

Najczęstszą przyczyną niewydolności łożyska jest jego nieprawidłowe tworzenie się w początkowym etapie ciąży. Pierwszym sygnałem niewydolności łożyska mogą być zaburzenia w wytwarzaniu enzymatycznym. Niewydolność może być pierwotna lub wtórna.

Do niewydolności pierwotnej najczęściej dochodzi w ciąży przenoszonej (przeterminowanej), u kobiet po 35. roku życia. Jej etiologia nie jest znana. Patologia prowadzi do opóźnionego wzrostu płodu.

Co wpływa na zdrowie łożyska?

Niewydolność wtórna ma związek z różnymi czynnikami, tak ze strony matki, dziecka, jak i samego organu. To na przykład konflikt serologiczny, palenie papierosów czy nadużywanie substancji toksycznych (głównie używek) czy ciąża bliżniacza, ale także choroby ogólnoustrojowe matki, takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze (wysokie ciśnienie krwi matki), choroba nerek, gruźlicy, toksoplazmoza, WZW, zaburzenia krzepnięcia krwi u matki.

Duże znaczenie na kondycję i funkcjonowanie łożyska mają także urazy brzucha, wcześniejsze operacje macicy, problemy z łożyskiem we wcześniejszych ciążach. Schorzenia i infekcje sprawiają, że w łożysku powstają różne zmiany, takie jak zwłóknienie, ogniska martwicy, zwapnienia, nacieki zapalne czy torbiele. Na kondycję i rozwój łożyska wpływa także wiek ciężarnej (im starsza, tym problemy z łożyskiem pojawiają się częściej.

Niewydolność łożyska początkowo mogą nie dawać żadnych objawów. Jednocześnie zdarza się, że zaburzenia rozwojowe łożyska we wczesnej ciąży prowadzą do poronienia.

Problemy związane z niewydolnością łożyska pojawiają się zwykle w drugiej połowie ciąży, gdy stają się przyczyną nieprawidłowej wymiany matczyno-płodowej. To skutkuje zmniejszeniem dopływu krwi matki, przez co dziecko nie jest odpowiednio odżywiane, nie ma dostatecznej ilości tlenu. To może mieć poważne konsekwencje zarówno dla matki, jak i dziecka. Problemy mogą być poważne. Często stanowią zagrożenie dla dalszego przebiegu ciąży oraz rozwoju płodu.

Niedożywiony i niedotleniony płód nie może się zaś prawidłowo rozwijać. Może dojść do zahamowania wzrostu płodu (tak zwaną hipotrofia) i niedotlenienia. Zdarza się, że skutkiem jest stan przedrzucawkowy.

Jakie objawy mogą świadczyć o problemach z łożyskiem? Niepokojące są takie symptomy i dolegliwości jak plamienie lub krwawienie z pochwy, ból brzucha, skurcze macicy i bóle pleców. Objawem i skutkiem niewydolności łożyska w przypadku matki może być nadciśnienie tętnicze, któremu mogą towarzyszyć białkomocz, zaburzenia funkcjonowanie nerek czy wątroby, a nawet napady drgawek.

Objawy niewydolnego łożyska to także zmniejszenie ilości ruchów płodu, zmniejszenie rozmiaru brzucha czy zwiększanie poziomu glukozy we krwi.

Co mogę zrobić, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów z łożyskiem? Kluczowe znaczenie ma diagnostyka - badania prenatalne, która pozwala na ustalenie ryzyka wystąpienia patologii już w I trymestrze ciąży, pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży.

- Czekanie na pojawienie się objawów nie ma sensu, ponieważ wystąpienie nadciśnienia czy wykrycie zahamowania wzrastania dziecka świadczy o tym, że łożysko jest już niewydolne i nie da się zrobić nic, żeby je naprawić. Natomiast jeżeli wcześnie wprowadzimy profilaktykę u kobiet, które są zagrożone rozwojem niewydolności łożyska, możemy skutecznie jej zapobiec – tłumaczy prof. Kosińska-Kaczyńska. (…) Gdyby wszystkie kobiety w Polsce miały wykonane pełne badanie prenatalne, a następnie te, które były obarczone wysokim ryzykiem niewydolności łożyska stosowały profilaktykę, rocznie 8 tysięcy dzieci w kraju nie urodziłoby się jako wcześniaki. [1]

Badania diagnostyczne obejmują wywiad, ocenę ciśnienia tętniczego kobiety, badanie USG oraz badania biochemiczne krwi ciężarnej. To pozwala ustalić, czy istnieje ryzyko pojawienia się niewydolności łożyska w drugiej połowie ciąży.

Podczas badania ultrasonograficznego oceniana jest wielkość i budowa łożyska, jego położenie zarówno w stosunku do płodu, jak i ujścia wewnętrznego szyjki macicy, pozałożyskowe błony płodowe, echogeniczność łożyska oraz przyczep sznura pępowinowego.

- Utrzymanie prawidłowego krążenia matczyno-płodowego, a tym samym zapewnienie sprawnego transportu składników odżywczych i tlenu stanowi najważniejszy czynnik wpływający na prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu. Choroby matki powodują zmiany w łożysku, natomiast zmiany w łożysku zaburzają prawidłowy rozwój i stan płodu. Wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy z tego jak niezmiernie ważną funkcję spełnia łożysko w czasie ciąży, koncentrując się na swoim rozwijającym się dziecku. - dr Zofia Polska [2]

Jeśli chodzi o leczenie niewydolności maciczno-łożyskowej, postępowanie zależy od wielu czynników. Duże znaczenie ma zarówno zaawansowanie ciąży, jak i ogólny stan zdrowia matki.

Leczenie farmakologiczne opiera się przede wszystkim na podawaniu środków rozszerzających naczynia oraz aktywujących metabolizm i obniżających ton macicy. W niektórych przypadkach rozważa się wcześniejsze zakończenie ciąży.