Konflikt serologiczny

Konflikt serologiczny może dotyczyć kobiet, które mają krew RH- i są w ciąży. Nieprawidłowość pojawia się na tle niezgodności w obrębie antygenów D układu Rh krwi matki i dziecka. Gdy układ odporności kobiety rozpozna obce antygeny na krwinkach, zaczyna wytwarzać przeciwciała, które przenikają przez łożysko i zaczynają niszczyć komórki krwi dziecka. Konsekwencje mogą być poważne. Na szczęście dziś konflikt serologiczny nie musi być groźny.

Co to jest konfilkt serologiczny?

Konflikt serologiczny to patologia. Jej istotą jest niezgodność antygenowa między matką a płodem, wskutek której w organizmie matki dochodzi do wytwarzania przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom płodowym. U podstaw zaistnienia konfliktu serologicznego, a zarazem jego najczęstszą przyczyną jest antygen D z układu Rhesus na krwinkach czerwonych.

Do konfliktu grup krwi (konfliktu serologicznego) może dojść wówczas, gdy matka ma grupę Rh minus (czyli jej krwinki czerwone nie posiadają na powierzchni białka nazywanego antygenem RhD), a ojciec grupę Rh plus i dziecko po nim właśnie dziedziczy.

Jakie są przyczyny konfliktu serologicznego?

Każdy z nas ma określoną grupę krwi: A, B, AB lub 0. Dodatkowo u większości z nas, bo o około 85% populacji występuje tzw. antygen. Mają krew RH+. We krwi pozostałych 15 % osób czynnik Rh się nie pojawia - ich krew określa się jako RH–. Konflikt serologiczny dotyczy kobiet, które mają krew RH-. Na szczęście występuje on rzadko i dotyczy 2 na 1000 ciężarnych.

Szacuje się, że konflikt ten dotyczy ok. 15 procent par, choć ujawnia się u 0,5 procent.

Na czym polega konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny nie grozi mamom, które mają krew RH+. Jeśli zaś krew ciężarnej to RH–, wszystko zależy od tego, jaki czynnik ma krew partnera. Jeśli także minus, nie dzieje się nic, ponieważ RH dziecka i matki są zgodne (dziecko po prostu dziedziczy RH–).

Gorzej, jeśli matka ma krew RH–, a ojciec RH+, a dziecko odziedziczy czynnik RH po ojcu (następuje to w ponad połowie przypadków – 60%). Wówczas organizm kobiety postrzega dziecko jak ciało obce i atakuje je przeciwciałami – wytwarzane przez kobietę przeciwciała niszczą czerwone krwinki płodu. W konsekwencji zaistniały konflikt serologiczny może wywołać chorobę hemolityczną płodu lub noworodka.

Musi minąć kilka dni, by organizm kobiety wytworzył przeciwciała wobec krwinek płodu, dlatego bardzo rzadko zdarza się, by dziecko z pierwszej ciąży było zagrożone. Ponieważ przeciwciała wytworzone podczas pierwszej ciąży długo pozostają w krwiobiegu matki, zagrożone są kolejne dzieci.

Czy konflikt serologiczny jest niebezpieczny?

Jeżeli krew płodu będzie miała kontakt z krwią matki, jej komórki odpornościowe wytworzą przeciwciała atakujące krwinki dziecka. W ciąży zawsze dochodzi do tak zwanych mikroprzecieków, jednak by wywołać reakcję ze strony organizmu kobiety, musi to być minimum 0,2 ml. Ponieważ łożysko jest barierą, dzieje się tak zwykle dopiero podczas porodu, poronienia, odklejenie się łożyska, krwotoku, zabiegów wewnątrzmacicznych czy badań prenatalnych.

Jak przeciwdziałać konfliktowi serologicznemu?

Bardzo ważne jest, by jak najszybciej ocenić stopień ryzyka pojawienia się konfliktu serologicznego i w razie potrzeby zastosować odpowiednią profilaktykę. Obowiązkowo każda ciężarna do ukończenia 3. trymestru ciąży powinna mieć oznaczoną grupę krwi, a także czynnik Rh.

Innym badaniem jest tzw. odczyn Coombsa, które wykazuje, czy we krwi przyszłej mamy są obecne przeciwciała anty D. Gdy kobieta ma Rh-, bada się także poziom przeciwciał atakujących czerwone krwinki płodu.

Jak postępować w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego?

Kiedyś konflikt serologiczny był przyczyną silnej anemii, żółtaczki, a nawet obumarcia płodu. Dziś medycyna potrafi mu zapobiec, a i sobie z nim radzić. Co się dzieje, jeśli stwierdzono konflikt serologiczny?

W przypadku wykrycia niebezpiecznych przeciwciał kobieta pozostaje pod opieką lekarską, a badanie na obecność przeciwciał powtarza się w każdym trymestrze ciąży oraz na miesiąc przed porodem. Dodatkowo przeprowadzane są badania USG.

Najwłaściwszą metodą zapobiegania konfliktowi serologicznemu jest podanie pomiędzy 28. a 30. tygodniem ciąży pierwszej dawki immunoglobuliny anty-D kobietom, które nie wytworzyły przeciwciał anty-D oraz drugą do 72 godz. po porodzie.

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia kobietom w ciąży zagrożonym konfliktem serologicznym powinno się podać specjalną szczepionkę, a obowiązkowo jest ona aplikowana tuż po porodzie.

Ciężarnym o krwi Rh– podaje się w zastrzyku immunoglobulinę anty-D, co zapobiega powstaniu w jej organizmie groźnych dla dziecka przeciwciał, nie pozwala na zetknięcie się erytrocytów dziecka z układem odpornościowym matki (bo ten nie będzie aktywny).

Od 1 stycznia 2018 r. w ramach świadczeń gwarantowanych podanie immunoglobuliny anty-RhD w czasie ciąży jest finansowane przez budżet państwa. Oznacza to, że każda pacjentka korzystająca z usług specjalistycznej opieki medycznej (poradnia K) afiliowanej w ramach powszechnej służby zdrowia ma prawo do bezpłatnego podania immunoglobuliny anty-D.

Każda ciężarna, która należy do grupy obarczonej ryzykiem konfliktu serologicznego, powinna o tym porozmawiać ze swoim lekarzem prowadzącym.

W ciągu wielu lat opracowano diagnostykę konfliktu serologicznego, która umożliwia jego wczesne rozpoznanie. Coraz popularniejsze stają się nieinwazyjne metody diagnostyczne, są one bowiem bezpieczne dla matki i dziecka. Bardzo istotne jest więc objęcie kobiety ciężarnej zagrożonej konfliktem właściwą opieką specjalistyczną przy wdrożeniu skutecznych działań profilaktycznych” – mówi prof. dr hab. n. med. Romuald Dębski z Kliniki Ginekologii i Położnictwa CMKP w Warszawie.

Rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie refundacji immunoglobuliny anty-D w profilaktyce śródciążowej i poporodowej konfliktu serologicznego Rh(D) jest zgodne z rekomendacjami międzynarodowymi oraz polskimi zaleceniami dotyczącymi stosowania immunoglobuliny anty-D, zatwierdzonymi przez krajowych konsultantów w dziedzinie położnictwa i ginekologii, transfuzjologii klinicznej oraz perinatologii.

Poziom przeciwciał organizmie kobiety musi być pod stałą kontrolą. Gdy jest niski, badania powtarza się raz w miesiącu, ponieważ zagrożenie jest niewielkie. Jeśli jednak przeciwciał jest bardzo dużo, pojawia się zagrożenie życia dziecka, przeprowadza się interwencję lekarską: badania inwazyjne (np. amniounkcja), zakończenie ciąży przed czasem lub przeprowadza się transfuzję krwi u dziecka.

Czym grozi niedopełnienie zaleceń?

Zaniechania w kwestii konfliktu serologicznego może być brzemienne w skutki, mianowicie wiąże się z ryzykiem wystąpienia konfliktu serologicznego, czyli choroby hemolitycznej noworodka.

Konsekwencją tego może być śmierć dzieckaw czasie ciąży lub po urodzeniu. Po jego przyjściu na świat może też wystąpić żółtaczka i anemia. Zmiany te mogą negatywnie wpłynąć na jego dalszy rozwój dziecka. Skutkiem konfliktu serologicznego mogą być też komplikacje zdrowotne u matki.

Do lat 70. XX wieku choroba hemolityczna płodu i noworodka stanowiła istotną przyczynę umieralności okołoporodowej i zachorowalności noworodków. Była również przyczyną długotrwałej niepełnosprawności w późniejszym wieku. Do znaczącej redukcji patologii przyczyniło się wprowadzenie profilaktyki okołoporodowej oraz śródciążowej.