Choroby tarczycy a ciąża

Co to jest tarczyca?

Tarczyca to gruczoł dokrewny zlokalizowany w przednio-dolnej części szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Swoim wyglądem przypomina kokardę, motyla z rozłożonymi skrzydłami lub literę H. Jest odpowiedzialna za produkcję hormonów: trójjodotyroniny (T3), tyroksyny (T4) i kalcytoniny.

Charakteru działania tarczycy nie sposób nie dostrzec i przecenić, bowiem hormony, które wydziela, wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. Narząd odpowiada za gospodarkę hormonalną, wpływa na pracę układu nerwowego, pokarmowego, rozrodczego czy przemiany materii. Reguluje temperaturę ciała, potliwość, nastrój, pracę serca, mięśni, a także cykl miesiączkowy (stąd obserwuje się wpływ chorób tarczycy na zajście w ciążę).

Zwiększone stężenie hormonów tarczycy we krwi powoduje nadczynność tarczycy, a ich obniżenie - niedoczynność tarczycy. Choroby tarczycy są niestety dość powszechne.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy to zaburzenie, w przebiegu którego organ produkuje za mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Zmniejszony poziom hormonów tarczycy we krwi wywołuje nieodpowiednie funkcjonowanie samego gruczołu.

Inne przyczyny choroby to usunięcie tarczycy, radioterapia, leki, choroby przysadki itp. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy.

W okresie ciąży rozpoznanie niedoczynności tarczycy może być trudne, ponieważ niektóre objawy, takie jak choćby osłabienie czy zaburzenia koncentracji, mogą występować w przebiegu prawidłowej ciąży.

Jawną niedoczynność tarczycy stwierdza się u około 0,5% kobiet w ciąży. Postać utajona (subkliniczna), która poprzedza rozwój jawnej niedoczynności tarczycy, występuje u 2–3% ciężarnych. [6]

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to zaburzenie, w przebiegu którego tarczyca produkuje za dużo hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Choroba dotyczy około 2-3% kobiet ciężarnych. Spowodowana jest najczęściej tyreotoksykozą ciężarnych oraz chorobą Gravesa i Basedowa, rzadziej wolem guzowatym lub chorobami trofoblastu.

Do rzadszych przyczyn nadczynności tarczycy u kobiet ciężarnych należą wole guzowate oraz choroby trofoblastu, do której zalicza się: zaśniad groniasty, zaśniad inwazyjny, rak kosmówki i guz miejsca łożyskowego.

W okresie ciąży objawy nadczynności tarczycy mogą być czasami trudne do rozpoznania, ponieważ niektóre z nich, takie jak osłabienie, nerwowość, niepokój, rozdrażnienie, a także uczucie gorąca lub wzmożona potliwość, mogą występować również w przebiegu prawidłowej ciąży.

Tarczyca w ciąży

Tarczyca podczas ciąży może wpływać na zdrowie nie tylko przyszłej mamy, ale i dziecka. Jej hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju malucha, ponieważ regulują wzrost tkanek, pobudzają dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego oraz kości.

To dlatego zaburzenia czynności tarczycy mogą być przyczyną groźnych powikłań: przedwczesnych porodów, poronień i upośledzenia umysłowego dziecka. Nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy stanowi realne zagrożenie dla mamy i dziecka.

Jakie objawy powinny niepokoić w ciąży?

Choroby tarczycy u kobiet występują o wiele częściej niż u mężczyzn, a ryzyko zachorowania wzrasta zwłaszcza w okresach znacznych zmian hormonalnych: w ciąży, po urodzeniu dziecka czy w okresie menopauzy.

Każda kobieta, która przed zajściem w ciążę była leczona hormonalnie z powodu zaburzeń pracy tarczycy, niezmiennie musi pozostawać pod opieką endokrynologa. Specjalista będzie zlecał badania kontrolne, na podstawie których odpowiednio dobierze leki. Zdecyduje też, czy konieczne jest podawanie preparatów z jodem. O problemach z tarczycą należy powiedzieć lekarzowi jeszcze przed planowaną ciążą, nawet jeżeli problemy te występowały jakiś czas temu.

Kiedy iść do lekarza?

Nawet jeśli przyszła mama przed ciążą nie miała kłopotów z tarczycą i nie leczyła jej, powinna zwrócić się do lekarza, gdy zaobserwuje u siebie dolegliwości takie jak:

• uczucie niepokoju, nerwowość,
• bezsenność,
• częste dreszcze,
• nasilona potliwość,
• uczucie zmęczenia,
• kołatanie serca (należą do typowych objawów nadczynności tarczycy),

lub:

• osłabienie, zmęczenie,
• kłopoty z oddychaniem przy wysiłku,
• spadek koncentracji uwagi,
• zaburzenia pamięci,
• uczucie chłodu,
• szorstka skóra, zrogowaciała na łokciach i kolanach,
• zwolnienie akcji serca,
• częste zaparcia (należą do typowych objawów niedoczynności tarczycy).

Oczywiście nie wszystkie objawy muszą się pojawić, aby nabrać wątpliwości do stanu tarczycy i wykonać badania.

Należy też zgłosić lekarzowi prowadzącemu ciążę: biegunki, utratę wagi ciała lub jej niewystarczający przyrost, obecność wola (czyli chorobliwego powiększenia tarczycy znajdującej się u nasady szyi), ale też fakt istnienia problemów z tarczycą w rodzinie, szczególnie u bliskich krewnych.

Dlaczego leczenie chorób tarczycy w ciąży jest ważne?

Nieleczona niedoczynność tarczycy może być przyczyną problemów z płodnością (lekarz monitorujący starania zwykle zaleca konsultację ze specjalistą i badania hormonów tarczycy przed ciążą), ale i przebiegiem ciąży. Zaburzenia jej pracy mogą wpłynąć negatywnie na rozwój płodu. Dlaczego?

Prawidłowe stężenie hormonów tarczycy umożliwia regulację wzrostu tkanek, przede wszystkim układu kostnego, warunkuje też dojrzewanie centralnego układu nerwowego oraz odpowiada za powstawanie różnych enzymów.

Najważniejsza jest odpowiednia ilość hormonów w pierwszym okresie ciąży, kiedy płód nie jest jeszcze zdolny do samodzielnego ich wytwarzania. Podczas pierwszego trymestru hormony tarczycy są dostarczane do płodu poprzez łożysko. Dopiero wraz z rozwojem ciąży, po około 12 tygodniach, tarczyca u dziecka zaczyna funkcjonować samodzielnie.

Kobiety z niedoczynnością tarczycy są też bardziej narażone na nawykowe straty ciąży

- Jak niedoczynność tarczycy wpływa na rozwój dziecka? Hormony tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę we wzroście i dojrzewaniu komórek i tkanek w okresie płodowym i noworodkowym. Nieprawidłowości wynikające z braku lub nadmiaru hormonów tarczycy w okresie płodowym i noworodkowym powodują trwałe zmiany, które nie cofają się nawet po wyrównaniu czynności tarczycy w późniejszych okresach życia. W tej sytuacji bardzo ważna jest prawidłowa czynność tarczycy matki i optymalne zaopatrzenie w jod rozwijającego się płodu. [8]

Jakie mogą być skutki niedoborów hormonów tarczycy w ciąży? Niedoczynność tarczycy

W przypadku nieleczonej niedoczynności tarczycy w ciąży skutkiem są poważne zaburzenia, które kończą się przedwczesnym porodem, niską masą urodzeniową dziecka, a nawet jego upośledzeniem umysłowym. Mogą też być odpowiedzialne za poronienie lub wcześniejsze odklejenie się łożyska.

Niedoczynność tarczycy może skutkować zarówno zwiększeniem ryzyka powikłań ciążowych, jak i rzutować na stan zdrowia dziecka po porodzie, szczególnie jego rozwój intelektualny.

Jakie mogą być skutki nadmiaru hormonów tarczycy w ciąży? Nadczynność tarczycy

Nieleczona nadczynność tarczycy wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poronień, porodów przedwczesnych i martwych urodzeń. Może doprowadzić do niskiej wagi urodzeniowej oraz płodowej i noworodkowej dysfunkcji tarczycy, a u matki do nadciśnienia tętniczego, zastoinowej niewydolności serca, stanu przedrzucawkowego i przełomu tarczycowego.

Niekontrolowana i nierozpoznana nadczynność tarczycy może prowadzić do nadczynności tarczycy u noworodka. Dobra wiadomość jest taka, że jeśli wdrożono leki, szanse na nadczynność tarczycy u malucha stopniowo spadają.

Badanie tarczycy

Badania czynności tarczycy nie należą do standardowych badań przesiewowych u kobiet w ciąży. Niektórzy lekarze zlecają je wszystkim swoim pacjentkom, inni tylko tym z grupy ryzyka. Można je też wykonać prywatnie i zdecydowanie warto to zrobić, zwłaszcza wówczas, gdy pojawiają się objawy sugerujące problemy z tarczycą w ciąży.

Jakie badanie warto wykonać, by zbadać tarczycę?

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami rekomenduje się wykonywanie TSH u wszystkich kobiet planujących ciążę oraz u kobiet w ciąży pomiędzy 4. – 8. tygodniem ciąży. Kobiety ze współistniejącą chorobą autoimmunizacyjną powinny mieć oznaczony poziom TSH. Inne badania przesiewowe nie są zalecane rutynowo.

Lekarz pierwszego kontaktu lub ginekolog mogą zlecić badanie poziomu TSH – jest to pierwszy test, jaki wykonuje się przy podejrzeniu nieprawidłowości. Nie należy jednak samemu interpretować wyników, ponieważ ogólnie dostępne normy nie dotyczą kobiet w ciąży, a okres ten charakteryzuje się wieloma odrębnościami w interpretacji wyników. Należy poczekać na opinię zaufanego lekarza. Dlaczego?

W ciąży może dojść do pozornego zaburzenia poziomu hormonów tarczycy, co wynika z tego, że łożysko produkuje hormon HCG, którego działanie częściowo naśladuje TSH. Specjalista zleci prawdopodobnie kolejne badania, polegające na zmierzeniu poziomu innych hormonów i podejmie adekwatne do tego decyzje.

U kobiet w ciąży nie wystarczy jednak oznaczenie stężenia TSH, które - zwłaszcza w 1. trymestrze - jest fizjologicznie obniżone. Aby uzyskać pełny obraz, należy również zbadać T3 i T4 (badanie krwi na czczo).

Monitorowanie pacjentek leczonych lewotyroksyną powinno polegać na oznaczaniu TSH raz na 4 tygodnie. Konieczne jest oznaczenie TSH co najmniej raz około 30. tygodnia ciąży. W przypadku zmiany dawek leku zaleca się kontrolę po około 4 tygodniach.

Każda kobieta leczona lewotyroksyną przed ciążą od momentu zajścia w ciążę powinna przyjmować około 20-30% większą dawkę. Możliwa jest podaż lewo tyroksyny w postaci płynnej, która dobrze się wchłania. [4]

Leczenie tarczycy w ciąży

Leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet w ciąży polega na doustnym podawaniu tyroksyny (T4). Dawkę leku ustala lekarz w oparciu o wyniki badań krwi. Celem terapii jest ustabilizowanie poziomu hormonów oraz osiągnięcie rekomendowanego poziomu TSH.

Jakie jest optymalne stężenie TSH? Dla polskiej populacji ciężarnych górna granica normy TSH w:

• I trymestrze wynosi 3,18 mIU/I,
• II trymestrze - 3,44 mIU/l,
• III trymestrze 3,53 mIU/l.

Wiele mam ma obawy, że leki, które zażywają w ciąży, mogą być niebezpieczne dla dziecka, dlatego zdarza się, że podejmują decyzję o odstawieniu ich bez porozumienia z lekarzem. To błąd. Podawanie hormonów tarczycy jest bardzo ważne. Absolutnie nie wolno leczyć się na własną rękę.

Prawidłowe leczenie rozpoczęte odpowiednio szybko oraz związana z tym regularna kontrola poziomu hormonów mogą wyeliminować ryzyko, jakie chora tarczyca niesie dla dziecka i matki.

Pierwszy okres ciąży jest najbardziej krytyczny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Ostatnie badania dowodzą, że zarówno zbyt mała dawka, jak i zbyt duża dawka substytucyjna lewotyroksyny stosowane w niedoczynności tarczycy mogą mieć potencjalnie szkodliwy wpływ na rozwój płodu. [4]

Leczenie nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny oraz od stopnia nasilenia, dlatego najlepszą metodę leczenia ustala się indywidualnie

Jod – potrzebny czy nie?

Badania wykazują, że jod nie tylko jest potrzebny, ale też niezwykle ważny w ciąży. Nawet niewielkie niedobory tego pierwiastka mogą sprawić, że dziecko będzie mieć obniżone zdolności poznawcze.

To dlatego kobiety w ciąży powinny zadbać o jod w diecie. Dostarczają go ryby, owoce morza i jodowana sól. Innym rozwiązaniem jest suplementacja. Co ważne, decyzję o jej włączeniu powinien podjąć lekarz.

Odpowiednie spożycie jodu przez ciężarną jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju płodu. Każda kobieta w okresie ciąży i laktacji powinna otrzymywać co najmniej 250 mikrogramów jodu na dobę. Dawka ta nie powinna wynosić więcej niż 500 mikrogramów jodu na dobę. Suplementy diety zalecane ciężarnym w Polsce zawierają 150-200 µg jodu. W połączeniu z odpowiednio zbilansowaną dietą zapewnia odpowiednią podaż tego pierwiastka. [4]

Poporodowe zapalenie tarczycy - co to takiego?

Objawy choroby tarczycy mogą pojawić się po raz pierwszy także po porodzie. Najczęściej odpowiada za to poporodowe zapalenie tarczycy (PZT) będące odmianą choroby Hashimoto.

PZT to choroba autoimmunologiczna występującą w pierwszym roku po porodzie. Uznaje się ją za poporodowe zaostrzenie autoimmunologicznego procesu zapalnego gruczołu tarczowego. U kobiet, u których ją zdiagnozowano, pojawiają się objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Poporodowe zapalenie tarczycy przebiega najczęściej w dwóch fazach. Pierwszą z nich jest nadczynności tarczycy, drugą - faza niedoczynności tarczycy. Każdej fazie towarzyszą objawy charakterystyczne dla nadczynności i niedoczynności tarczycy. PPT może być przyczyną wystąpienia lub zaostrzenia objawów depresji poporodowej.

Choć leczenie Hashimoto jest konieczne, poporodowe zapalenie tarczycy nie zawsze wymaga terapii. Warto jednak być pod opieką endokrynologa, ponieważ może rozwinąć się przewlekła niedoczynność tarczycy. Prawidłowa funkcja tarczycy po roku od porodu powraca u większości, ale nie u wszystkich kobiet.