Astma w ciąży

Astma jest najczęściej występującą przewlekłą chorobą układu oddechowego u ciężarnych, choć jednocześnie współistnienie astmy i ciąży nie jest częstym zjawiskiem. Zmaga się z nią około 0,4-4% ciężarnych.

Przebieg choroby może być różny i trudny do przewidzenia:

• u 1/3 astma ulega poprawie,
• u 1/3 chorych nie zmienia się.
• u 1/3 ciężarnych objawy astmy ulegają zaostrzeniu. Zaostrzenie objawów astmy obserwuje się najczęściej pomiędzy 24. a 36. tygodniem ciąży. W ciągu ostatniego miesiąca ciąży objawy najczęściej ulegają zmniejszeniu.

Przebieg astmy w ciąży uzależniony jest od ciężkości choroby przed ciążą. Jeżeli astma jest chorobą o łagodnym przebiegu, to zwykle w czasie ciąży ustępuje, natomiast jeśli jej przebieg jest ciężki, to niestety, często objawy ulegają nasileniu. Może być i tak, że objawy będą niezmienione i takie jak przed zajściem w ciążę. Ciężka astma jest najistotniejszym czynnikiem ryzyka zaostrzenia choroby podczas ciąży.

Ostatnio wykazano, że do zaostrzeń dochodzi u około 12% kobiet z rozpoznaniem astmy łagodnej, odsetek ten zwiększa się jednak do 52% w grupie kobiet z ciężką astmą. Prawie 20% chorych na astmę kobiet wymaga podczas ciąży co najmniej jednej wizyty na oddziale pomocy doraźnej z powodu nasilenia dolegliwości, a około 60% ciężarnych z zaostrzeniem astmy jest hospitalizowanych.

Do zaostrzeń może dojść w każdym momencie ciąży, ale najczęściej występują one w II trymestrze (20.-25. tydzień ciąży). Podczas porodu stosunkowo rzadko dochodzi do zaostrzeń astmy, co może mieć związek z łagodniejszym przebiegiem tej choroby w okresie ostatnich 4 tygodni ciąży. [1]

Pomimo tego, że atak duszności w trakcie porodu nie występuje bardzo często (u jednej na dziesięć chorych kobiet), astma jest wskazaniem do porodu przez cięcie cesarskie.

Rozwijający się płód jest bardzo wrażliwy na zmniejszenie ilości tlenu, dlatego napad astmy może być niebezpieczny. Nie tylko dlatego, że powoduje spadek ilości tlenu w organizmie ciężarnej, a raczej z tego powodu, że w jego czasie następuje skurczenie naczyń łożyska i gorsze oddawanie tlenu w tkankach płodu (może prowadzić do niedotlenienia płodu).

Dodatkowym problemem jest duże ryzyko zasadowicy lub kwasicy, które też mają niekorzystny wpływ na dziecko. Stąd każde zaostrzenie objawów grozi niedotlenieniem płodu. Niezwykle ważna jest kontrola astmy i jej leczenie, gdyż leki zażywane przez matkę są znacznie mniej niebezpieczne niż choćby jeden poważny atak duszności. Astma prawidłowo leczona nie powoduje żadnych powikłań (poza statystycznie niższą wagą urodzeniową dzieci).

Zła lub niedostateczna kontrola choroby może zakończyć się poronieniem, przedwczesnym porodem, powikłaniami neurologicznymi wynikającymi z niedotlenienia, a nawet śmiercią noworodka. Stąd apele lekarzy o to, aby pomimo obaw, że leki dziecku szkodzą, zażywać je zgodnie z zaleceniami.

- U kobiet chorych na astmę oskrzelową ryzyko wystąpienia niektórych powikłań ciąży, między innymi stanu przedrzucawkowego, porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej, zahamowania wzrostu wewnątrzmacicznego, wad wrodzonych oraz zgonu okołoporodowego, jest większe niż u ciężarnych, które nie chorują na astmę. Lepsza kontrola astmy wiąże się z mniejszą częstością powikłań ciąży. [1]

W kwestii prewencji astmy kluczowe jest zapobieganie sytuacjom, które mogą prowadzić do pojawienia się objawom astmy. Oznacza to, że absolutnie należy zaprzestać palenia papierosów w ciąży i unikać przebywania w obecności palących.

Kolejnym działaniem profilaktycznym jest zmniejszenie alergenów: wyrzucenie rzeczy, na których osadza się kurz (grube zasłony, puchate poduszki, dywany itp., ale także kwiatki doniczkowe o drobnych i gromadzących kurz listkach), odkurzanie urządzeniem z dobrymi filtrami HEPA (często wymienianymi), unikanie kontaktu ze zwierzętami, których ślina lub sierść wywołują alergię.

Jeżeli jest możliwe zaplanowanie ciąży, to wiedząc o tym, który okres jest w przypadku danej kobiety najgorszy (wiosna ze względu na pylenie czy zima – duże ryzyko przeziębienia się), można starać się ten okres „ominąć”.

Leczenie farmakologiczne w okresie ciąży różni się w niewielkim stopniu od tego zwykłego. Obowiązujący schemat i zasady leczenia astmy podkreślają konieczność stopniowej intensyfikacji leczenia w miarę narastania ciężkości astmy.

Celem terapii i optymalnej kontroli astmy jest:

• leczenie objawów choroby,
• zapobieganie zaostrzeniom astmy,
• zapewnienie optymalnego stanu zdrowia matki i płodu.

W leczeniu astmy u ciężarnych można wykorzystywać wszystkie leki „przeciwastmatyczne”. Najnowsze generacje leków i sposób ich podawania (leki wziewne, krople do nosa zamiast leków doustnych) sprawiają, że są one na tyle bezpieczne dla dziecka, na ile to tylko możliwe. Należy je stosować w najmniejszych dawkach zapewniających kontrolę objawów choroby.

„Złotym standardem” kontrolowania objawów astmy przewlekłej są glikokortykosteroidy wziewne. Najwięcej badań mają budezonid i beklometazon. Oprócz glikokortykosteroidów wziewnych w leczeniu astmy wykorzystuje się β 2 -mimetyki stosowane doraźnie oraz glikokortykosteroidy systemowe przyjmowane podczas zaostrzeń. Jedynie pacjentki, u których napady astmy występują sporadycznie, mogą stosować tylko leki doraźne, przyjmowane w razie napadu duszności.

Zaostrzenia astmy powodują ryzyko niedotlenienia dziecka i zwiększają ryzyko poronienia, dlatego wymagają intensywnego leczenia.

Lekarze zwracają też uwagę, że regularne i zgodne z zaleceniami zażywanie w miarę bezpiecznych dla płodu leków pozwala na „panowanie” nad chorobą. Odstawienie ich, bo „przecież dobrze się czuję, a nie chcę szkodzić dziecku” może być przyczyną ataku, wtedy konieczne staje się podanie leków znacznie bardziej obciążających dziecko. Uważa się, że znacznie większym zagrożeniem dla matki oraz płodu jest nieodpowiednie leczenie astmy i jej zaostrzeń podczas ciąży niż potencjalne działania niepożądane leków.

Ważnym czynnikiem pozwalającym skutecznie kontrolować przebieg choroby jest też współpraca ciężarnej z lekarzem, stosowanie się do jego zaleceń, ale też i szczegółowe informowanie go o objawach. Przyszła mama powinna także zadbać o wpisanie astmy jako choroby do karty ciąży – jest to istotna informacja dla położnika i anestezjologa.