Kalendarz badań w ciąży

W kalendarzu badań w ciąży, który jest opracowany na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, wpisane są różne procedury, zarówno obowiązkowe, jak i zalecane. Składa się on z wielu etapów, które są wyznaczane i ograniczane przez ramy czasowe kolejnych tygodni ciąży.

Badania obowiązkowe powinna mieć wykonane każda przyszła mama. Są konieczne, ponieważ umożliwiają wykrycie możliwych zagrożeń prawidłowego przebiegu ciąży i odpowiednie przeciwdziałanie ich negatywnym skutkom. Badania zalecane to testy specjalistyczne, rekomendowane dla określonych grup kobiet ciężarnych (są związane z indywidualnym ryzykiem zakażenia czy predyspozycjami). Ale to nie wszystko.

W trakcie ciąży, gdy wyniki badań są nieprawidłowe, kobieta musi poddać się dalszym bardziej, szczegółowym badaniom. Tak jest między innymi w przypadku nieprawidłowego wyniku testu PAPP-A czy testu obciążenia glukozą.

Pamiętaj, że przestrzeganie harmonogramu jest ważne, ponieważ dzięki temu ginekolog prowadzący ciążę sprawuje nad wami opiekę, a i ma dostęp do kompleksowej historii ciąży.

Jakie badania wykonać w ciąży?Zgodnie z zaleceniami specjalistów wykonuje się następujące badania

Morfologia krwi matki

Morfologia krwi to jedno z podstawowych i najczęściej przeprowadzanych laboratoryjnych badań w ciąży. Przyszłe mamy wykonują najczęściej, bo co miesiąc. Jest ono ważne, ponieważ wyniki dostarczają nie tylko wielu cennych informacji o stanie zdrowia matki, ale mogą też wskazywać na przyczyny chorób, niedoborów czy niepokojących stanów (np. anemii, infekcji, ospałości czy małopłytkowości lub innych zaburzeń hematologicznych, które mogą się pojawić w trakcie przebiegu ciąży).

Dzięki wykonywanym regularnie badaniom lekarz jest w stanie kontrolować zarówno stan zdrowia mamy, jak i dziecka, a i wcześnie interweniować w przypadku, gdy dzieje się coś niepokojącego.

Trzeba pamiętać, że wyniki badania krwi kobiet w ciąży mogą nieco odbiegać od normy, dlatego najlepiej, by interpretował je lekarz.

W morfologii krwi oceniana jest: ilość krwinek czerwonych (RBC), poziom hematokrytu (Hct), wielkość/objętość krwinek czerwonych (MCV), średnia masa hemoglobiny w erytrocycie (MCH) i stężenie hemoglobiny w erytrocycie (MCHC), ilość płytek krwi (PLT), ilość białych krwinek (WBC) oraz poziom hemoglobiny (Hgb).

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu to proste, ale niezwykle ważne badanie, które daje obraz funkcjonowania układu moczowego. Pozwala kontrolować, czy nie doszło do zakażenia układu moczowego w ciąży (zwłaszcza, ze wiele infekcji przebiega bezobjawowo), ale i pozwala na szybką diagnozę w przypadku wielu chorób, np. gestozy (białko w moczu), cukrzycy (cukier w moczu).

W ciąży należy wykonywać je regularnie. Badanie moczu jest ważne, choćby z tego względu, że nieleczona infekcja może prowadzić do przedwczesnego porodu (w przypadku podejrzenia infekcji lekarz zleca posiew bądź przepisuje odpowiedni leki).

Badanie poziomu glukozy

Badanie poziomu glukozy u ciężarnych wykonuje się na początku ciąży. Jeśli wynik jest prawidłowy, pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży przeprowadza się test tolerancji glukozy. Celem badania jest wykluczenie cukrzycy ciężarnych, która jest czynnikiem podnoszącym ryzyko pojawienia się powikłań w trakcie porodu.

Wczesna identyfikacja kobiet zagrożonych cukrzycą ciężarnych pozwala na wprowadzenie odpowiedniej diety i profilaktyki, która może uchronić je przed rozwojem choroby.

Badanie ultrasonograficzne (USG)

USG, czyli badanie ultrasonograficzne to jedno z najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych. Dzięki niemu lekarz jest w stanie wykryć nieprawidłowości u rozwijającego się w łonie matki dziecka i skierować mamę na konsultacje, w celu dalszej diagnostyki.

Badanie ultrasonograficzne, zgodne z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), wykonuje się kilka, zazwyczaj trzy razy. Dodatkowe badania zleca się, gdy istnieją konkretne wskazania kliniczne.

W myśl obowiązującego rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia w sprawie Standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej podczas ciąży każda kobieta powinna mieć wykonane obowiązkowo badania ultrasonograficzne przez powłoki brzuszne:

• pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży (USG połówkowe),
• pomiędzy 18 a 22 tygodniem ciąży,
• pomiędzy 28 a 32 tygodniem ciąży.

Jeśli ciąża trwa dłużej niż 40 tygodni, obowiązkowe jest przeprowadzenie kolejnego badania.

Badaniem USG nieobowiązkowym w początkowym okresie ciąży jest badanie ultrasonograficzne. Wykonuje się je ze wskazań lekarskich sondą dopochwową. Jego celem jest m.in. potwierdzenie lokalizacji jaja płodowego i wykluczenie ciąży pozamacicznej.

Odczyn Coombsa

Przeciwciała odpornościowe antyRh - odczyn Coombsa to badanie, które ma na celu ustalenie, czy we krwi matki występują przeciwciała przeciwko antygenom krwinek czerwonych (ocena ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego między matką a dzieckiem).

Badanie wykonuje się na początku ciąży. Jeśli nie stwierdza przeciwciał anty-Rh, test należy powtórzyć pomiędzy 28. a 30. tygodniem ciąży. Jeśli pierwsze badanie wykazało obecność przeciwciał anty-Rh, trzeba określić ich rodzaj i poziom.

Odczyn Wassermanna

WR (odczyn Wassermanna) to badanie w kierunku kiły, choroby przenoszonej drogą płciowa, która może prowadzić do poważnych powikłań ciąży, a nawet śmierci dziecka. Badanie przeprowadza się w 1. I 3. trymestrze ciąży.

Posiew wymazu z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców β-hemolizujących ma na celu stwierdzenie, czy przyszła mama jest nosicielką bakterii z gatunku paciorkowców β-hemolizujących. Ich obecność może być niebezpieczna dla dziecka. Gdy posiew wykaże obecność bakterii, konieczna będzie antybiotykoterapia wdrożona podczas porodu.

Badania w kierunku kiły, HIV, HCV, HBV (antygen HBs), toksoplazmozy i różyczki służą wykryciu we krwi matki specyficznych przeciwciał, które wskazują na toczącą się u niej lub przebytą niegdyś infekcję.

Wczesne wykrycie zakażenia i wprowadzenie leczenia i profilaktyki zmniejsza ryzyko zarażenia się dziecka, chroni je przed powikłaniami. To ważne. Choroby są niebezpieczne, a bardzo często przebiegają bezobjawowo.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu służy ocenie funkcji nerek i wykrywaniu ewentualnych infekcji układu moczowego. Może wskazywać na nie obecność cukru, białka lub nieprawidłowych osadów w moczu.

Pozostałe badania w ciąży

Pozostałe badania w ciąży to:

• oznaczenie poziomu TSH pozwala na rozpoznanie chorób tarczycy, które mogą stanowić zagrożenie dla prawidłowego przebiegu ciąży,
• HBs – badanie w kierunku WZW typu B,
• badanie HCV – badanie w kierunku WZW typu C,
• badanie tętna płodu – jeśli tętno utrzymuje się w normie, świadczy o prawidłowym rozwoju płodu, natomiast odchylenia mogą oznaczać zaburzenia i powinno być diagnozowane.
• KTG (kardiotokografia) - to monitorowanie akcji serca płodu i zapis czynności skurczowej mięśnia macicy, Badanie wykonuje się w 3. trymestrze ciąży, pozwala wcześnie wykryć sytuacje zagrożenia życia płodu.

Badania prenatalne w ciąży

Nieinwazyjne badania prenatalne to między innymi:

• Badanie ultrasonograficzne (USG). Jednym z głównych celów badania wykonywanego pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży jest ocena ryzyka wystąpienia najczęstszych
• wad genetycznych, tj. zespołu Downa (trisomii 21), zespołu Edwardsa (trisomii 18) i zespołu Pataua (trisomii 13);
• Test złożony: składowe tego badania to wywiad lekarski, dane uzyskane z badania USG oraz z badania stężenia hormonu beta-hCG i białka PAPP-A we krwi matki.

Gdy badania nieinwazyjne nie dają jasnych rezultatów lub oszacowane w nich ryzyko wystąpienia wady płodu jest wysokie, proponowane są procedury inwazyjne (inwazyjne badania prenatalne), takie jak:

• Amniopunkcja: jest najczęściej wykonywanym inwazyjnym badaniem prenatalnym. Zabieg polega na zbadaniu próbki wód płodowych, którą pobiera się przez powłoki brzuszne pod kontrolą USG.

Amniopunkcję zazwyczaj wykonuje się pomiędzy 16. a 18. tygodniem. W 0,1–1% przypadków po zabiegu mogą wystąpić powikłania, w tym poronienie.

• Biopsja kosmówki (biopsja trofoblastu, CVS): polega na zbadaniu komórek łożyska. Są one pobierane przezpochwowo lub przezbrzusznie pod kontrolą USG.

Badanie można wykonać od 11. tygodnia ciąży. Powikłania po biopsji kosmówki pojawiają się w 0,1–1% przypadków.

• Kordocenteza: ta procedura przeprowadzana jest najrzadziej. Wykonuje się ją po 18. tygodniu ciąży. Polega na pobraniu krwi z żyły pępowinowej pod kontrolą USG. W 1,4–1,9% przypadków w następstwie kordocentezy może dojść do poronienia.

Jakie badania w ciąży i kiedy? Kalendarz badań w ciąży

Kalendarz badań w ciąży został przygotowany na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia i według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. W jego myśl pierwsze badania powinny zostać wykonane do 10. tygodnia ciąży.

Badania do 10. tygodnia ciąży

Badania obowiązkowe:

• Grupa krwi i Rh
• Przeciwciała Rh
• Badania cytologiczne
• Morfologia krwi
• Badanie ogólne moczu
• Badanie stężenia glukozy (pomiar cukru we krwi na czczo)
• Przeciwciała anty-HIV
• Pomiar ciśnienia
• Badanie antygenu HBs
• Badanie ginekologiczne (badanie położnicze). Kobieta powinna otrzymać informację o możliwości wykonania badań w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie
• Badanie piersi
• Wzrost 
• Waga ciała
• Badanie czystości pochwy
• przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych (odczyn Coombsa)
• badanie glukozy we krwi na czczo
• badanie VDRL (badanie profilaktyczne w kierunku kiły
• badanie w kierunku HCV, toksoplazmozy (IgG i IgM) oraz różyczki
• badanie cytologiczne, o ile nie było wykonane w ciągu ostatnich 6. miesięcy
• oznaczenie poziomu TSH

Kalendarz badań w ciąży: 11. - 14. tydzień

Badania obowiązkowe:

• Badanie ultrasonograficzne (USG)
• Badanie moczu
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała

Badania obejmują również morfologię krwi oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologię
• Przeciwciała anty-HIV
• test podwójny – PAPP-A + β-HCG (badanie w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie)

W przypadku wysokiego ryzyka trisomii powinna być zaproponowana kobiecie amniopunkcja, a w przypadku pośredniego ryzyka nieinwazyjne badanie wolnego płodowego DNA (cffDNA), które jest jednak badaniem nierefundowanym.

Kalendarz badań w ciąży - 15. a 20. tydzień ciąży

Badania obowiązkowe:

• Morfologia krwi
• Badanie ogólne moczu
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała
• Badanie czystości pochwy

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV
• test potrójny – β-HCG, estriol, AFP (badanie w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie)

Kalendarz badań w ciąży: 21. - 26. tydzień ciąży

Badania obowiązkowe:

• Badanie USG. Celem badania jest ocena budowy płodu pod kątem występowania wad wrodzonych.
• Poziom cukru we krwi na czczo
• test obciążenia glukozą: badanie stężenia glukozy po doustnym podaniu 75g glukozy (tzw. krzywa cukrowa w ciąży)
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała
• badanie ogólne moczu
• przeciwciała anty-D (anty-Rh) u kobiet z możliwym konfliktem serologicznym
• u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgM).

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV

Kalendarz badań w ciąży: 27. - 31. tydzień

Badania obowiązkowe:

• Badanie USG
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała

Wykonuje się także morfologię krwi i badanie moczu oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV

Kalendarz badań w ciąży: 32. - 35. tydzień

Badania obowiązkowe:

• Ruchy płodu
• Tętno płodu
• Morfologia krwi
• Badanie moczu
• HBs
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Badanie piersi
• Waga ciała
• Badanie czystości pochwy
• Posiew z przedsionka pochwy i okolic odbytu w kierunku paciorkowców B-hemolizujących. 

Badania uzupełniające:

• VDRL
• HCV

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV

36. lub 37. tydzień

Badania obowiązkowe:

• Ruchy płodu
• Tętno płodu
• Morfologia krwi
• Badanie moczu
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała
• Badanie czystości pochwy

Badania uzupełniające:

• Przeciwciała toksoplazmozy

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV

W grupie kobiet ze zwiększonym ryzykiem populacyjnym lub indywidualnie ustalanym ryzykiem zakażenia: VDRL (kiła), HCV (zapalenie wątroby typu C).

Kalendarz badań w ciąży: 38.-40. tydzień

Pozostałe badania w ciąży wykonywane w 38. – 40. tygodniu ciąży to:

38. lub 39. tydzień

Badania obowiązkowe:

• Ruchy płodu
• Tętno płodu
• Morfologia krwi
• Badanie moczu
• Pomiar ciśnienia krwi
• Badanie ogólne
• Waga ciała

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV

Po 40. tygodniu

Badania obowiązkowe:

• Badanie USG
• KTG (podczas badania specjalne czujniki mierzą liczbę uderzeń serca dziecka i napięcie mięśnia macicy),
• Ruchy płodu
• Tętno płodu
• Pomiar ciśnienia
• Badanie ogólne
• Waga ciała

oraz jeśli nie robiłaś wcześniej:

• Cytologia
• Przeciwciała anty-HIV