Antybiotyk w ciąży - kiedy jest bezpieczny dla dziecka?

Ostatnie zmiany: 5 grudnia 2024
Antybiotyk w ciąży - kiedy jest bezpieczny dla dziecka?

Nad tym, czy bezpiecznie jest brać antybiotyk w ciąży, zastanawia się wiele kobiet. I słusznie, ponieważ stosowanie wszelkich leków w ciąży wymaga szczególnej ostrożności. Specjaliści są zdania, że antybiotykoterapia nie szkodzi dziecku, o ile lek wypisze lekarz po przeanalizowaniu sytuacji zdrowotnej pacjentki, To ważne, ponieważ niektóre antybiotyki są przeciwwskazane z uwagi na ryzyko potencjalnych poważnych skutków ubocznych. 

Czy bezpiecznie jest brać antybiotyk podczas ciąży?

Niejedna przyszła mama zastanawia się, czy bezpiecznie jest brać antybiotyk podczas ciąży. Zasadniczo ciężarne powinny unikać leków, zwłaszcza potencjalnie niebezpiecznych, jak i nadużywanych. Dlaczego? Medykamenty, choć przynoszą ulgę, mają wiele działań niepożądanych, zarówno jeśli chodzi o kobietę, jak i dziecko.

Zdarzają się jednak sytuacje, że antybiotyk jest niezbędny, ponieważ infekcja ma podłoże bakteryjne i jej rozwój może być groźny, a lekarz wyczerpał wszystkie inne możliwości terapii, przeanalizował również plusy i minusy antybiotykoterapii. Jednak czy bezpiecznie jest brać antybiotyk podczas ciąży? Tak, jednak pod warunkiem, że zostaną zastosowane wszelkie środki ostrożności. Kluczowy jest dobór odpowiedniego antybiotyku i ustalenie efektywnej dawki, przy jednoczesnym wykluczeniu ryzyka potencjalnego działania teratogennego. Antybiotyki są przepisywane tylko wtedy, gdy są konieczne, a korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym ryzykiem dla dziecka.

Antybiotyki stanowią 80 procent przepisanych leków podczas ciąży i szacuje się, że 20–25 procent ciężarnych kobiet otrzymuje co najmniej jeden cykl antybiotyku w tym okresie. [6] 

Kiedy brać antybiotyk w ciąży?

Stosowanie antybiotyków w ciąży powinno być uzasadnione i ograniczone tylko do wyjątkowych przypadków. Wdraża się je więc przy infekcjach, których nie da się wyleczyć w inny sposób, a istnieje ryzyko, że choroba się zaostrzy (nieleczone zakażenie bakteryjne może zaburzyć prawidłowy rozwój płodu), a także wówczas, gdy istnieje zagrożenie zdrowia i życia matki (np. sepsa).

Infekcjami, które najczęściej leczy się antybiotykiem, to:

 

Najczęstszym powodem stosowania antybiotyków u kobiet w ciąży są zakażenia bakteryjne, które nieleczone mogą niekorzystnie wpływać na rozwój płodu. Około 37% leków stosowanych u kobiet w ciąży stanowią antybiotyki i są najczęściej przepisywanymi lekami zaraz po witaminach. [2]

Antybiotyk podczas ciąży — klasyfikacja leków

Ciężarna nie może przyjmować wszystkich antybiotyków. Z uwagi na ryzyko szkodliwego działania na płód według podziału Amerykańskiej Agencji Leków i Żywności (Food and Drug Administration, FDA) leki zostały zakwalifikowane do pięciu kategorii:

 

  • Kategoria A — badania kontrolowane przeprowadzone u kobiet w ciąży nie wykazały szkodliwego działania leków na płód,
  • Kategoria B — badania na zwierzętach nie wykazały ryzyka dla płodu, lecz nie potwierdzono tego u kobiet w ciąży,
  • Kategoria C — badania na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód (działanie teratogenne, embriotoksyczne), lecz brak jest badań kontrolowanych u kobiet ciężarnych; leki te można stosować tylko w przypadkach, gdy korzyść wynikająca ze stosowania ich u matki przewyższa ryzyko niepożądanego działania u płodu,
  • Kategoria D — istnieje udokumentowane ryzyko dla ludzi wynikające ze stwierdzonego szkodliwego działania leków na płód. Leki tej kategorii można stosować u kobiet ciężarnych w stanach zagrażających życiu matki, lecz jedynie w przypadkach, gdy leki kategorii A, B, C nie mogą być zastosowane lub nie są skuteczne,
  • Kategoria X — udokumentowane działanie szkodliwe na płód u ludzi i ryzyko stosowania u kobiety ciężarnej przewyższa wszelkie możliwe korzyści; leki bezwzględnie przeciwwskazane dla kobiety ciężarnej.

Bezpieczne antybiotyki w ciąży

Jaki antybiotyk w ciąży jest bezpieczny? Wyłącznie ten, który pomaga, ale i nie szkodzi ani matce, ani dziecku. Za takie uważa się antybiotyki z grupy penicylin (np. amoksycylina), cefalosporyn (np. cefaleksyna, cefuroksym)  i niektóre makrolidy, erytromycyna i chinolony. Co ważne – ich dobór powinien być oparty nie o intuicję lekarza, a antybiogram.

Ze względu na niewielką toksyczność narządową najczęściej stosowaną grupą leków przeciwbakteryjnych w okresie ciąży są penicyliny.

Jaki antybiotyk w ciąży szkodzi dziecku?

Jakie antybiotyki są niebezpieczne dla dziecka? To przede wszystkim antybiotyki takie jak:

 

  • tetracyklina i doksycyklina – są przyczyną wad wrodzonych (wady serca, rozszczep podniebienia; tetracykliny opóźniają rozwój szkieletu, hamują wzrost kości długich, powodują wady kośćca, żółtobrązowe przebarwienia zębów),
  • nitrofurantoiny - mogą wywołać anemię hemolityczną,
  • aminoglikozydy - niosą ryzyko zaburzeń słuchu dziecka,
  • sulfonamidy - niebezpieczne na krótko przed porodem, ponieważ mogą nasilić żółtaczkę fizjologiczną, czego efektem mogą być nawet zaburzenia rozwoju umysłowego u dzieci.

reklama

Antybiotyki w ciąży — skutki uboczne

Dlaczego antybiotyki w ciąży mogą być niebezpieczne? Z perspektywy matki pojawiają się takie kwestie jak:

 

  • odmienne działanie niż u osób, które nie są w ciąży. Ciąża cechuje się występowaniem wielu zmian fizjologicznych predysponujących do występowania zakażeń o etiologii bakteryjnej, ale i wpływających na odmienną farmakokinetykę stosowanych leków (w zakresie wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leków),
  • niszczenie flory bakteryjnej, co powoduje zaburzenie równowagi mikrobiologicznej i w rezultacie może wywołać stan zapalny,
  • podjęcie zbyt pospiesznej decyzji o stosowaniu leków przeciwbakteryjnych (często w infekcjach wirusowych) prowadzi do generowania szczepów wieloopornych i konieczności poszukiwania nowych antybiotyków.

Stosowanie leków w ciąży może być także niebezpieczne dla dziecka. 

Antybiotyk w ciąży w 1. trymestrze

Pierwszy trymestr jest kluczowy dla rozwoju narządów dziecka, stąd stosowanie leków wymaga dużej ostrożności. Leczenie antybiotykiem w tym czasie powinno być wdrożone tylko w przypadku pilnej konieczności i pod ścisłym nadzorem lekarza.

W pierwszym trymestrze antybiotyki mogą zakłócać proces organogenezy, czyli formowania się narządów płodu. Leki o działaniu teratogennym, takie jak tetracykliny, mogą powodować poważne wady wrodzone (np. uszkodzenie kości czy zębów). Antybiotyki mogą także zwiększać ryzyko poronień, szczególnie jeśli są stosowane bez wskazań medycznych.

Antybiotyk w ciąży w 2. trymestrze

Drugi trymestr jest nieco bezpieczniejszym okresem na stosowanie leków, ponieważ rozwój kluczowych narządów został już zakończony bądź bardziej zaawansowany - niemniej antybiotyki wciąż mogą wpływać na rozwój płodu. Oznacza to, że na tym etapie, chociaż ryzyko teratogenności jest niższe niż w pierwszym trymestrze, nadal należy unikać substancji potencjalnie szkodliwych.

Bezpieczne opcje antybiotyków obejmują penicyliny i cefalosporyny, w niektórych przypadkach można rozważyć także klindamycynę czy makrolidy — jeśli są konieczne. Należy unikać tetracyklin (mogą zaburzać rozwój zębów, powodując trwałe przebarwienia) i fluorochinolonów, które mogą wpłynąć na rozwój układu kostno-stawowego dziecka.  

Antybiotyk w ciąży w 3. trymestrze

W trzecim trymestrze bezpieczeństwo płodu nadal jest priorytetem, a dobór antybiotyku zależy od stanu matki i ryzyka dla dziecka. Stosowanie leków powinno być ograniczone do sytuacji, gdzie korzyści wyraźnie przewyższają potencjalne ryzyko. 

W trzecim trymestrze antybiotyki mogą wpływać na funkcje rozwijających się organów, takich jak nerki czy wątroba. Chloramfenikol może powodować tzw. zespół szarego dziecka, charakteryzujący się problemami z oddychaniem i niskim ciśnieniem. Stosowanie niewłaściwych antybiotyków w tej fazie może też wpłynąć na układ immunologiczny dziecka. W tej fazie należy unikać sulfonamidów, które mogą zwiększać ryzyko żółtaczki u noworodka.

Antybiotyki a wady wrodzone

Większość stosowanych w ciąży antybiotyków nie powoduje wad wrodzonych, jednak ostatnie badania wskazują na zwiększone zagrożenie związane z użyciem nitrofurantoiny lub sulfonamidów w ciąży, które ryzyko wystąpienia wad wrodzonych zwiększają.

Do wad związanych z sulfonamidami należały: anencefalia, zespół hipoplazji lewego serca (HLHS), koarktacja aorty, atrezja nozdrzy tylnych, wady kończyn oraz przepuklina przeponowa. Nitrofurantoina zaś okazała się zwiększać prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z anoftalmią, mikrooftalmią, HLHS, ubytkami przegrody międzyprzedsionkowej i rozszczepami wargi lub podniebienia. [7]

Antybiotyki a astma u dziecka

Kolejne badania, prowadzone pod kierownictwem dr Alissy Cait z Malaghan Institute of Medical Research w Wellington w Nowej Zelandii dowiodły, że dzieci urodzone przez matki przyjmujące antybiotyki w czasie ciąży mogą być narażone na zwiększone ryzyko rozwoju astmy dziecięcej. Dodatkowo prenatalna ekspozycja na antybiotyki wiąże się również z zaburzeniami występującymi w marszu atopowym, w tym uczuleniem atopowym, zapaleniem skóry i wypryskiem atopowym, alergią pokarmową, alergicznym nieżytem nosa i świszczącym oddechem [6].

W badaniach analizowano przypadki z użyciem dowolnego antybiotyku w dowolnym momencie ciąży oraz przypadki wystąpienia choroby atopowej u dzieci z astmą lub świszczącym oddechem jako punktem końcowym analizy.

Antybiotyki a zagrożenie ciąży

Z badania opublikowanego w CMAJ wynika, że stosowanie pewnych antybiotyków we wczesnej ciąży jest związane z wyższym ryzykiem utraty ciąży.

- Makrolidy (z wyjątkiem erytromycyny), chinolony, tetracykliny, sulfionamidy i metronidazol są związane z wyższym ryzykiem w porównaniu do penicyliny, cefalosporyn lub w ogóle rezygnacji z antybiotyku. Zwiększone ryzyko jest związane ze szczególnymi antybiotykami w porównaniu do zaniechania stosowania tych leków. Nie było zwiększonego ryzyka w przypadku nitrofurantoinu, erytyromycyny, penicylin i cefalosporyn. [6]

Jak bezpiecznie brać antybiotyk w ciąży?

Stosowanie antybiotyków w ciąży wymaga zachowania wszelkich środków ostrożności. Dlatego zawsze należy poinformować lekarza o ciąży, nawet jeśli jest w bardzo wczesnym stadium i przestrzegać zaleceń lekarskich w zakresie dawkowania i długości terapii (nie wolno leków stosować dłużej bądź krócej). Samodzielne przyjmowanie antybiotyków, bez konsultacji, jest ryzykowne i może zaszkodzić zarówno matce, jak i dziecku.

W celu podwyższenia bezpieczeństwa terapii w okresie ciąży należy:

 

  • stosować leki tylko ze wskazań bezwzględnych,
  • stosować minimalne dawki efektywne leków, które jednocześnie będą dawkami terapeutycznymi, przez możliwie najkrótszy czas,
  • unikać stosowania leków w okresie organogenezy (tj. 14–56 dniu ciąży) oraz w okresie przedporodowym (ze względu na potencjalny wpływ na akcję porodową oraz niedojrzałość enzymatyczną noworodka),
  • nie stosować leków, co do których istnieje nawet minimalne podejrzenie o działanie teratogenne; wybierać leki o dobrze poznanych mechanizmach działania i dużym wskaźniku terapeutycznym; nie ordynować leków nowych, których farmakodynamika i farmakokinetyka nie zostały wystarczająco poznane,
    dobór antybiotyku musi być uwarunkowany wynikiem antybiogramu. Teratogenne działanie leku wynika przede wszystkim z dawki, która dociera do płodu, czasu ekspozycji oraz okresu rozwoju płodu. [1] 

Najważniejsze jest, by pamiętać, że stosowanie jakichkolwiek leków w ciąży — nie tylko antybiotyków — wymaga szczególnej ostrożności i konsultacji z lekarzem. 

Bibliografia

  1. Bezpieczeństwo stosowania antybiotyków β-laktamowych w ciąży, www.ptfarm.pl
  2. Farmaceutyki – pomoc czy zagrożenie dla kobiet w ciąży? www.ptfarm.pl
  3. Antybiotykoterapia w położnictwie, antybiotyki.edu.pl
  4. Optymalizacja antybiotykoterapii w ciąży – implikacje kliniczne, Ginekol Polska, nr 6/2012
  5. Nie dla antybiotyków w ciąży?
  6. Antybiotykoterapia w okresie ciąży to ryzyko rozwoju astmy u dziecka
  7. Antybiotyki w ciąży

Czy ta strona może się przydać komuś z Twoich znajomych? Poleć ją:

Kalendarz ciąży