Zapalenie pęcherza w ciąży

Zapalenie pęcherza w ciąży to infekcja, za którą odpowiedzialne są bakterie obecne na skórze, w odbytnicy lub pochwie, które przez cewkę moczową wniknęły do pęcherza, gdzie uległy namnożeniu i spowodowały stan zapalny. Najczęściej jest to Escherichia coli, niemniej do zakażenia mogą doprowadzić także inne bakterie, także wirusy czy grzyby. 

Escherichia coli (E. coli), nazywana jest pałeczką kałową, ponieważ występuje w jelicie grubym. Jest przyczyną prawie w 90% przypadków ZUM. Bakteria może przedostać się z odbytu do ujścia cewki moczowej, następnie do pęcherza, ale i do nerek.

Przyczyny zapalenia pęcherza w ciąży

ZUM to dość częsta dolegliwość ciężarnych. Ma to związek ze zmianami, jakie zachodzą w organizmie kobiety w ciąży. Przede wszystkim wpływa na to ucisk powiększającej się macicy na moczowody. Dlaczego?

Macica znajduje się bezpośrednio na szczycie pęcherza. W miarę rozwoju dziecka rośnie, coraz bardziej uciskając pęcherz. Jej ciężar może blokować odpływ moczu, powodując zakażenie.

Nie bez znaczenia jest zmniejszone napięcie mięśni moczowodów w wyniku zachodzących zmian hormonalnych. Wysoki poziom progesteronu wpływa na rozluźnienie mięśni moczowodów i pęcherza, co zwiększa ryzyko refluksu moczowego: mocz zawraca do nerek. Konsekwencją tego jest zmniejszony odpływ, zastój oraz upośledzone zagęszczanie moczu.

O zakażeniu układu moczowego mogą świadczyć różne dolegliwości. Typowe objawy zapalenia pęcherza moczowego to:

• parcie na pęcherz,
• oddawanie moczu w niewielkiej ilości,
• pieczenie podczas oddawania moczu,
• krwiomocz (krew w moczu),

• ropomocz,
• ból podczas oddawania moczu,
• częstsza niż dotychczas potrzeba oddawania moczu (częstomocz),
• ból w dolnej części brzucha,

• ból podczas stosunku płciowego,
• dreszcze, gorączka, stan podgorączkowy, pocenie się,
• nietrzymanie moczu,

• zmiana wyglądu moczu (mocz mętny, o silnym zapachu),
• bolesność w obszarze przepony,
• gdy infekcja dotknie nerki, także ból pleców, dreszcze, gorączka, nudności i wymioty.

Zakażeniu dróg moczowych w ciąży towarzyszy często glikozuria, czyli obecność cukru w moczu.

U kobiet w ciąży często diagnozuje się tzw. bezobjawowy bakteriomocz, czyli obecność bakterii w moczu, która nie wywołuje żadnych objawów.

Nieleczone zapalenie pęcherza jest niebezpieczne u ciężarnych, ponieważ wiąże się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia infekcji nerek.

Zakażenie spowodowane wniknięciem bakterii poprzez moczowód do jednej lub obu nerek powoduje rozwój odmiedniczkowego zapalenia nerek (pyelonephritis), co może wywołać przedwczesny poród, stan przedrzucawkowy, a i odpowiadać za niską masę urodzeniową dziecka.

Jeśli zakażenie układu moczowego zostanie wykryte szybko, a kobieta zostanie poddana leczeniu, infekcja nie zagraża ani ciąży, ani dziecku. To dlatego tak ważne jest, by regularnie oddawać mocz do analizy.

Nie mniej istotne jest, by próbkę moczu do badania pobrać w sposób prawidłowy. Przede wszystkim próbka moczu powinna zostać pobrana:

• po podmyciu się, najlepiej przy użyciu niepieniącego środka o właściwościach antyseptycznych,
• podczas pierwszej, porannej mikcji,
• zawsze ze środkowego strumienia moczu,
• do przeznaczonego do tego celu pojemnika.

Próbka powinna być jak najszybciej przekazana do laboratorium mikrobiologicznego.

Zgodnie ze standardami opieki sprawowanej nad kobietą w ciąży, przyszła mama powinna wykonywać badania ogólne moczu i krwi co cztery tygodnie.

U każdej kobiety ciężarnej należy wykonać posiew moczu około 16. tygodnia ciąży w celu wykluczenia bezobjawowej bakteriurii, która wymaga zastosowania leku przeciwbakteryjnego.

U kobiet bez objawów bakteriurię rozpoznaje się, gdy w dwóch niezależnych pobraniach moczu stwierdza się ten sam szczep bakterii w ilości 105/ml. Należy wówczas zastosować lek przeciwbakteryjny.

Szacuje się, bezobjawowa bakteriuria występuje u około 1,9-9,5% kobiet w ciąży, a to zwiększa ryzyko wystąpienia odmiedniczkowego zapalenia nerek w dalszym przebiegu ciąży jest 20-30 razy większe niż u kobiet, u których nie stwierdzono bakteriurii.

Ważne jest, żeby wiedzieć, że stwierdzenie w badaniu moczu obecności bakterii w jednorazowej próbce moczu nie uprawnia do rozpoznania bezobjawowej bakteriurii i, co istotne, może prowadzić do nieuzasadnionej antybiotykoterapii. W razie wątpliwego wyniku lekarz poprosi o zrobienie posiewu. [2]

W przypadku objawowych ZUM, to jest zakażenia pęcherza moczowego i odmiedniczkowego zapalenia nerek, rozpoznanie najczęściej ustalane jest na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych oraz badania ogólnego moczu.

W przypadku niepokojących wyników badania ogólnego moczu dalsza diagnostyka obejmuje posiew moczu w celu zidentyfikowania bakterii i ustalenia, na jaki antybiotyk jest wrażliwa (tzw. antybiogram)..

U kobiet ciężarnych zmagających się z kamicą nerkową, wadami układu moczowego lub podejrzeniem odmiedniczkowego zapalenia nerek, wskazane jest wykonanie USG nerek i dróg moczowych.

Gdy lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowości w układzie moczowym lub powikłań, może także zlecić wykonanie badań obrazowych, jak urografia czy tomografia komputerowa.

Zgodnie z polskimi rekomendacjami u ciężarnych pomiędzy 35. a 37. tygodniem ciąży wykonuje się także posiew z przedsionka pochwy i okolic odbytu w kierunku obecności paciorkowców B-hemolizujących w celu wykluczenia ryzyka zakażenia noworodka podczas porodu.

O ZUM mogą świadczyć objawy. Zdarza się jednak, że zakażenie przebiega bezobjawowo, a świadczy o nim jedynie badanie ogólne moczu czy jego posiewu. W obydwu przypadkach zalecane jest leczenie farmakologiczne.

W przypadku kobiety w ciąży należy leczyć zakażenie układu moczowego również wtedy, gdy brak jest objawów zakażenia, a o jego obecności świadczy tylko dodatni wynik posiewu moczu (bakteriomocz bezobjawowy). [2]

Zapalenie pęcherza moczowego w ciąży leczy się antybiotykami, które są uznawane za bezpieczne dla kobiet w ciąży. Leczenie farmakologiczne zależy od nasilenia zakażenia oraz ogólnego stanu zdrowia ciężarnej.

W większości przypadków objawy zaczną wyciszać się w ciągu 3 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii. W przypadku zakażenia nerek często istnieje konieczność pobytu w szpitalu.

W leczeniu zapalenia pęcherza moczowego w ciąży rekomendowane są leki OTC (furazdyna) oraz leki wydawane po okazaniu recepty, zawierające: penicyliny, cefalosporyny, fosfomycynę lub karbapenemy.

Leki zalecane w leczeniu bezobjawowego bakteriomoczu lub zakażenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży to,

• Fosfomycyna (kat. B),
• Amoksycylina (kat. B),
• Amoksycylina/kwas klawulanowy (kat. B),
• Cefaleksyna (kat. B),
• Cefuroksym (kat. B),
• Ceftriakson (kat. B).

Wśród najczęściej stosowanych w leczeniu zapalenia pęcherza w ciąży wymienia się amoksycylinę, fosfomycynę i cefaleksynę.

Wspomagająco można stosować preparaty z owocami żurawiny wielkoowocowej, które są dostępne są w postaci soków, koncentratów, kapsułek lub tabletek doustnych. Zawarte w nich proantocyjanidyny zmniejszają ilość bakterii przylegających do nabłonka dróg moczowych, a obecność kwasów organicznych zakwasza mocz (tworząc niekorzystne środowisko dla rozwoju patogenów).

Jakich leków nie stosuje się w ciąży?

Przyszłe mamy muszą wiedzieć, że popularnej furaginy nie powinno się stosować w I trymestrze ciąży. Wskazaniem do jej stosowania jest infekcja dolnych dróg moczowych u kobiety w II lub III trymestrze ciąży, jednak nie później niż do 38. tygodnia ciąży.

W I trymestrze ciąży nie stosuje się furaginy z uwagi na jej łatwą przenikalność przez łożysko. Wdrożona po 38. tygodniu ciąży może doprowadzić do niedokrwistości hemolitycznej u noworodka.

W ciąży nie należy stosować tetracyklin, ponieważ leki tej tej grupy uszkadzają zęby i kości u płodu.

Chociaż nie ma sposobów na to, by uniknąć zapalenia pęcherza moczowego, można przestrzegać kilku zasad, które zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby, a i wesprą domowe leczenie zapalenia pęcherza, jeśli infekcja już się pojawi. Co robić, a czego unikać?

• Często oddawaj mocz – nie przetrzymuj go w pęcherzu.
• Podczas oddawania moczu staraj się opróżnić pęcherz do końca.
• Po wypróżnieniu pamiętaj, żeby wycierać od przodu do tyłu.

• Dbaj o higienę okolic intymnych. Możesz użyć zwykłej wody lub delikatnych płynów do higieny intymnej. Do podmywania używaj łagodnych preparatów. Intensywnie pachnące mogą powodować podrażnienie w cewce moczowej i okolicy narządów płciowych, co tworzy idealne miejsce dla rozwoju bakterii.

• Koniecznie dokładnie osuszaj okolice intymne.
• Nie leż zbyt długo i zbyt często w wannie – wybieraj prysznic.
• Przed i po stosunku płciowym dokładnie się podmywaj.

• Noś wygodną, przewiewną bieliznę. Unikaj obcisłych spodni.
• Pij dużo wody (co najmniej 8 szklanek wody dziennie).
• Możesz pić naturalny sok z żurawiny, który zakwasza drogi moczowe i nie dopuszcza do rozwoju bakterii.

• Dbaj o zbilansowaną dietę bogatą w witaminy (zwłaszcza C).
• Prowadź higieniczny tryb życia: wysypiaj się, wypoczywaj, ćwicz i bądź aktywna fizycznie, unikaj stresu.

I najważniejsze: w przypadku pojawienia się objawów zakażenia układu moczowego w trakcie ciąży, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Domowe sposoby na zapalenie pęcherza moczowego stanowią doraźną pomoc w łagodzeniu nieprzyjemnych dolegliwości. Nie mogą one zastąpić leczenia farmakologicznego.