Astma u dziecka

Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, charakteryzująca się specyficznymi i nawracającymi objawami, odwracalną obturacją dróg oddechowych i skurczem oskrzeli.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na astmę choruje ponad 300 mln ludzi na świecie.

Astma u dzieci jest najczęściej występującą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego i dotyczy 15-20% dzieci.

Oskrzela dziecka chorego na astmę są bardziej wrażliwe na czynniki drażniące niż u zdrowych rówieśników. Ich nadreaktywność polega na tym, że w odpowiedzi na bodźce, które u zdrowej osoby nie wywołują żadnej reakcji, one kurczą się zbyt mocno. Wówczas pojawiają się objawy astmy: świszczący oddechu, suchy kaszel, duszność, ucisk w klatce piersiowej, którym towarzyszy ograniczenie przepływu powietrza w płucach. Gdy napad jest silny, przyspieszony staje się oddech i czynności serca, pojawiają się trudności w mówieniu.

Wskutek skurczu mięśni otaczających ścianę dróg oddechowych następuje zwężenie oskrzeli, pojawia się też obrzęk błony wyścielającej od wewnątrz oskrzela.

Ciężkość astmy związana jest z nasileniem procesu zapalnego w drogach oddechowych. Ze względu na jej przebieg oraz nasilenie objawów chorobowych, astmę u dzieci można podzielić na:

• astmę oskrzelową sporadyczną,
• przewlekłą łagodną,
• przewlekłą umiarkowaną,
• przewlekłą ciężką.

U większości dzieci chorych na astmę ma ona nasilenie lekkie lub umiarkowane. U mniej niż 5% z nich występuje astma ciężka.

Objawy napadu astmy są spowodowane zwężeniem oskrzeli. Najczęściej pojawia się:

• kaszel - zwykle suchy, tylko czasem kończy się odkrztuszeniem niewielkiej ilości plwociny. Często pojawia się duszność i świszczący oddech. Kaszel występuje nawrotowo - najczęściej w nocy lub w ciągu dnia, wywołany wysiłkiem fizycznym czy śmiechem. Utrzymuje się długotrwale.
• duszność, uczucie ściskania w klatce piersiowej pojawia się najczęściej podczas wysiłku fizycznego, ma charakter nawrotowy. Dzieci opisują to jako obręcz, która zaciska klatkę piersiową, nie pozwalając swobodnie oddychać i mówić.
• świszczący oddech jest spowodowany zwężeniem oskrzeli, co utrudnia wydech – stąd świst. Występowanie tego objawu podczas snu lub pod wpływem aktywności fizycznej są typowe dla astmy.

Inne objawy to: bladość ust i twarzy, zasłabnięcia, przyspieszona czynność serca, pocenie się, niepokój, bezdechy, a także nawracające zapalenia oskrzeli.

Nie u każdego chorego na astmę występują wszystkie i te same objawy. Zdarza się, że o chorobie świadczy wyłącznie kaszel czy duszności.

Co istotne objawy astmy występują z reguły po narażeniu na określone sytuacje i czynniki drażniące. Tylko w astmie ciężkiej objawy występują cały czas, zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Zazwyczaj ustępują samoistnie, po kilku lub kilkunastu minutach. Pomiędzy napadami większość chorych nie odczuwa żadnych objawów

Najczęściej objawy astmy mają charakter napadowy i nawracający, pojawiają się często w nocy i nad ranem, po wysiłku, podczas zdenerwowania czy po kontakcie z alergenem..
Napady astmy mają różne nasilenie. Niektóre są prawie niedostrzegalne, ale te najcięższe mogą prowadzić do zagrożenia życia.

• kontakt z alergenami, na które dziecko jest uczulone (np. roztocza kurzu domowego, naskórek czy sierść zwierząt, pyłki roślin, pleśnie),
• wysiłek fizyczny,
• zakażenia wirusowe i bakteryjne,
• stres,
• dym tytoniowy,
• zanieczyszczenie środowiska,
• warunki pogodowe (zimne powietrze, nagłe wahania temperatury, duża wilgotność powietrza).

U niemowląt i małych dzieci rozpoznanie astmy oskrzelowej jest trudniejsze niż u starszych dzieci czy młodzieży. Wówczas nader ważna jest obserwacja dziecka przez rodzica.

Na co zwrócić uwagę? Co powinno zaniepokoić? Przede wszystkim szybki, świszczący oddech, utrzymujący się kaszel, zaciąganie skrzydełek nosa i przestrzeni międzyżebrowych w czasie oddechów (widoczne trudności z oddychaniem), duszności powysiłkowe, przerywany płacz (dziecko nie płacze normalnie, bo ma duszności).

U dzieci poniżej 5. roku życia objawy są zmienne i nieswoiste, a przebieg choroby może wręcz przypominać infekcję dróg oddechowych, która przebiega bez gorączki.

U większości dzieci, bo w 80 % przypadków, astma ma podłoże alergiczne i jest uwarunkowana genetycznie. W tym typie astmy objawy występują pod wpływem kontaktu z alergenami. Najczęściej są to: kurz, roztocza, pyłki drzew, traw, chwastów, sierść i naskórek zwierząt, ale i określone pokarmy.

W przypadku astmy atopowej alergen aktywuje proces, w wyniku którego w organizmie pojawia się szereg substancji, które są odpowiedzialne za objawy alergii, a które kurczą oskrzela, powodując duszność i kaszel, a także zwiększają przepuszczalność naczyń, wywołując obrzęk błony śluzowej oskrzeli oraz nosa.

Czy wiesz, że u mniej więcej połowy chorych astma ma podłoże atopowe, czyli ma związek z reakcją na alergeny? Wówczas objawy astmy nasilają się np. w okresie pylenia alergizujących roślin, a po pyleniu ustępują?

Astmie u dzieci często towarzyszą inne choroby o podłożu atopowym (nieżyt nosa, zapalenie spojówek, AZS).

Jednoznaczna przyczyna astmy jest nieznana. Istnieją jednak czynniki, które zwiększają ryzyko jej wystąpienia. Są to:

• czynniki genetyczne (jeśli rodzice mają astmę, atopię, ASZ dziecko ma predyspozycje genetyczne),
• alergia na: alergeny roztoczy kurzu domowego, sierści zwierząt, pyłków roślin,
• zakażenia układu oddechowego (zwłaszcza wirusowe zakażenia układu oddechowego),
• narażenie na dym tytoniowy (zwłaszcza palenie tytoniu przez matkę),
• zanieczyszczenie środowiska,
• nie bez znaczenia jest mała masa urodzeniowa oraz płeć – jeśli chodzi o dzieci, na astmę częściej chorują chłopcy. Po 10. roku życia astma częściej rozwija się u dziewcząt.

Jeśli obserwujesz u dziecka objawy, które sugerują, że może ono chorować na astmę, koniecznie idź do pediatry, który skieruje małego pacjenta do specjalisty - alergologa lub pulmonologa.

Wywiad lekarski

Rozpoznanie astmy opiera się na wywiadzie, ocenie czynności płuc i badaniu dziecka. To dlatego im lepiej się do tej wizyty przygotujesz, tym łatwiej będzie zdiagnozować chorobę. Obserwuj dziecko i sporządzaj notatki.

Przypomnij sobie, w jakich okolicznościach lub o jakiej porze dnia czy roku dziecko ma objawy bądź obserwujesz ich nasilenie. Co obserwujesz? Czy jest to świszczący oddech, nocny kaszel, przedłużający się kaszel po infekcjach wirusowych, napady kaszlu po wysiłku, a może objawy nieżytu nosa? Lekarz z pewnością zapyta cię też o występowanie chorób alergicznych w rodzinie, narażenie na alergeny i palenie tytoniu w najbliższym otoczeniu.

Badania diagnostyczne

Specjalista z pewnością zleci też badania czynnościowe układu oddechowego. Są to:

• Spirometria - podstawowe i bezbolesne badanie, które określa czynność płuc i oskrzeli. Polega na pomiarze ilości wdychanego i wydychanego powietrza oraz szybkości jego przepływu przez drogi oddechowe.

• Test odwracalności obturacji (skurczu oskrzeli) wykonuje się w celu potwierdzenia u chorych, których wynik spirometrii był nieprawidłowy.

• Test prowokacji oskrzeli (test z metacholiną) wykonuje się go w celu potwierdzenia rozpoznania astmy. Jest to badanie zupełnie bezpieczne i bezbolesne.

• PEF – szczytowy przepływ oddechowy (peak expiratory flow) służy do oceny maksymalnego przepływu powietrza przez drogi oddechowe dziecka. Do tego celu stosuje się urządzenie zwane pikflometrem (ang. peak-flow-meter).

• RTG klatki piersiowej - by sprawdzić i wykluczyć zmiany w oskrzelach i płucach wywołane przez inny niż astma proces chorobowy.

Najczęściej są to też badania z krwi:

• na obecność krwinek kwasochłonnych (eozynofili), ponieważ ich podwyższony odsetek (powyżej 5-7%) może wskazywać na chorobę/przyczynę alergiczną,

• badanie krwi na obecność przeciwciał w klasie IgE, które sprawdza stężenie przeciwciał w jednej z pięciu klas immunoglobulin – IgE.

Prawdopodobnie dziecko zostanie poddane także testom alergicznym, które pomagają ustalić ewentualną nadwrażliwość na określony alergen.

Objawy astmy utrudniają życie i leczenie ich ma duże znaczenie. Na szczęście choroba u dziecka może być skutecznie kontrolowana i leczona.

Istnieje wiele leków, zarówno wziewnych, jak i doustnych, które pozwalają na prowadzenie normalnego trybu życia. Optymalną formą  są leki wziewne - dostając się bezpośrednio do układu oddechowego, działają najszybciej i są skuteczne już w małych dawkach.

Ponieważ dopiero usunięcie przyczyny choroby, jaką jest proces zapalny, zapewnia kontrolę astmy i ustąpienie objawów, lekarz prowadzący przepisuje 2 rodzaje leków:

• lek kontrolujący astmę (przeciwzapalny), zmniejszający wrażliwość oskrzeli, zapobiegający występowaniu napadów astmy oraz zmniejszający ryzyko napadu ciężkiego. Ich przyjmowanie nie przynosi ulgi podczas ataku, ale poprawia stan oskrzeli poprzez działanie przeciwzapalne. Te leki powinny być przyjmowanie regularnie.

• lek rozszerzający oskrzela (rozkurczowy), zmniejszający objawy - należy go przyjmować zawsze, gdy wystąpią objawy astmy.

Ale uwaga! Nie wszyscy astmatycy muszą przyjmować leki kontrolujące. Jeśli objawy astmy występują rzadko, a leki rozkurczowe podajesz dziecku nie częściej niż do 2 razy w tygodniu, po czym objawy ustępują po jednej dawce, nie ma potrzeby włączania leków przeciwzapalnych.

Ponieważ dzieci chorują głównie na astmę oskrzelową atopową, ważnym czynnikiem leczniczym jest wyeliminowanie szkodliwych alergenów wziewnych i pokarmowych. Można też stosować odczulanie. Ważnymi elementami są: fizykoterapia, umiarkowany wysiłek fizyczny. Istotną rolę odgrywa leczenie klimatyczno-senatoryjne.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie astmy?

Astma jest chorobą przewlekłą, zatem jej całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Zdarza się jednak, że dzieci z niej „wyrastają” (rzadziej dotyczy to dzieci z astmą atopową, czyli uczuleniową). Dobra wiadomość dla wszystkich astmatyków jest taka, że  przestrzegając zaleceń lekarza można prowadzić normalny tryb życia.

Napady astmy mają różne nasilenie – o ile niektóre są niemal niedostrzegalne lub wprawdzie dokuczliwe, ale nie niebezpieczne (wówczas wystarczy podać 1 do 2 wdechów leku rozkurczającego oskrzela), o tyle niektóre mogą stanowić zagrożenie życia.

Kiedy pilnie wezwać pomoc?

• Gdy dziecko z powodu duszności nie może powiedzieć nic ponad pojedyncze słowa.
• Gdy pojawiają się zawroty głowy, zamroczenie, zmęczenie i narastająca senność.
• Gdy nie następuje poprawa, a duszności się nasilają, mimo zastosowania leku rozkurczającego oskrzela.

Jeżeli pojawią się znaczne trudności z oddychaniem, wezwij pogotowie ratunkowe.