Kolposkopia w ciąży – wskazania, bezpieczeństwo, przebieg badania

Kolposkopia jest jednym z podstawowych badań wykorzystywanych w ocenie oraz diagnostyce stanów przednowotworowych w obrębie dolnego odcinka dróg rodnych. Procedura polegająca na obserwacji powierzchni pochwowej części szyjki macicy, pochwy oraz sromu jest nieinwazyjna, prosta, bezpieczna, a zarazem bardzo precyzyjna i skuteczna. Przeprowadza się ją z użyciem urządzenia zwanego kolposkopem. Badanie mikroskopem optycznym, dzięki dużemu powiększeniu (nawet 50 razy), dostarcza szczegółowego obrazu powierzchni nabłonka i naczyń układu rozrodczego. 

Podczas badania kolposkopem możliwe jest uwidocznenie w trójwymiarze i w odpowiednio dopasowanym oświetleniu dolnego odcinka dróg rodnych w powiększeniu od 5- do nawet 50-krotnym, dzięki czemu ocena struktury nabłonka, jego zabarwienia, obrazu naczyń krwionośnych jest o wiele dokładniejsza niż podczas zwykłego badania ginekologicznego. Ocenę ułatwia zastosowanie filtrów oraz odczynników chemicznych. Nowoczesne aparaty wyposażone są w sprzęt fotograficzny, dzięki któremu możliwe jest dokumentowanie obrazu w postaci zdjęć oraz filmu. [3]

Ponieważ kolposkopia umożliwia dokładne obserwacje nabłonka i naczyń krwionośnych, w tym ich budowę oraz przejrzystość, pozwala na ocenę zmian chorobowych w kanale szyjki macicy, weryfikację nieprawidłowych wyników cytologii, wykrycie groźnych zmian chorobowych i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Podczas kolposkopii możliwe jest pobranie wycinka tkanki, który po analizie potwierdza — bądź nie — obecność zmian chorobowych. 

 Nazwa procedury — kolposkopia — pochodzi od dwóch greckich słów: kolpos, tłumaczonego jako pochwa i skopia, czyli obraz, co dość dobrze ujmuje jej istotę.

Jakie choroby wykrywa kolposkopia w ciąży?

Kolposkopia — opracowana w 1925 roku przez niemieckiego ginekologa Hansa Hinselmanna — obok cytologii jest jednym z najważniejszych badań ginekologicznych. Dzięki niej możliwe jest szybsze rozpoznanie i leczenie wielu poważnych schorzeń i patologii jak polipy macicy, brodawczaki, zmiany doczesnowe w ciąży, zmian przednowotworowe lub nowotworowe. Mowa o raku szyjki macicy. 

Rak szyjki macicy a ciąża

Rak szyjki macicy jest jednym z nowotworów najczęściej współistniejących z ciążą. Ma to związek z tym, że rozwija się stosunkowo wolno, a okres oczekiwania na dziecko sprzyja częstszemu wykonywaniu badań ginekologicznych. Ponadto na progresję nowotworu  mogą wpływać zmiany hormonalne i immunologiczne w ciąży.

Wiele przypadków raka szyjki macicy jest związanych z infekcją wirusem HPV, który może latami pozostawać utajony i ujawniać się właśnie w tym okresie. Rak szyjki macicy jest nowotworem, dla którego udowodniono etiologię wirusową w prawie każdym przypadku. Ryzyko wiąże się z przetrwałą infekcją HPV, szczególnie typami 16 i 18.

Warto pamiętać, że pierwszoplanowym badaniem profilaktycznym w kierunku raka szyjki macicy jest badanie cytologiczne. Kolposkopia ma służyć przede wszystkim do weryfikacji nieprawidłowych wyników badań cytologicznych i określenia miejsca na szyjce, z którego powinny być ewentualnie pobrane wycinki do badania histologicznego. 

Rak szyjki macicy jest jednym z nowotworów najczęściej współistniejących z ciążą. Ze względu na częste badania ginekologiczne u kobiet w ciąży możliwości rozpoznania raka szyjki macicy są w tym okresie trzykrotnie większe. [2]

Badanie kolposkopem wykonuje się w gabinecie ginekologicznym, w specjalistycznym fotelu, podobnie jak u nieciężarnych kobiet, jednak z większą ostrożnością. Cała procedura trwa około kwadransa.   

Kolposkopia w ciąży — przebieg badania krok po kroku

• Kobieta kładzie się na fotelu ginekologicznym. Uprzednio należy zdjąć odzież od pasa w dół.
• Ginekolog wprowadza do pochwy specjalny wziernik, aby uwidocznić szyjkę macicy. Dzięki któremu uzyskuje trójwymiarowy i powiększony obraz pochwy.
• Lekarz obserwuje nabłonek przez kolposkop, nie dotykając ciała urządzeniem. Przystawia się je w odległości około 20 cm od przedsionka pochwy.
• Lekarz ogląda w oświetleniu przez urządzenie pochwę, srom, a następnie tarczę szyjki macicy i ujście zewnętrzne kanału szyjki macicy, Następnie usuwa wydzielinę pochwową (z użyciem soli fizjologicznej), aby wykonać drugą obserwację.
• Na kolejnym etapie dokonuje kolejnej obserwacji, tym razem z zastosowaniem specjalnie do tego przeznaczonych płynnych odczynników oraz filtrów — po przemyciu szyjki macicy 3-procentowym roztworem kwasu octowego lub 5-procentowym roztworem kwasu mlekowego. To pomaga uwidocznić nieprawidłowe zmiany. Badanie często kończy się barwieniem szyjki jodyną.  
• Wziernik zostaje usunięty, a lekarz przekazuje pacjentce zalecenia, na przykład dotyczące ewentualnych ograniczeń po badaniu czy dalszego postępowania.

Podczas badania lekarz analizuje wygląd nabłonka i naczyń krwionośnych pod dużym powiększeniem, szukając podejrzanych obszarów i poważnych zmian chorobowych. W przypadku ich stwierdzenia, gdy konieczna jest dalsza diagnostyka, ginekolog pobiera wycinek (fragment tkanki z szyjki) – w znieczuleniu miejscowym (biopsja celowana). Niewielki fragment tkanki po utrwaleniu jest przekazywany do laboratorium, gdzie patomorfolog dokładnie ocenia go pod mikroskopem.

Kolposkopia w ciąży a biopsja – kiedy konieczne jest pobranie wycinka?

Biopsja podczas kolposkopii w ciąży jest zalecana tylko w określonych przypadkach, gdy istnieje podejrzenie poważnych zmian, które wymagają dokładniejszej diagnostyki. 

Pobranie wycinka podczas kolposkopii jest konieczne, gdy:

• kolposkopia wykazuje niepokojące zmiany, które mogą sugerować raka szyjki macicy. Wówczas biopsja pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie nowotworu. W takim przypadku decyzję o pobraniu wycinka podejmuje lekarz na podstawie wyników badania,
• zmiany są trudne do oceny lub nie można jednoznacznie określić ich charakteru. W takiej sytuacji biopsja pozwala na dokładniejszą analizę tkanek i ocenę, czy zmiany są łagodne, czy mogą stanowić zagrożenie,
• wynik cytologii sugeruje zmiany, które wymagają dokładniejszego zbadania, a kolposkopia wykazuje niejednoznaczne lub wątpliwe zmiany. Wówczas biopsja umożliwia potwierdzenie diagnozy.

Biopsję w ciąży jest w ciąży wykonuje się ją tylko w uzasadnionych przypadkach, zawsze bardzo ostrożnie. Decyzja o jej wykonaniu zależy od wieku ciążowego, stanu zdrowia pacjentki oraz stopnia ryzyka dla ciąży. 

Kolposkopia w ciąży – co robić po badaniu? Zalecenia 

Po badaniu można od razu wrócić do codziennych czynności. Jeśli pobrano wycinki, należy przez kilka dni powstrzymać się od współżycia, stosowania globulek dopochwowych oraz używania tamponów. W przypadku wystąpienia dreszczy, gorączki, obfitego krwawienia lub silnych bólów podbrzusza, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Czy kolposkopia w ciąży jest bezpieczna dla dziecka?

Kolposkopia w ciąży jest bezpieczna zarówno dla ciężarnej, jak i dziecka, jeśli przeprowadza się ją zgodnie z zaleceniami i wyłącznie wtedy, gdy istnieją wskazania.
Bezpiecznie można wykonywać kolposkopię i biopsję szyjki macicy zwłaszcza po upływie I trymestru.

Badania kolposkopowe w ciąży są zlecane w kilku przypadkach, to jest po rozpoznaniu nieprawidłowości w badaniu cytologicznym. To kolejny etap diagnostyczny po uzyskaniu nieprawidłowego wyniku rutynowego badania cytologicznego, aby dokładniej ocenić zmiany w obrębie szyjki macicy.

Wskazanie stanowią również podejrzane zmiany zauważone podczas badania ginekologicznego nadżerki na szyjce macicy. Kolposkopia jest również wykorzystywana w obserwacji szyjki macicy po zabiegach jako badanie kontrolne oraz w diagnostyce infekcji, w tym zakażeń wirusem HPV (wirus brodawczaka ludzkiego), w przypadku krwawień po współżyciu, oceny ektopii szyjki macicy, diagnostyki nawracających infekcji dróg rodnych, a także podejrzenia zmian przednowotworowych w obrębie sromu i pochwy.

Wynik badania kolposkopowego jest dostępny od razu po jego wykonaniu. W przypadku biopsji wynik oceniający prawidłowość pobranej tkanki jest dostępny po kilku tygodniach.

Wyniki kolposkopii w ciąży mogą wskazywać na obecność zmian w obrębie szyjki macicy, pochwy lub sromu, ale nie zawsze oznaczają poważny problem. Jakie są możliwe scenariusze? 

Jeśli kolposkopia nie wykazuje żadnych patologicznych zmian, lekarz zwykle zaleca regularne badania pozwalające na prowadzenie obserwacji. W takiej sytuacji nie ma potrzeby podejmowania dodatkowych działań.

Jeśli pojawią się zmiany, które mogą być związane z infekcją lub łagodnymi zmianami, lekarz może zalecić leczenie farmakologiczne lub kontrolę, by upewnić się, że zmiany nie postępują. W większości przypadków takie zmiany nie stanowią zagrożenia dla ciąży.

W przypadku zmian, które mogą sugerować ryzyko nowotworu, konieczne może być pobranie wycinka tkanki. Biopsja pozwala na dokładniejsze zdiagnozowanie rodzaju zmian i zaplanowanie dalszego leczenia.

Jeśli kolposkopia wykryje zmiany nowotworowe lub podejrzane o nowotwór, konieczne jest leczenie. Kwestia ta zależy od zaawansowania zmian i wieku ciążowego. W niektórych przypadkach terapia może być opóźniona do czasu porodu, w innych konieczne jest natychmiastowe podjęcie działań terapeutycznych, co może wiązać się z ryzykiem wcześniejszego zakończenia ciąży. 

W każdym przypadku wyniki kolposkopii w ciąży wymagają dalszej konsultacji z lekarzem, który dostosuje plan leczenia do indywidualnej sytuacji pacjentki i stanu zdrowia ciąży.

Przygotowanie do kolposkopii w ciąży wymaga przestrzegania kilku zaleceń:

• Unikaj stosunków seksualnych przez co najmniej 24-48 godziny przed badaniem, ponieważ mogą one wpłynąć na wygląd szyjki macicy i utrudnić prawidłową ocenę.
• Nie rób irygacji i nie stosuj preparatów dopochwowych (środki nawilżające czy kremy) przez kilka dni przed badaniem, ponieważ może to wpłynąć na wynik badania.
• Zadbaj o higienę intymną i komfort (na badanie warto przyjdź w luźnym, wygodnym ubraniu).
• Jeśli przyjmujesz jakieś leki, które mogą wpływać na wynik badania, poinformuj o tym lekarza. Zaleca się przerwanie przyjmowania leków dopochwowych 24–48 godzin przed badaniem. W przypadku infekcji lub innych problemów zdrowotnych skonsultuj się ze specjalistą przed zabiegiem.
• Jeśli masz pytania czy wątpliwości, szczególnie związane z ciążą, omów je z ginekologiem przed badaniem. 

W przypadku ciąży lekarz zawsze podejmuje decyzję o przeprowadzeniu kolposkopii indywidualnie, biorąc pod uwagę stan zdrowia pacjentki oraz ryzyko dla jej ciąży. Bierze pod uwagę także przeciwwskazania. Jakie?

Badania kolposkopowego w ciąży nie należy wykonywać w I trymestrze, zwłaszcza jeśli nie ma pilnej potrzeby. W tym okresie szczególną ostrożność zachowuje się z powodu wczesnego etapu rozwoju ciąży.

Kolejnym przeciwwskazanie są aktywne infekcje, takie jak ciężka infekcja dróg rodnych lub owrzodzenie szyjki macicy oraz silne krwawienie z dróg rodnych. Wówczas lekarz może zalecić odroczenie badania, aby uniknąć ryzyka rozprzestrzenienia infekcji. W sytuacji, gdy pacjentka doświadcza silnego krwawienia, przeprowadzenie kolposkopii może być również opóźnione, aby nie pogłębiać problemu.

W przypadkach, gdy ciąża jest zagrożona poronieniem lub przedwczesnym porodem, kolposkopia jest odradzana, chyba że jest to absolutnie konieczne do oceny stanu zdrowia matki.

Kolposkopia jest zazwyczaj bezbolesna, choć może pojawić się niewielki dyskomfort przy wprowadzaniu wziernika do pochwy (specjaliści stosują lubrykanty, by zmniejszyć nieprzyjemne odczucia). W przypadku pobrania wycinka może wystąpić delikatne pieczenie. 

Kolposkopia jest badaniem nieinwazyjnym i bezpiecznym, stąd powikłania występują bardzo rzadko. Te mogą wystąpić jedynie w przypadku pobrania wycinków z tarczy szyjki macicy i obejmują intensywne krwawienie lub infekcję.

1. Kolposkopia — pobyt w szpitalu. Czy to konieczne?

Standardowo kolposkopia jest wykonywana ambulatoryjnie i nie wymaga hospitalizacji.

2. Kolposkopia — cena. Ile kosztuje badanie?

Kolposkopię można wykonać zarówno „na NFZ” (bezpłatnie), jak i prywatnie. Badanie w ramach NFZ jest dostępne jako część pogłębionej profilaktyki raka szyjki macicy. Mogą z niej skorzystać kobiety w wieku 25–59 lat, które nie miały cytologii w ciągu ostatnich 3 lat. U pacjentek z podwyższonym ryzykiem nowotworu badanie może być wykonywane co 12 miesięcy. Koszt badania wykonywanego prywatnie zależy od placówki i lokalizacji, zazwyczaj wynosi od 200 do 500 zł  w przypadku pobrania wycinka.

3. Czy kolposkopia w ciąży może spowodować poronienie?

Nie, kolposkopia jest bezpieczna dla dziecka i nie zwiększa ryzyka poronienia. Bezpiecznie można ją wykonywać zwłaszcza po upływie I trymestru.

4. Czy kolposkopia wykrywa raka? 

Kolposkopia pozwala wykryć podejrzane zmiany, ale diagnoza raka wymaga biopsji.

5. Czy kolposkopia boli? 

Kolposkopia w ciąży jest zazwyczaj bezbolesna, choć może powodować dyskomfort lub lekkie pieczenie. 

6. Jakie są przeciwwskazania do kolposkopii w ciąży?

Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań, ale decyzję o badaniu podejmuje lekarz na podstawie stanu pacjentki.

7. Zła cytologia - dobra kolposkopia. Czy to możliwe?

Tak, jest to możliwe, ponieważ cytologia wykrywa nieprawidłowe komórki, a kolposkopia ocenia zmiany bezpośrednio.

8. Wykryto u mnie zakażenie HPV. Kolposkopia jest w takiej sytuacji wskazana?

Kolposkopia jest zalecana przy zakażeniu HPV w celu oceny ewentualnych zmian w nabłonku szyjki macicy.

9. Czy można wykonać biopsję szyjki macicy w ciąży?

Tak, ale tylko w uzasadnionych przypadkach. Lekarze starają się unikać biopsji, jeśli nie jest konieczna.

10. Jakie są zalecenia po kolposkopii?

Co robić po kolposkopii w ciąży? Po badaniu można normalnie funkcjonować, ale przez kilka dni, zwłaszcza jeśli pobrano wycinki i w razie plamienia, należy unikać stosunków seksualnych, tamponów i intensywnego wysiłku.