Rak szyjki macicy - przyczyny, objawy, leczenie

Wbrew rozpowszechnionej opinii rak szyjki macicy nie jest to chorobą dziedziczną. Nie jest też uwarunkowana genetycznie. Jej główna przyczyna to zakażenie onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirusw skrócie HPV).

Szczególnie groźne są podtypy – 16 i 18. Za ponad połowę przypadków raka szyjki macicy i neoplazji szyjki macicy odpowiada wirus brodawczaka ludzkiego HPV 16.

Wirus HPV przenoszony jest głównie drogą kontaktów seksualnych, nie tylko poprzez seks waginalny, lecz również oralny i analny (stąd do rozwoju raka szyjki macicy przyczyniają się przede wszystkim sytuacje, które zwiększają ryzyko zakażenia HPV), ale też przez kontakt „skóra do skóry” okolic narządów płciowych. HPV jest również obecny na akcesoriach erotycznych.

Jak wspomniano, najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy jest zakażenie HPV komórek nabłonka szyjki macicy. Patogen rzadziej zagnieżdża się w nabłonku pochwy lub warg sromowych.

W większości przypadków, gdy dojdzie do zakażenia, organizm kobiety usuwa wirusa. Czasem dochodzi do zakażenia przetrwałego. Gdy wirus zajmuje komórki nabłonka szyjki macicy, może dojść do tak zwanej dysplazji, a w konsekwencji także zaburzeń i funkcji i rozwoju, a niekiedy do zezłośliwienia i rozwoju raka.

Inne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy to:

• przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 i 18 lub innymi typami onkogennymi,
• wiek. Na raka szyjki macicy chorują najczęściej kobiety w wieku średnim (45-65 lat), stanowiąc ponad 50% kobiet chorujących na ten nowotwór. Kobiety w wieku poniżej 20 roku życia rzadko chorują na ten nowotwór - zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem,

• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
• duża liczba partnerów płciowych,
• liczne ciąży i porody (więcej niż 5),

• dieta uboga w witaminę C, dieta uboga w antyoksydanty,
• wieloletnie palenie papierosów,
• niski status socjoekonomiczny, co może być związane z nieregularnym wykonywaniem lub brakiem badań ginekologicznych,

• wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych,
• immunosupresja, przeszczepy narządów,
• zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności HIV,
• przyjmowanie leków sterydowych,

• leczenie cytostatykami z powodu innych nowotworów,
• stany zapalne dróg rodnych spowodowane przez rzęsistki, chlamydie, wirus opryszczki, paciorkowiec beta-hemolizujący), przewlekłe stany zapalane pochwy.

Rak ma to do siebie, że w początkowym stadium nie boli. Jego tajna broń to podstępność. Nowotwór rozwija się bardzo długo, nie dając objawów kilka, a nawet kilkanaście lat. Najczęściej do rozpoznania choroby dochodzi przypadkowo w trakcie badania ginekologicznego. To dlatego brak objawów raka szyjki macicy we wczesnych stadiach choroby, przy braku regularnych badań profilaktycznych, prowadzi często do rozwoju nowotworu do zaawansowanej postaci.

Co powinno zaniepokoić? Jakie są pierwsze objawy raka szyjki macicy? Przede wszystkim krwiście podbarwione upławy, krwawienie między miesiączkami, bardziej obfite miesiączki, krwotoki miesiączkowe czy krwawienie po stosunku.

Z czasem stopniowy ucisk guza nowotworowego na naczynia może doprowadzić do zaburzeń odpływu chłonki, dlatego pojawiają się masywne, niesymetryczne obrzęki nóg. W przypadkach zaawansowanych mogą być obserwowane takie objawy jak bóle podbrzusza i okolicy lędźwiowo - krzyżowej, upławy (cuchnące, ropne) oraz trudności w oddawaniu moczu lub stolca.

Na świecie w ciągu roku raka szyjki macicy wykrywa się u mniej więcej 500 tysięcy kobiet. W Polsce każdego roku notuje się około 3000 zachorowań. Choć liczba zgonów z powodu choroby wolno, ale systematycznie zmniejsza się, wciąż jest zbyt wysoka. W krajach skandynawskich ilość przypadków zachorowań na ten typ raka wynosi niemal zero. Dlaczego tak się dzieje?

W 2020 roku odnotowano:

• 3 862 nowych przypadków raka szyjki macicy w Polsce ( 6 miejsce wśród nowotworów złośliwych kobiet),
• 2 137 zgonów (rak szyjki macicy zajął 7 miejsce wśród nowotworów kobiecych na 11 na 100tys).

Kobiety wciąż mają zbyt niską świadomość, jeśli chodzi o raka szyjki macicy. Bagatelizują problem, nie przyjmują do wiadomości, że cytologia ratuje im życie. Nadal można zaobserwować dystans bądź wręcz niechęć kobiet do programu badań profilaktycznych. Wynika to główne z funkcjonujących stereotypów: mnie choroba nie dotyczy, w mojej rodzinie nikt nie chorował, jestem młoda, uprawiam sport i mam stałego partnera. Kobiety często też wolą nie wiedzieć, że dzieje się z nimi coś złego, a wtedy, kiedy im coś dokucza, odkładają wizytę u lekarza na kiedyś.

Polki wciąż nie przywiązują wagi do badań profilaktycznych. To sprawia, że na raka szyjki macicy umiera połowa pacjentek. Finka czy Szwedka wie, że nowotworowi tego typu można zapobiec, a im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe są szanse na jej pokonanie, dlatego regularnie wykonuje proste badanie - cytologię.

W 2018 r. z jego powodu zmarło około 1600 kobiet, co stawia Polskę w ogonie krajów rozwiniętych, jeśli chodzi o wyleczalność tej choroby. W krajach europejskich dzięki upowszechnianiu wiedzy na temat szczepień ochronnych, badań przesiewowych i stosowaniu barierowych zabezpieczeń antykoncepcyjnych (np. męskich prezerwatyw) śmiertelność spadła nawet o 70%. [30]

Ponieważ zmiany nowotworowe może zauważyć jedynie lekarz, bardzo ważne są regularne kontrole ginekologiczne. Podczas wizyty wizyt przeprowadza się podstawowe badania, takie jak badanie przezpochwowe z użyciem wziernika, USG narządu rodnego oraz badanie cytologiczne szyjki macicy. Oprócz badania cytologicznego do wykrywania raka szyjki macicy coraz częściej stosowane są testy na obecność DNA wirusa HPV.

Co trzeba wiedzieć o cytologii?

Cytologia, zwana rozmazem cytologicznym, to kilkuminutowe, bezbolesne badanie wykonywane w gabinecie ginekologicznym. Ma ono na celu wykrycie nieprawidłowych komórek, które świadczą o rozpoczynającym się procesie nowotworowym w szyjce macicy.

Materiał na badanie cytologiczne (rozmazy cytologiczne) pobierany jest specjalną szczoteczką z tarczy i szyjki macicy - i przenoszony na czyste szkiełko podstawowe i utrwalane specjalnym płynem.

Badanie cytologiczne oceniane jest według systemu Bethesda (TBS – The Bethesda System). System ten wyparł stosowaną wcześniej skalę punktową (skala Papanicolau) i wymaga podania wyniku w formie opisowej.

Największa dokładność badania oraz skuteczność wykrywania wczesnych zmian chorobowych wiąże się z wykonaniem badania bardziej zaawansowanego niż klasyczna cytologia. To cytologia na podłożu płynnym (LBC). Jest płatna (nie jest refundowana przez NFZ), jednak zdaniem specjalistów z Polskiego Towarzystwa Patologów oraz lekarzy onkologów to najlepszy wybór.

Wyniki cytologii

Badanie wykrywa nie tylko zaawansowaną chorobę, ale również jej wczesne stadium czy stany przednowotworowe. Na tysiąc niepokojących przypadków, czyli grupy dodatnich wyników, około 15 % to zmiany nowotworowe, kierowane do pogłębionej diagnostyki i weryfikacji. Jeśli kobieta wymaga dalszego leczenia, zostaje przekazana pod opiekę lekarzy z oddziałów ginekologii onkologicznej.

Rak szyjki macicy stwierdzany jest na podstawie badania cytologicznego oraz odchyleń w badaniu fizykalnym. Co to znaczy?

U kobiet z nieprawidłowym wynikiem cytologii, ale prawidłowym wynikiem badania fizykalnego (brak objawów) wskazane jest przeprowadzanie kolposkopii. Jeśli w kolposkopii podejrzewa się raka inwazyjnego, przeprowadza się biopsję z części pochwowej szyjki macicy i kanału szyjki macicy.

Dobra wiadomość jest taka, że nowotwór, który atakuje szyjkę macicy rozwija się na tyle wolno, że regularne wykonywanie cytologii pozwala wykryć go na wczesnym etapie, kiedy jest uleczalny. Wystarczy badać się co rok.

Leczenie raka szyjki macicy zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania nowotworu, ogólnego stanu zdrowia kobiety oraz planów dotyczących posiadania potomstwa.

W leczeniu raka szyjki macicy wykorzystuje się różne metody. Wiele zależy od etapu rozwoju choroby. I tak we wczesnych stopniach zaawansowania możliwe jest leczenie oszczędzające narząd rodny, polegające na miejscowym usunięciu zmian nowotworowych. Najczęściej jest to zabieg konizacji polegający na stożkowym wycięciu tkanki wokół kanału szyjki macicy.

Leczenie chirurgiczne, w postaci radykalnej histerektomii polegającej na wycięciu macicy z przydatkami i regionalnymi węzłami chłonnymi, stosuje się w przypadku nowotworu o wyższym stopniu zaawansowania. Czasem niezbędne jest zastosowanie radiochemioterapii, czyli radioterapii w połączeniu z chemioterapią.

Operacje można wykonać w różny sposób – otwierając jamę brzuszną (laparotomia), laparoskopowo lub przy pomocy robota daVinci.

Rokowania

W przypadku raka szyjki macicy kluczową ważną rolę odgrywa czas. Im szybciej zostaną zauważone pierwsze objawy, tym większe szanse na wyleczenie.

Gdy nowotwór jest wykryty we wczesnym stadium zaawansowania, przeżycie 5-letnie wynosi ponad 90%. Dla wcześnie wykrytych zmian przedinwazyjnych (nienaciekających) wyleczalność sięga 100%.

Warto przy tym pamiętać, że przeżywalność maleje wraz ze stopniem zaawansowania klinicznego i patomorfologicznego. Ponadto szansę na pełne wyleczenie zmniejsza pojawienie się powikłania raka szyjki macicy w postaci przerzutów, najczęściej w wątrobie, kościach, płucach i jelitach.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Co zrobić, by poprawić wyniki leczenia kobiety z rakiem szyjki macicy? Specjaliści są zgodni, że należy:

• być wyczulonym na potencjalne objawy raka szyjki macicy,
• badać się regularnie,
• rozpoznawać nowotwór w możliwie wczesnej fazie,
• leczyć go w jak najniższym stopniu zaawansowania histologicznego.

Co możemy zrobić, by zmniejszyć ryzyko rozwoju raka szyjki macicy? Przede wszystkim bądźmy mądrei dbajmy o siebie. Umawiajmy się na coroczne kontrole u lekarza ginekologa, badajmy się i róbmy cytologię.

Cytologię powinny wykonywać wszystkie kobiety aż do 70. roku życia oraz nastolatki, które rozpoczęły współżycie (pierwsza cytologia powinna być wykonana nie później niż po ukończeniu 25. roku życia).

W Polsce funkcjonuje program profilaktyki raka szyjki macicy. W ramach niego każda kobieta pomiędzy 25. a 59. rokiem życia ma prawo do bezpłatnej cytologii raz na 3 lata. Badanie to opłacane jest przez Ministerstwo Zdrowia. Można je także wykonywać częściej - odpłatnie.

Ponieważ onkogenne wirusy HPV są przyczyną prawie 99% wszystkich zachorowań na raka szyjki macicy, najskuteczniejszą metodą ochrony przed zachorowaniem na ten rodzaj nowotworu jest szczepienie przeciwko wirusowi HPV.

Ponieważ szczepionka zapobiega infekcjom wirusem HPV, ale nie leczy nabytych infekcji, powinny z niej korzystać nastolatki przed okresem ryzyka kontaktu z wirusem HPV. Szczepienie przeciwko HPV zmniejsza ryzyko infekcji wirusem o ponad 75%.

Jeżeli nie masz stałego partnera, podczas stosunków seksualnych zawsze używaj prezerwatyw, które zmniejszą ryzyko zakażenia wirusem HPV.