Tokofobia – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Tokofobia, czyli lęk przed ciążą i porodem to jedna z przyczyn, dla których kobiety decydują się na poród drogą cięcia cesarskiego lub bezdzietność. Co jest jego przyczyną? Czym się objawia? Jak sobie z nim radzić?

Co to jest tokofobia?

Tokofobia, inaczej zwana parturifobią, czyli lęk przed ciążą i porodem, znajduje się na liście fobii specyficznych, to jest takich, w których lęk jest wywoływany przez jakiś konkretny czynnik czy sytuację. W terminologii psychiatryczno-psychologicznej termin pojawił się po raz pierwszy w 2000 roku w artykule w British Journal of Psychiatry.

Nazwa tokofobia wywodzi się z greckiego toko, czyli poród oraz fobia, czyli strach, co doskonale wyjaśnia istotę zjawiska. Tokofobia w literaturze angielskiej nazywana jest również FOC (fear of childbirth).

Pierwsze wzmianki o panicznym strachu przed porodem pochodzą z XIX wieku, kiedy to w 1897 roku Knauer zaobserwował pierwsze symptomy choroby u pacjentki, która po niezwykle trudnym i ciężkim porodzie popadła w silną depresję i lęk przed kolejną ciążą.

Paniczny lęk przed porodem to obecnie jeden z głównych powodów przeprowadzania cesarskiego cięciau kobiet ze wskazań pozapołożniczych. Badania wskazują, że przyszłe mamy, które boją się porodu, częściej żądają takich interwencji jak użycie środków znieczulających czy przeprowadzenie cesarskiego cięcia. Szacuje się, że tokofobia dotyka od 6 do 10 % ciężarnych.

Rodzaje tokofobii

Specjaliści wyróżniają dwa rodzaje tej fobii. To tokofobia pierwotna i tokofobia wtórna.

Tokofobia pierwotna, pierwszorzędową, występuje u pierworódek i kobiet, które nie były wcześniej w ciąży. Ma podłoże nerwicowe. U kobiet, u których rozpoznano tokofobię pierwotną paniczny strach przed ciążą i porodem powoduje odsunięcie w czasie lub całkowitą rezygnację z ciąży. Choroba może pojawić się nawet u nastolatek.

Tokofobia wtórna, drugorzędowa, która dotyczy kobiet będących w kolejnej ciąży. Pojawia się, gdy kobiety podczas poprzedniej ciąży doznały silnego, związanego z nią szoku. Tokofobia wtórna pojawia się na skutek traumatycznego przebiegu porodu, poronienia, narodzin martwego dziecka, ale występuje również po przebyciu normalnego, fizjologicznego porodu.

Objawy tokofobii

Ciąża to okres radosnego oczekiwania na narodziny dziecka, ale również czas przeżywania lęku przed porodem. Strach dotyczy nie tylko bólu, ale również obaw związanych z możliwą śmiercią przy porodzie kobiety i dziecka, możliwymi błędami lekarskimi czy dysfunkcją, jaka może pojawić się po porodzie. Wiele kobiet obawia się bólu związanego z porodem. To naturalne.

– Tokofobia jest jedną z fobii specyficznych. Nie jest to choroba, ale zaburzenie o podłożu nerwicowym. Jak każda fobia, może występować w różnym nasileniu, od odczuwania przez kobietę lekkiego niepokoju na myśl o ciąży czy porodzie, aż do ataku prawdziwej paniki. – tłumaczy prof. Dominika Dudek z Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Strach przed porodem:

• o słabym nasileniu odczuwa około 80% ciężarnych,
• 20% przeżywa intensywny lęk,
• 6-10 % kobiet zmaga się z patologicznym strachem o bardzo dużym nasileniu,
• u 2% kobiet rozpoznaje się strach przed porodem o skrajnym natężeniu.

Tokofobia definiowana jest jako patologiczny lęk przed porodem drogami natury manifestujący się psychicznymi dolegliwościami. Oznacza to, że objawami choroby nie są zwykłe obawy przed bólem, które odczuwa większość ciężarnych, zwłaszcza w trzecim trymestrze ciąży. Tokofobia to zespół różnych objawów, które prowadzą do panicznego, paraliżującego strachu przed porodem.

Objawami tokofobii są:

• koszmary senne,
• uporczywe myśli dotyczące bólu podczas porodu, pojawienia się różnych możliwych komplikacji,
• trudności z koncentracją na pracy i życiu codziennym,
• wzrastającego wraz z czasem trwania ciąży rozdrażnienie i niepokój
• zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu,
• objawy psychosomatyczne takie jak wymioty, duszności czy silne bóle brzucha,
• napady paniki.

Tokofobią to także bardzo silny, niekontrolowany lęk dotyczący możliwości zajścia w ciążę. Kobiety zmagające się z tym zaburzeniem mogą podejmować wszelkie kroki zapobiegające poczęciu dziecka. Zdarza się na przykład, że stosują jednocześnie kilka różnych metod antykoncepcji.

Przyczyny tokofobii

Jak większość problemów natury psychologicznej, przyczyny tokofobii są złożone. Mogą być związane z młodym wiekiem matek, pierwszym porodem, doświadczeniem przemocy, niskim stopniem edukacji czy też niskim poczuciem własnej wartości. Najczęstszymi przyczynami lęku jest strach przed bólem i obawa o dziecko, które może ucierpieć podczas porodu siłami natury. U wieloródek zwykle powodowana jest trudnościami podczas przebiegu poprzedniego porodu.

Naukowcy uważają, że istnieje grupa kobiet, wśród których ryzyko zachorowania na tokofobię jest wyższe. Badania prowadzone przez Saisto i Halmesmaki w 2003 roku wykazały, że wyższy poziom lęku obserwuje się u kobiet młodych, o niższym poziomie wykształcenia lub będących w trudnej sytuacji finansowej.

Do grupy kobiet bardziej podatnych na zachorowanie zalicza się kobiety z problemami depresyjnymi i zaburzeniami psychicznymi, nieposiadających wsparcia bliskich, borykających się z trudnościami w związku bądź które padły ofiarą przemocy - zwłaszcza seksualnej. Lekarze nie są w stanie jednoznacznie określić, jakie źródło ma paniczny lęk przed porodem. Wskazują na kilka czynników.

Według niektórych specjalistów przyczyną stanów lękowych są zaburzenia gospodarki neurohormonalnej. Druga teoria zakłada, że przyczyną tokofobii jest negatywny przekaz społeczny, ściślej mówiąc pojawiające się informacje o błędach lekarskich, trudnych i traumatycznych porodach, które mogą wywołać strach i w rezultacie niechęć do zachodzenia w ciążę.

- Media z jednej strony wpływają na szerszy dostęp do informacji, z drugiej zaś mogą kreować uczucie lęku i negatywnego nastawienia do porodu drogą pochwową. Warto zwrócić uwagę na rosnącą roszczeniowość pacjentów i często brak zaufania do systemu ochrony zdrowia, co może wpływać na decyzję pacjentek o porodzie drogą cięcia cesarskiego, które jawi im się jako wybór bezpieczniejszy i obciążony mniejszym ryzykiem komplikacji.

Trzecia z teorii głosi, że przyczyną tokofobii jest utajony lęk przed śmiercią w trakcie porodu, obawy przed urodzeniem dziecka chorego lub niepełnosprawnego.

Badania wykazują, że mimo iż strach przed porodem jest bardziej popularny wśród pierworódek, to właśnie wieloródki, które doświadczyły skomplikowanego, traumatycznego porodu, są pięć razy bardziej skłonne zgłaszać tokofobię przy następnej ciąży.

W ostatnim czasie coraz więcej lekarzy skłania się ku przekonaniu, że przyczyna tokofobii może leżeć w nieleczonej depresji poporodowej. Typowe jest pojawianie się obsesyjnych myśli, które podsuwają ciężarnej czarne scenariusze dotyczące porodu. Przyszła matka jest przekonana, że nie jest w stanie urodzić swojego dziecka lub że maluch podczas porodu umrze.

Diagnostyka tokofobii

Rozpoznanie tokofobii jako rodzaju zaburzenia psychicznego z kręgu fobii powinno być stawiane przez lekarza psychiatrę. W zależności od siły objawów poleca się różne rodzaje i natężenie psychoterapii, poprzedzone konsultacją psychiatryczną. Leczenie i prowadzenie ciąży kobiety zmagającej się z tokofobią powinno być oparte o współpracę specjalistów: psychiatry, psychologa, lekarza położnika oraz położnej.

Rozpatruje się takie kryteria diagnostyczne:

• pojawiający się znaczny strach lub lęk dotyczący porodu,
• sytuacje związane z porodem niemal zawsze i natychmiastowo wywołują strach lub lęk,
• strach, lęk lub unikanie jest uporczywe i trwa zazwyczaj sześć miesięcy lub więcej,
• strach lub lęk jest nieproporcjonalny do realnego zagrożenia,
• strach, lęk lub unikanie wywołuje klinicznie prowadzi do upośledzenie społecznych, zawodowych lub innych ważnych sfer funkcjonowania,
• zaburzenia nie można wytłumaczyć symptomami innego zaburzenia psychicznego.

Leczenie tokofobii

Tokofobii nie wolno lekceważyć. Ponieważ bywa związana ze wzrostem poziomu kortyzolu we krwi matki oraz zaostrzeniem innego typu zaburzeń psychiatrycznych, może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i dziecka.

- Lęk, obawa, pełnią funkcję adaptacyjną, o ile nie paraliżują. Kobieta boi się porodu, więc chce się do niego przygotować, jej organizm się mobilizuje. Fobia działa odwrotnie. Jeśli nie jest leczona, kobieta nie jest w stanie nic zrobić dla siebie i dziecka – wyjaśnia prof. Dominika Dudek.

Bardzo ważna jest edukacja przedporodowa, praca z emocjami, nauka radzenia sobie z bólem, wprowadzenie metod relaksacji. Pomocna mogą okazać się psychoterapia. Ważne jest wsparcie ze strony bliskich oraz lekarza prowadzącego ciążę.

Gdy u kobiety zostaną zdiagnozowane współistnieją problemy związane ze zdrowiem psychicznym, wdraża się leczenie farmakologiczne.

Jedynym sposobem pomocy ciężarnej, jest wydanie przez lekarza ginekologa decyzji o wskazaniu do przeprowadzenia cięcia cesarskiego. Ze uwagi na trudności diagnostyczne lekarz ginekolog nie zawsze wystawia skierowanie do przeprowadzenia cięcia cesarskiego. Konieczna jest opinia psychiatry.