Który tydzień ciąży jest już bezpieczny?

Kobiety, które wiedzą, że są w ciąży, początkowo niechętnie dzielą się tą radosną wiadomością z innymi. Ma to związek głównie z tym, że w na jej początkowym etapie stosunkowo łatwo można ją stracić. W pewnym sensie każda ciaża jest wówczas zagrożona.

Choć do uszkodzenia czy obumarcia zarodka bądź płodu może dojść na każdym etapie ciąży, ryzyko poronienia, powstania wad wrodzonych i pojawienia się groźnych skutków infekcji bakteryjnych czy wirusowych, jakie przechodzi matka, jest największe w pierwszych tygodniach ciąży.

Prawidłowa ciąża trwa około 40 tygodni, które dzieli się na trzy trymestry. Każdy cechuje się innym przebiegiem i dynamiką. Pierwszy trymestr trwa do ukończenia 13 tygodnia, drugi trymestr - od 14 do 26 tygodnia, zaś trzeci trymestr od 27 do 40 tygodnia ciąży.

W czasie I trymestru powstają zalążki najważniejszych narządów. Kolejne trymestry oznaczają okres intensywnego wzrostu malucha i doskonalenia powstałych już organów, a także czas stopniowego przygotowania do porodu.

Który tydzień jest już bezpieczny dla nienarodzonego dziecka, a który najbardziej groźny? Kiedy spada ryzyko poronienia, powstania wady wrodzonej i zakażenia płodu? W którym tygodniu dziecko jest zdolne do życia poza jamą macicy?

Jak można się domyślać, wrażliwość dziecka na nieprawidłowości czy szkodliwe czynniki jest największa w I trymestrze. To dlatego pierwszy trymestr ciąży jest tak stresujący, a drugi i trzeci trymestr ciąży są bardziej spokojne. Można powiedzieć, że bezpieczny jest okres od 14 tygodnia ciąży.

A najgroźniejszy tydzień ciąży? Według specjalistów to okres od 3 do 8 tygodnia ciąży, czyli okres embriogenezy, gdy zachodzi różnicowanie i rozwój wszystkich narządów. Jak wówczas wygląda ciało dziecka?

W 8 tygodniu ciąży zarodek ma długość około 15 mm i przy badaniu ultrasonograficznym (USG) można zaobserwować jego bijące serce. Powstają zawiązki zębów, barwnik w zawiązku oka oraz zawiązki palców dłoni i stóp. Wątroba wytwarza komórki krwionośne. W mózgu tworzą się ścieżki neuronowe, a komórki nerwowe się rozgałęziają i tworzą kolejne połączenia. Serce dziecka bije z prędkością 150 - 160 uderzeń na minutę, czyli dwukrotnie szybciej niż u dorosłego człowieka. 8 tydzień ciąży oznacza końcowy etap embrionalnego stadium ciąży. Dziecko traci swój ogonek i przestaje przypominać kijankę. Niebawem przestanie być zarodkiem, astanie się płodem.

Ciąża bliźniacza

W ciąży bliźniaczej ryzyko wystąpienia różnych powikłań i zaburzeń jest wyższe niż w ciąży pojedynczej. Zdarzają się także sytuacje, gdy jeden z płodów obumiera. Dochodzi do jego resorpcji, czyli naturalnego procesu polegającego na wchłonięciu przez organizm matki lub drugi, ocalały płód, który rozwija się normalnie (syndrom znikającego bliźniaka/płodu, VTS).

Ciąża uznawana jest za donoszoną po ukończeniu 37 tygodnia ciąży. Prawidłowa ciąża trwa od 38 do 42 tygodni. Każde dziecko urodzone po zakończeniu 37 tygodnia ciąży, bez względu na wagę, nazywane jest noworodkiem donoszonym. Dzieci urodzone przed planowanym terminem porodu, między 22 a 37 tygodniem ciąży, to wcześniaki.

Współczesna medycyna może uratować wcześniaki urodzone nawet w 22-23 tygodniu ciąży. Należy jednak pamiętać, że śmiertelność dzieci urodzonych w 23 tygodniu ciąży wynosi 85%, w 24 - 45%, a w 25 około 20%. Największe zagrożenie dla wcześniaków stanowią zaburzenia oddychania, krwotoki dokomorowe w mózgu czy inne poważne powikłania, wymagające długotrwałej rehabilitacji.

Problemy medyczne, pielęgnacyjne i rokowania co do ich rozwoju zależą od tego, jak bardzo przedwcześnie nastąpił poród. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się maluchy skrajnie niedojrzałe (skrajne wcześniaki), które urodziły się bardzo wcześnie. Lepsze jest położenie dzieci urodzonych przedwcześnie, ale blisko wyznaczonego terminu.

Nie każdy wcześniak jest dzieckiem chorym, a stan noworodka, a także ewentualne kłopoty zdrowotne, są związane ze stopniem rozwoju jego narządów wewnętrznych. Im później dziecko się urodzi, tym dla niego lepiej.

Według statystyk około 20 procent ciąż kończy się poronieniem. To powikłanie ciąży skutkujące obumarciem oraz wydaleniem jaja płodowego. Oznacza zakończenie ciąży przed jej 22 tygodniem.

Poronienie jednofazowe występuje do 8 tygodnia ciąży, kiedy z macicy zostaje wydalone jajo płodowe i element łożyska jednocześnie. Poronienie dwufazowe, po 8 tygodniu ciąży, polega na wydaleniu jaja, a dopiero potem elementu łożyskowego. Po 22. tygodniu ciąży nie używa się już terminu poronienie, a poród przedwczesny.

Ryzyko poronienia jest największe do 12 tygodnia ciąży. Liczba poronień w tym czasie obejmuje 80 procent wszystkich przypadków. Szacuje się, że poronieniu ulega około 15% ciąż. Oznacza to, że doświadcza go co czwarta kobieta. Szczególnie wysokie ryzyko poronienia występuje między 4 a 6 tygodniem ciąży. W tym czasie komórki płodu są szczególnie narażone na uszkodzenia. To czas ich największej wrażliwości.

W połowie przypadków do poronień dochodzi jeszcze przed zagnieżdżeniem się zarodka w jamie macicy, stąd wiele ciąż ulega poronieniu jeszcze przed potwierdzeniem ciąży. To dlatego poronienie w pierwszych tygodniach można pomylić z miesiączką.

Czas od 5 do 8 tygodnia ciąży to okres, w którym ryzyko poronienia jest już niższe o 20 procent i wraz z kolejnymi tygodniami spada. Pomiędzy 9 a 12 tygodniem prawdopodobieństwo utraty ciąży zmniejsza się średnio do 5 procent, po 14 tygodniu wynosi już zaledwie 2 procent, a w kolejnych 9 tygodniach zmniejszając się do 1 przypadku na 50 potwierdzonych ciąż. Ryzyko poronienia spada z końcem I trymestru.

Najczęstszą przyczyną poronienia są:

• wady genetyczne zarodka (nieprawidłowości kodu DNA, wady genetyczne, wady chromosomów). Poronienia w I trymestrze związane są najczęściej z zaburzeniami chromosomalnymi. Są to wady letalne, z którymi dziecko nie byłoby w stanie prawidłowo się rozwijać. Zalicza się do nich między innymi trisomie autosomalne np. zespół Pataua, triploidie czy monosomie chromosomu X. Przyczyny genetyczne wywołują poronienia najczęściej we wczesnym okresie ciąży, już na etapie łączenia się komórki jajowej z plemnikiem lub krótko po zapłodnieniu,
• zaburzenia hormonalne (zbyt mała ilość progesteronu, ale i choroby tarczycy),
• zaburzenia immunologiczne (odmienność immunologiczna organizmu kobiety i płodu prowadzi do odrzucania płodu przez przeciwciała matki),
• czynniki anatomiczne (np. wrodzone wady macicy, takie jak macica jedno lub dwurożna, przegrodzona czy niewydolność szyjki macicy bądź mięśniaki macicy).

Niektóre z przyczyn przedwczesnej utraty płodu mają podłoże środowiskowe lub biologiczne. To na przykład stan zdrowia i wiek kobiety, infekcje (bakteryjne lub wirusowe), niehigieniczny tryb życia i niewłaściwa dieta. Utrata ciąży występuje również z powodu nieznanych przyczyn.

Ponieważ najszybszy i najbardziej intensywny rozwój narządów oraz układów u płodu ma miejsce w pierwszej połowie ciąży, to właśnie wtedy powstają wady wrodzone o podłożu genetycznym, ale i z innych przyczyn. Nie bez znaczenia jest fakt, że dziecko w tym okresie jest najbardziej narażone na działanie czynników zewnętrznych, takich jak niektóre leki czy promieniowanie jonizujące.

Przyczyną wad wrodzonych mogą być:

• czynniki genetyczne (aberracje chromosomowe czy mutacje pojedynczych genów),
• zakażenia wewnątrzmaciczne płodu,
• choroby ciężarnej,
• czynniki środowiskowe i genetyczno-środowiskowe,
• czynniki chemiczne i fizyczne, w tym przyjmowanie przez ciężarną używek i niektórych leków.

U podłoża chorób genetycznych leżą różne czynniki teratogenne, działające na płód w różnych fazach jego rozwoju. Szacuje się, że około 10% wszystkich wad wrodzonych u ludzi wywołują czynniki środowiskowe, za 10% odpowiadają wady genetyczne, a pozostałe 80% jest spowodowane współdziałaniem tych czynników.

Diagnostyka chorób i wad wrodzonych

W czasie trwania ciąży bardzo ważne jest monitorowanie stanu zdrowia i rozwoju dziecka. Służą temu zarówno obowiązkowe badania USG, ale i inne - nieobowiązkowe - badania prenatalne, na przykład test PAPP-A czy NIFTY. Ich celem jest wykluczenie nieprawidłowości. W przypadku stwierdzenia wady wczesna diagnostyka umożliwia leczenie dziecka, także w czasie trwania ciąży lub bezpośrednio po porodzie.

Rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne kalendarz badań w ciąży, uwzględnia wykonanie USG w następujących terminach:

• do 10 tygodnia ciąży (nieobowiązkowo),
• w 11-13 tygodniu ciąży (obowiązkowo),
• w 18-22 tygodniu ciąży (obowiązkowo),
• w 28-32 tygodniu ciąży (obowiązkowo).

USG na każdym etapie rozwoju ciąży ma inną specyfikę. Inny jest cel badania w I trymetrze ciąży, inny w II czy III trymestru.

Pierwsze badanie USG najczęściej przeprowadza się między 7 a 8 tygodniem ciąży. Drugie badanie USG powinno być przeprowadzone pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży. Wówczas USG pokazuje czynność serca, rozwój mózgu płodu, budowę dziecka i przezierność karkową.

W czasie trzeciego USG, które wykonuje się pomiędzy 18 a 22 tygodniem ciąży, lekarz sprawdza budowę czaszki, szkieletu, serca i nerek, żeby wykryć ewentualne wady płodu. Wtedy również można spróbować określić płeć dziecka. Ostatnie badanie USG czeka ciężarną w 36. tygodniu ciąży. Potwierdzi ułożenie dziecka do porodu, sprawdzi ilość płynu owodniowego, również wielkość płodu i stan łożyska.

Badania prenatalne to metody diagnostyczne, którym poddaje się kobietę ciężarną w celu wykrycia nieprawidłowości genetycznych i innych poważnych chorób płodu. Pomagają w rozpoznawaniu wad i ciężkich chorób płodu we wczesnym okresie ciąży. Mogą dostarczyć rodzicom informacji o wadzie bądź chorobie genetycznej dziecka oraz sposobie dziedziczenia i skutkach, jakie pociąga za sobą urodzenie dziecka z wadą wrodzoną. Wskazują również na możliwości leczenia i rehabilitacji, jak i na prognozy związane z postępem medycyny.

Dzięki badaniom prenatalnym można wykryć takie choroby jak: mukowiscydoza, fenyloketonuria, hemofilia, dystrofia mięśniowa Duchenne'a, zespół Downa czy pląsawica Huntingtona - taniec świętego Wita, zespół Edwardsa, zespół Patau, trisomię 8, zespół 4p, cri du chat (miauczący dźwięk), zespół 13q, 18q, Turnera, ale również obojnactwo, przepuklinę pępowinową, przepuklinę oponową czy anemię oraz wiele wad rozwojowych (m. in. układu pokarmowego, układu nerwowego, układu moczowo-płciowego, wady serca).

Wiele kobiet obawia się infekcji bakteryjnych i wirusowych. Szczególnie groźna jest: Toxoplasma gondii (toksoplazmoza), Rubella virus (różyczka), Cytomegalovirus (cytomegalia) czy Parwowirus B19 (parwowiroza). Wszystkie ukrywają się pod funkcjonującym w nomenklaturze medycznej skrótem „TORCH”.

Infekcje wewnątrzmaciczne wywołane przez patogeny są jedną z głównych przyczyn przedwczesnych porodów, poronień i wrodzonych wad rozwojowych. Największe szkody patogeny te wywołują w momencie, kiedy do zakażenia dojdzie w I trymestrze. Skutkiem zakażenia mogą być wady neurologiczne, takie jak małogłowie, uszkodzenie słuchu czy poważne upośledzenie umysłowe dziecka, niska waga urodzeniowa, wodogłowie, powiększenie wątroby, wady serca.

Dobra wiadomość jest taka, że chorobom można zapobiegać (ważna jest higiena, szczepienia i unikanie ryzykownych sytuacji), a w I trymestrze ciąży, gdy skutki mogą być najbardziej poważne, są najmniejsze szanse na to, że patogeny przedostaną się do płodu. Jest to dużo łatwiejsze w późniejszym okresie ciąży, jednak zakażenie w II czy III trymestrze ciąży zwykle ma dużo łagodniejsze skutki dla płodu. Oznacza to, że ważnym czynnikiem ryzyka w zakażeniu matczyno-płodowym jest wiek ciążowy dziecka w momencie zakażenia (zarodka lub płodu).

Skutki zakażenia chorobami mogą się ujawniać bezpośrednio po urodzeniu dziecka, jak i w okresie niemowlęcym i późniejszych latach.

Choć poronieniu czy wadom wrodzonym w wielu przypadkach nie można zapobiegać, aby nie prowokować groźnych sytuacji, a i nie zaniedbać niepokojących objawów, bardzo ważne jest, by:

• regularnie odwiedzać lekarza prowadzącego. Jest to ważne nie tylko na początku, ale i każdym etapie ciąży,
• stosować się do zaleceń ginekologa,
• wykonywać badania zlecone przez specjalistę prowadzącego ciążę. Jednocześnie trzeba pamiętać, że w ciąży nie należy wykonywać niektórych badań obrazowych. To dlatego mając skierowanie na rentgen, tomografię, a nawet rezonans magnetyczny, zawsze trzeba poinformować personel o ciąży,
• zadbać o suplementację, to jest przyjmować kwas foliowy wpływający na prawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka oraz witaminy: D3, jod, żelazo, kwas DHA. Co ważne, przed zażyciem jakichkolwiek leków i pozornie nieszkodliwych preparatów zawsze należy skonsultować się z lekarzem czy farmaceutą,
• prowadzić zdrowy tryb życia (szalenie istotne jest odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, odstawienie używek, ale także regenerujący sen, odpoczynek i unikanie stresu oraz nadmiernego wysiłku fizycznego,
• dmuchać na zimne, co oznacza, by nie bagatelizować żadnych niepokojących objawów. Kłucie w podbrzuszu, plamienie, krwawienie czy ból jajników zawsze należy skonsultować z lekarzem.