Hormony niezbędne do zajścia w ciążę

Dla zajścia w ciążę, ale i jej utrzymania, najważniejsze są cztery hormony. To:

• progesteron (luteina) - żeński hormon płciowy, odpowiada za implantację zarodka w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży,
• prolaktyna - hormon produkowany przez przysadkę, podtrzymuje czynność ciałka żółtego, wpływa na rozwój gruczołów mlecznych,
• lutropina (hormon luteinizujący, LH) - pobudza pęknięcie pęcherzyka w jajniku,
• folitropina (folikulostymulina, FSH) - pobudza dojrzewanie pęcherzyków.

Progesteron to hormon steroidowy z grupy gestagenów. Jest wytwarzany w zluteinizowanych komórkach ziarnistych ciałka żółtego jajnika, w zespólni kosmków łożyska od około 14–18 tygodnia ciąży, w warstwie pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy oraz w OUN. Wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte odbywa się pulsacyjnie. 

Ciałko żółte jajnika wytwarza progesteron w 2. fazie cyklu miesiączkowego w ilościach wzrastających od ok. 5 mg/d do 55 mg/d w 20.–22. dniu cyklu i zmniejszających się do 27. dnia cyklu. [1]

Jak działa progesteron? 

Produkowany przez jajniki progesteronn (inaczej luteina) jest niezbędny do wystąpienia owulacji poprzez stymulowanie proteolizy ściany pęcherzyka Graafa. Odpowiada za utrzymanie ciąży i przygotowanie śluzówki macicy do zagnieżdżenia komórki jajowej (rozwój endometrium). Jego wysokie stężenie przyczynia się do utrzymania ciąży. W tym okresie hormon 

• hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu,
• pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania substancji odżywczych,
• hamuje syntezę receptorów oksytocyny przez co zmniejsza wrażliwość macicy na oksytocynę (blok progesteronowy),
• hamuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej macicy,
• zmniejsza kurczliwość mięśniówki macicy.

Progesteron działa synergistycznie z estrogenami na gruczoł sutkowy - pobudza wzrost zrazików gruczołowych i nabłonka przewodów oraz uczestniczy w ekspresji receptorów niezbędnych do laktacji po porodzie.

Jednocześnie progesteron w ciąży zatrzymuje wodę (pojawiają się obrzęki), rozszerza żyły i wpływa na wolniejszy przepływ krwi (sprzyja powstawaniu żylaków), odpowiada za przebarwienia skóry (ostuda).

Jeśli nie dojdzie do ciąży, dochodzi do zmniejszenia wydzielanie progesteronu, w efekcie czego dochodzi do luteolizy ciałka żółtego. Gwałtowne obniżenie stężenia progesteronu we krwi prowadzi do kontrolowanego złuszczenia błony śluzowej macicy (pojawia się miesiączka). Spadek poziomu progesteronu po porodzie powoduje wahania nastroju, zwane depresją poporodową. W medycynie progesteron stosowany jest zapobiegawczo przy ryzyku poronienia, niewydolności ciałka żółtego, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania. 

Kiedy badać progesteron? 

Normy progesteronu różnią się w zależności od fazy cyklu. Jego stężenie wzrasta w drugiej fazie cyklu. Poziom hormonu najlepiej badać w 21. dniu cyklu, często oznacza się go nawet trzykrotnie w kolejnych fazach cyklu miesiączkowego (niektórzy zalecają badanie 3 dni z rzędu). 

Progesteron – normy dla kobiet

• faza folikularna cyklu jajnikowego: 0,28–0,72 ng/ml,
• okres okołoowulacyjny: 0,64–1,63 ng/ml,
• faza lutealna cyklu jajnikowego: 4,71–18,0 ng/ml,
• menopauza: 0,07–1,25 ng/ml.

Normy progesteronu w ciąży są inne, prawidłowy poziom progesteronu w ciąży rośnie z każdym tygodniem. 

Prolaktyna (PRL), tak zwany hormon ciążowy, jest wytwarzana przez przysadkę mózgową to hormon peptydowy zbudowany ze 199 aminokwasów. Jej prawidłowe stężenie podtrzymuje pracę ciałka żółtego, pobudza wzrost gruczołów sutkowych podczas ciąży i wywołuje laktację. U kobiet karmiących piersią hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), blokując owulację i menstruację, zwłaszcza w połogu i pierwszych miesiącach po porodzie.

Norma i badanie prolaktyny

Norma prolaktyny we krwi u kobiet niebędących w ciąży wynosi (w zależności od metody) do 0,9 nmol/l (20 μg/l), 4,79–23,3 ng/ml lub 102–496 µIU/ml. 

Warto przy tym pamiętać, że poziom prolaktyny zmienia się w czasie cyklu miesiączkowego, ale i rytmu dobowego oraz pod wpływem innych czynników. 

Niski poziom prolaktyny obserwuje się w drugiej fazie cyklu. Wysoka prolaktyna jest stanem fizjologicznym w ciąży i w okresie karmienia piersią. Stężenie prolaktyny zwiększa się także podczas stresu, snu, uprawiania seksu czy zjedzeniu posiłku. W ciągu dnia poziom prolaktyny obniża się, by podczas fazy REM znowu wzrosnąć.

Kiedy badań prolaktynę? Zwykle bada się ją w okolicach 21. dnia cyklu, a ponieważ najwyższe poziomy hormon osiąga we wczesnych godzinach porannych (do 7. rano), badanie zaleca się dwukrotnie w ciągu dnia: rano i po południu.

Hormon LH (lutenizujący) jest wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Jak działa LH? U kobiet przede wszystkim:

• stymuluje organizm do wytworzenia jajeczka,
• pobudza pęknięcie pęcherzyka w jajniku,
• wraz z folitropiną pobudza wydzielanie estrogenów,
• wpływa na uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka Graffa,
• stymuluje ciałko żółte do produkcji progesteronu,
• stabilizuje ciążę - zwiększa produkcję hormonów płciowych.

Kiedy badać stężenie hormonu LH? 

Prawidłowy poziom lutropiny różni się w zależności od fazy cyklu. W zależności od wskazań do wykonania badania należy uwzględnić wahania stężenia LH w trakcie cyklu miesięcznego. Największe stężenie hormonu stwierdza się w okresie okołowoulacyjnym i w tym czasie należy wykonać badanie w przypadku monitorowania owulacji (ok. 12.–14. dnia cyklu przy trwającym 28 dni cyklu miesiączkowym). W pozostałych wskazaniach badanie wykonuje się zazwyczaj w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego ok. 3.–5. dnia cyklu lub w drugiej połowie cyklu ok. 21. dnia cyklu. [2]

Hormon lutenizujący - normy

Poziom lutropiny u kobiet nie jest stały. Stężenie hormonu zależy od wieku i fazy cyklu miesiączkowego. I tak w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego przysadka mózgowa wydziela mniej hormonu LH. Na 24–48 godzin przed jajeczkowaniem poziom LH gwałtownie wzrasta (najwyższe stężenie w całym cyklu). W fazie lutealnej cyklu miesiączkowego, gdy nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, poziom LH spada. Wówczas jej stężenie powinno mieścić się w przedziale 5-25 IU/mL. Norma w fazie owulacyjnej wynosi od 30 do 120 IU/mL, a w fazie lutealnej  od 5 do 25 IU/mL. U kobiet po menopauzie wynik badania LH powinien mieścić się w granicach od około 7 do 60 IU/mL.

Folikulotropina (FSH), inaczej hormon folikulotropowy, jest wydzielana przedni płat przysadki mózgowej. Jak działa? Wraz z hormonem luteinizującym u kobiet pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i produkcję estrogenów oraz pobudza wydzielanie estrogenów w komórkach ziarnistych pęcherzyków jajnikowych, wpływa na procesy związane z płodnością.

Maksymalne stężenie FSH u kobiet obserwuje się w połowie cyklu miesiączkowego, tuż przed owulacją. Wysokie wartości są również po menopauzie, kiedy czynność jajników wygasa. Na stężenie FSH mogą wpływać przyjmowane leki antykoncepcyjne, niektóre hormony i leki. Wraz ze zwiększającym się poziomem FSH maleje szansa na zajście w ciążę.

Wartości prawidłowe FSH u kobiet :

• faza folikularna 1,4–9,6 IU/l,
• owulacja 2,3–21 IU/l,po menopauzie 42–188 IU/l.

Hormony niezbędne do zajścia w ciążę - badania

Hormony odgrywają kluczową rolę w przygotowaniu organizmu do ciąży, ponieważ regulują cykl menstruacyjny, owulację oraz warunki do implantacji zarodka. Z tego powodu zaburzenia hormonalne mogą utrudniać poczęcie.

To dlatego, gdy starania o dziecko od dłuższego czasu są bezowocne, przyczyną mogą być zaburzenia w zakresie produkcji hormonów należących do tak zwanej wielkiej czwórki. W takiej sytuacji warto skonsultować się ze specjalistą, który zleci stosowne badania, pozwalające ocenić równowagę w organizmie i wykryć ewentualne nieprawidłowości.