Anemia u dzieci

Anemia, inaczej niedokrwistość, objawia się zbyt małą ilością erytrocytów, hemoglobiny i zawartego w nich żelaza. Jest to sytuacja szczególnie niebezpieczna w przypadku dzieci.

Dziecko, które ma anemię, najczęściej można rozpoznać na pierwszy rzut oka. Jakie są objawy anemii?

• dziecko jest blade, 
• jego paznokcie są kruche,
• włosy stają się matowe,
• kąciki ust szpecą zajady,
• anemiczne dziecko stroni od aktywności, jest zmęczone i słabe, szybko się męczą,
• mają słabszą pamięć i koncentrację, gorzej się uczą,
• mało je,
• bywa rozdrażnione,
• wolno rośnie,
• często choruje (zwiększa się u nich częstotliwość zapadania na infekcje bateryjne i wirusowe),
• szybko się męczy.

Choć nie zawsze tak się dzieje. Anemię z niedoboru żelaza zazwyczaj cechują powolny początek i przewlekły charakter. Dlatego bywa, że organizm dziecka, u którego anemia występuje od dłuższego czasu i nasila się stopniowo, adaptuje się do tego stanu. Wówczas malucha, który ma niedokrwistość, nie można nazwać ani anemikiem, ani słabeuszem. To dlatego, by rozpoznać anemię, należy wykonać badanie krwi.

Czasami zmienia się wygląd języka – następuje wygładzenie powierzchni z towarzyszącym bólem i pieczeniem, a także pojawia się spaczone łaknienie – zwłaszcza u dzieci można zaobserwować apetyt np. na krochmal, surowy ryż, glinę lub kredę. U niemowląt może wystąpić zwiększone pragnienie, apatia, niechęć do ssania, trudności w karmieniu, a także opóźnienie rozwoju. [1]

Przy podejrzeniu anemii warto zrobić morfologię i inne dodatkowe badania, jakie zleci lekarz. Najważniejsze to ustalić ilość erytrocytów i wartość hemoglobiny, co pozwala ocenić stopień niedokrwistości i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Pediatra może zlecić takie badania jak:

• Morfologia, czyli oznaczeniu parametrów krwi.
• Poziom żelaza w surowicy krwi
• Żelazo
• Ferrytyna (białko, które gromadzi żelazo)
• OB
• Transferyna
• Witamina B12
• Kwas foliowy

W wątpliwych przypadkach można wykonać tzw. krzywą żelazową, czyli próbę obciążenia żelazem. To jednak nie wszystko. Ponieważ u anemia u dzieci powyżej 2. roku życia z niedoboru żelaza może być wywołana różnymi chorobami, w celu wykrycia przyczyny niedoboru żelaza, konieczne może być wykonanie poszerzonych badań diagnostycznych.

Pomocne są takie procedury jak badanie ogólnego moczu, badanie krwi utajonej w stolcu, gastroskopia, badania obrazowych przewodu pokarmowego, badania w kierunku celiakii i zakażenia Helicobacter pylori. Lekarz może zlecić także inne badania diagnostyczne ukierunkowane na wykrycie bądź wykluczenie konkretnego schorzenia.

Anemia - interpretacja wyników badań

Przy anemii występuje niedobór czerwonych krwinek, czyli erytrocytów oraz niska hemoglobina (Hg). Oznacza to, że o niedokrwistości świadczy obniżony hematokryt (procentowa zawartość krwinek czerwonych) oraz obniżony poziom hemoglobiny.

W przypadku anemii występuje zmniejszona liczba czerwonych krwinek (w wynikach badań często oznacza się je skrótem RBC), a także zmniejszone stężenie hemoglobiny (skrót Hb lub Hgb). [1]

Normy hemoglobiny

Normy hemoglobiny różnią się w zależności od wieku dziecka. I tak:

• u niemowląt w wieku do 6. miesiąca życia wynoszą one około 9-10 g/dl,
• u niemowląt w wieku od 6 miesięcy do 2 lat najniższa dopuszczalna wartość to 11 g/dl,
• u dzieci powyżej 2 roku życia - 11,5 g/dl.

W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się jako łagodną, umiarkowaną, ciężką lub zagrażającą życiu (Hb <6,5 g/dl).

Ważna jest także ocena parametrów krwinki czerwonej. Dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości (a więc zmniejszony parametr MCV w morfologii) i mniejszej zawartości hemoglobiny (zmniejszone parametry MCH, MCHC).

Anemia z niedoboru żelaza to nie tylko zmieniony wygląd czy zachowanie. To poważna dolegliwość. Niedobory żelaza mogą przyczyniać się do powstania zaburzeń w rozwoju poznawczym, motorycznym, społeczno-emocjonalnym, a także neurofizjologicznym. Według lekarzy niedokrwistość u dzieci, zwłaszcza w początkowym okresie życia, może spowodować nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.

Oznacza to, że anemia przekłada się na:

• obniżenie zdolności koncentracji,
• obniżenie sprawności umysłowej,
• zaburzenia pamięci,
• gorszy rozwój psychomotoryczny,
• upośledzenie zdolności poznawczych.

Nieleczona, długo trwająca anemia jest niebezpieczna dla dziecka. Może prowadzić do deficytów i poważnych powikłań. Odbija się na komforcie życia i funkcjonowaniu całego organizmu.

Zbagatelizowana anemia może prowadzić do:

• niedotlenienia tkanek i narządów,
• zaburzenia rytmu serca,
• problemów z układem pokarmowych,
• zaburzeń koncentracji i zaników pamięci,
• zaburzeń neurologiczne, włącznie z omdleniami.

W najbardziej zaawansowanych przypadkach zaniedbana anemia prowadzi do śmierci.

Anemię trzeba leczyć – nieleczona obniża komfort życia, może narobić wiele szkód i doprowadzić do wyniszczenia organizmu. Najważniejsze jest podanie preparatów z żelazem i mądra, zbilansowana dieta, bogata w mikro- i makroelementy, w żelazem na czele.

W przypadku anemii z niedoboru żelaza spowodowanej innymi chorobami oprócz podawania preparatów żelaza konieczne jest leczenie choroby podstawowej. Dobra wiadomość jest taka, że anemia z powodu niedoboru żelaza jest wyleczalna.

Preparaty żelaza w leczeniu anemii u dzieci

Leczenie anemii z niedoboru żelaza polega na stosowaniu preparatów żelaza oraz leczeniu ewentualnej przyczyny niedokrwistości. Jeśli dziecko ma, lekarz najpewniej przepisze mu lek (preparaty żelaza):

• w postaci kropli (dla niemowląt),

• płynu lub tabletek (dla starszych dzieci).

Gdy tradycyjne leczenie anemii wywołuje wiele uciążliwych skutków ubocznych, preparaty z żelazem podaje się domięśniowo lub dożylnie.

Dawka lecznicza żelaza wynosi od 4,5-6,0 mg żelaza na kilogram masy ciała na dobę. Zdecydowanie nie powinna przekraczać 100 mg u niemowląt i 200 mg u dzieci starszych.

Podczas leczenia anemii u dzieci należy pamiętać, że:

• aby żelazo łatwiej ulegało metabolizmowi, wraz z nim należy podawać dziecku witaminę C oraz B6,

• skutkiem ubocznym leczenia anemii u dzieci jest zmiana koloru stolca na czarny. To niegroźna, przejściowa przypadłość,

• leczenie anemii u dziecka może trwać kilka miesięcy. Tyle czasu potrzebuje organizm, by uzupełnić zapasy.

Walcząc z anemią warto też włączyć do diety składniki pokarmowe o wysokiej zawartości żelaza (to także profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci).

Co warto jeść, by dostarczyć organizmowi żelaza w przypadku anemii? Najwięcej żelaza dostarcza:

• mięso, wątroba, kaszanka,
• ryby,
• żółtka jaj,
• produkty pełnoziarniste,
• kasze,
• warzywa – w tym rośliny strączkowe i szpinak.

Źródłem żelaza niehemowego są jajka, owsianka, pełne ziarna zbóż, makarony pełnoziarniste, pieczywo z mąki z pełnego przemiału i pieczywo razowe, fasola, brokuły, groch, szpinak, orzechy i suszone brzoskwinie.

Żelazo - o czym warto pamiętać?

• żelazo pochodzenia roślinnego jest gorzej przyswajalne niż żelazo pochodzenia zwierzęcego,
• przyswajanie żelaza ułatwia witamina C, dlatego najlepiej np. podawać mięso z warzywami lub sokami.

Przyswajalność żelaza zależy od wielu czynników, między innymi od jego rodzaju. Wchłanianie żelaza hemowego wynosi średnio 20%, natomiast niehemowego – około 5%.

Należy pamiętać również o tym, że niektóre produkty spożywcze zmniejszają wchłanianie żelaza. To dlatego podczas leczenia anemii trzeba unikać produktów:

• bogatych w szczawiany (kawa, czarna herbata, czekolada, truskawki, buraki, soja),
• zawierających duże ilości polifenoli (np. kukurydza, pszenica, owies, ziemniaki, czerwona kapusta, papryka),
• bogatych w fityniany (np. jęczmień, żyto, proso),
• zawierające spore ilości wapnia.

Profilaktyka zachorowania na niedokrwistość z niedoboru żelaza obejmuje głównie prawidłową dietę. Czasem to jednak za mało, ponieważ wcześniaki, noworodki z ciąż mnogich, noworodki z anemią rozpoznaną po narodzinach bądź po konflikcie serologicznym, także czy mali wegetarianie bądź weganie w celu zapobiegania wystąpieniu anemii z niedoboru żelaza mogą wymagać przyjmowania preparatów żelaza w małych dawkach.