Półpasiec w ciąży – objawy, zagrożenia i sposoby leczenia

Półpasiec to choroba wirusowa wywołana reaktywacją wirusa ospy wietrznej (Varicella Zoster Virus – VZV), który należy do DNA wirusów z rodziny Herpesviridae. Patogen pozostaje uśpiony w organizmie, w zwojach nerwów czuciowych (zwojach nerwowych korzeni grzbietowych oraz nerwów czaszkowych), po przechorowaniu ospy wietrznej.

Półpasiec w ciąży a ospa

Półpasiec w ciąży jest więc skutkiem reaktywacji uśpionego wirusa Varicella Zoster (VZV), który po przechorowaniu ospy wietrznej pozostaje w organizmie w zwojach nerwowych. Ospa wietrzna stanowi pierwotną formę zakażenia VZV, charakteryzującą się bardzo dużą zakaźnością, która może wynosić nawet 70–90% w przypadku bliskiego kontaktu z osobą zakażoną [3]. 

Zakażenie przenosi się drogą kropelkową oraz poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub skażonymi przedmiotami. Wrota zakażenia to najczęściej górne drogi oddechowe oraz spojówki. Wirus przenika do okolicznych węzłów chłonnych, a później do wątroby i śledziony, gdzie dochodzi do jego replikacji. Patogen wywołuje wiremię (obecność we krwi cząstek wirusów, które mogą się namnażać), a potem zakaża komórki nabłonka skóry i błon śluzowych. 

Ostatecznie drobnoustroje pozostają w uśpieniu w komórkach zwojów korzeni grzbietowych, co może prowadzić do reaktywacji w postaci półpaśca po wielu latach. Do uaktywnienia VZV dochodzi w wyniku osłabienia układu odpornościowego, co jest częste w ciąży ze względu na naturalne mechanizmy immunosupresji chroniące rozwijający się płód. Reaktywacji wirusa może również sprzyjać stres, zmęczenie, choroby przewlekłe czy niedobory witamin. 

Jedynym rezerwuarem wirusa VZV są ludzie, a źródłem zakażenia osoby chore na ospę wietrzną lub półpasiec. Co ważne, zakażenie przenosi się jedynie poprzez kontakt ze zmianami skórnymi i przez skażone przedmioty na osoby immunoniekompetentne, czyli takie, które nie chorowały na ospę wietrzną.

Czy kobieta, która nie chorowała na ospę, może zachorować na półpasiec? 

Okazuje się, że nie jest to możliwe: ciężarna, która nigdy nie chorowała na ospę wietrzną, nie może zachorować na półpasiec. W jej przypadku kontakt z wirusem VZV może prowadzić do pierwotnego zakażenia, czyli ospy wietrznej. Dlatego przyszłe mamy, które nie przechodziły tej choroby, powinny unikać kontaktu z osobami chorymi na ospę lub półpasiec. 

Jakie są objawy półpaśca w ciąży? Początkowo może pojawić się osłabienie, ból głowy, stan podgorączkowy lub gorączka, choć podczas choroby objawy ogólnoustrojowe występują rzadko. Zazwyczaj początek choroby charakteryzuje się miejscowymi objawami zwiastunowymi, takimi jak pieczenie, ból, drętwienie i mrowienie w obrębie konkretnego obszaru skóry. Objawy te często są wyzwalane przez dotyk.

Następnie pojawia się charakterystyczna wysypka w postaci bolesnych, wypełnionych płynem pęcherzyków. Po ich wyschnięciu pozostają strupy, a po ustąpieniu, co zazwyczaj trwa 2–4 tygodnie, mogą pozostać blizny i przebarwienia.

Pęcherzykowate wykwity skórne najczęściej pojawiają się jednostronnie, wzdłuż nerwów na jednej stronie ciała (co wynika z reaktywacji wirusa w konkretnym zwoju nerwowym). Wysypka lokalizuje się zazwyczaj na tułowiu (klatka piersiowa, plecy, brzuch) lub twarzy, rzadziej szyi, ramieniu lub okolicy lędźwiowej. W przypadku półpaśca ocznego zmiany mogą wystąpić wokół oka i na czole, a jeśli dotknie nerwu trójdzielnego, mogą objąć również skórę twarzy i błony śluzowe jamy ustnej.

Wysypka przy półpaścu często wywołuje silny ból neuropatyczny, który może występować przez cały przebieg choroby, a i utrzymywać się nawet po jej zniknięciu. Dodatkowo może dokuczać świąd, nadwrażliwość skóry oraz powiększenie węzłów chłonnych. 

Lekarz diagnozuje półpasiec na podstawie wywiadu medycznego i charakterystycznych objawów klinicznych, takich jak jednostronna wysypka pęcherzykowa oraz ból neuropatyczny. W rzadkich przypadkach może zlecić badania laboratoryjne, na przykład PCR lub testy serologiczne.

Jeśli chodzi o leczenie półpaśca, koncentruje się ono na łagodzeniu dolegliwości, to jest bólu i świądu. W ciąży bezpieczne są domowe sposoby: 

• chłodne okłady,
• delikatne środki łagodzące podrażnienia (np. maści z cynkiem lub aloesem),
• bezpieczne środki przeciwświądowe,
• lidokaina w leczeniu przeciwbólowym stosowana miejscowo w postaci plastrów lub żelów (kategoria B/C w ciąży),
• noszenie luźnych ubrań, które nie drażnią skóry okłady,
• unikanie drapania zmian skórnych,
• kąpiele w letniej wodzie z dodatkiem płatków owsianych lub sody oczyszczonej,
• odpoczynek,
• zdrowa dieta wzmacniająca odporność.

W niektórych przypadkach, jeśli korzyści przewyższają ryzyko, podaje się leki przeciwwirusowe: Acyklowir i walacyklowir. Terapię najlepiej rozpocząć w pierwszych 72 godzinach od pojawienia się wysypki. Wczesne rozpoczęcie leczenia przeciwwirusowego może skrócić czas trwania choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań. 

Ale uwaga! Ciąża nie stanowi wskazania do leczenia przeciwwirusowego półpaśca, jeśli stan ogólny ciężarnej nie wymaga interwencji. Zachorowanie przez kobietę w ciąży lub po porodzie nie wiąże się z koniecznością izolacji.

W większości przypadków półpasiec ustępuje bez długoterminowych konsekwencji zarówno dla matki, jak i dziecka. Niemniej każda aktywacja latentnego wirusa, czego wynikiem jest półpasiec, wymaga wnikliwej oceny stanu płodu w badaniach prenatalnych.

Półpasiec w ciąży - kiedy zgłosić się do lekarza?

W przypadku wystąpienia pierwszych objawów półpaśca w ciąży konieczna jest konsultacja lekarska. Symptomy wymagające pilnej wizyty u lekarza to zmiany skórne w okolicy oczu oraz ciężki przebieg: silny ból, gorączka czy osłabienie. Wizyta u lekarza jest również konieczna, gdy ciężarna nie ma pewności, czy przebyła ospę wietrzną lub jeśli objawy utrzymują się i nasilają. 

U kobiet w ciąży, które chorują na półpasiec, wzrasta ryzyko powikłań, w tym ciężko przebiegającego zapalenia płuc. Najczęstszą i zarazem bardzo uciążliwą komplikacją jest ból postherpetyczny, który utrzymywać się przez tygodnie, miesiące, a w skrajnych przypadkach nawet przez lata po przejściu półpaśca. Jest on na tyle dokuczliwy, że często znacząco obniża jakość życia, prowadząc nawet do bezsenności i depresji. Specjaliści zwracają uwagę, że ryzyko wystąpienia nerwobólu wzrasta z wiekiem: jest niemal nieobecne u osób poniżej 40. roku życia, co obejmuje większość kobiet w ciąży i w połogu.

Półpasiec w ciąży – wpływ na dziecko

Jak przedstawia się kwestia ryzyko dla płodu w zależności od trymestru ciąży? 

• półpasiec w 1 trymestrze ciąży - teoretycznie istnieje niewielkie ryzyko wad wrodzonych, ale półpasiec rzadko prowadzi do poważnych powikłań u płodu,
• półpasiec w 2 trymestrze ciąży - zagrożenie dla dziecka jest minimalne, ponieważ organizm matki wytwarza przeciwciała chroniące płód,
• półpasiec w 3 trymestrze ciąży - półpasiec nie stanowi większego zagrożenia, a przeciwciała matki zapewniają ochronę noworodkowi po porodzie.

Ryzyko wad wrodzonych u dziecka jest niewielkie i wynosi poniżej 2%. Jednak jeśli infekcja wystąpi przed 20. tygodniem ciąży, może prowadzić do wystąpienia rzadkiego zespołu wad wrodzonych, który obejmuje: zbliznowacenia skóry, hipoplazję palców, wady wzroku, niedorozwój kończyn dolnych, wady ośrodkowego układu nerwowego oraz opóźnienie psychomotoryczne. Inne objawy obserwowane u płodów matek z przebiegiem ospy to obrzęk uogólniony, zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego oraz poszerzenie komór bocznych mózgu.

Zakażenie w okresie okołoporodowym wiąże się z około 30-procentowym ryzykiem wystąpienia objawowej ospy wietrznej u noworodka. Ponieważ czas na transmisję swoistych przeciwciał od matki jest zbyt krótki, istnieje wysokie ryzyko śmierci dziecka (około 30%). 

Reaktywacja wirusa może nastąpić już w wieku dziecięcym u dzieci, których matki chorowały na ospę wietrzną po 20. tygodniu ciąży. Z kolei u dzieci matek chorujących na półpaśca w czasie ciąży nie wykazano serologicznych dowodów na zakażenie wewnątrzmaciczne. Ekspozycja na VZV po 20. tygodniu ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania dziecka na półpasiec w pierwszych dwóch latach życia (około 2%).

W USA na 100 zarejestrowanych przypadków ospy wietrznej u noworodków w 1995 roku, w 5% występowała ona u noworodków urodzonych przez kobiety bez objawów ospy wietrznej w ciąży, gdzie przypuszczalnie przyczyną mógł być półpasiec lub bezobjawowe zakażenie pierwotne u matki. 95% przypadków ospy wietrznej u noworodków wystąpiły, gdy u matki zarejestrowane zostały objawy ospy wietrznej w ciąży, co jednoznacznie wskazuje na przyczynę ospy wietrznej wrodzonej. U 5% noworodków nie udało się zdiagnozować i udowodnić dokładnej przyczyny ospy wietrznej wrodzonej, a co za tym idzie nie odnotowano ani jednego potwierdzonego przypadku ospy wietrznej wrodzonej w przebiegu półpaśca u matki. [2].

Czy półpasiec w ciąży jest groźny dla dziecka? 

Choć półpasiec, tak jak i ospa w ciąży, budzi niepokój przyszłych mam, nie zawsze stanowi poważne zagrożenie dla dziecka, zwłaszcza jeśli matka miała już ospę wietrzną i posiada odporność (przeciwciała, które chronią zarówno ją, jak i dziecko przed ciężkim przebiegiem infekcji). Ryzyko powikłań jest niewielkie, niemniej gdy pojawią się objawy, wskazany jest kontakt z lekarzem. 

Różnica między ospą wietrzną a półpaścem w ciąży

Wirus Varicella Zoster (VZV) może mieć działanie teratogenne, jednak ryzyko uszkodzenia płodu dotyczy tylko zakażenia pierwotnego, czyli sytuacji, gdy kobieta nie chorowała na ospę wietrzną w przeszłości ani nie była na nią szczepiona.

Ospa wietrzna w ciąży, zwłaszcza w 1. i 3. trymestrze, może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zespół wrodzonej ospy wietrznej lub ciężka infekcja noworodka. W zależności od etapu ciąży istnieje także ryzyko poronienia lub porodu przedwczesnego. Półpasiec jest zatem mniej niebezpieczny, ponieważ wynika z reaktywacji wirusa, a nie pierwotnej infekcji. 

Aby zmniejszyć ryzyko reaktywacji wirusa VZV, warto dbać o odporność poprzez zdrową dietę bogatą w witaminy i minerały, odpowiednią ilość snu, unikanie stresu oraz regularną aktywność fizyczną.

Kobiety przygotowujące się do ciąży, które nie chorowały na ospę wietrzną, mogą zaszczepić się przeciw VZV. Szczepionka jest żywa i nie powinna być podawana w ciąży – zaleca się jej przyjęcie co najmniej miesiąc przed poczęciem.

Rekombinowana szczepionka przeciwko półpaścowi (RZV) należy do kategorii szczepionek „nieżywych”, czyli nie zawiera wirusów zdolnych do replikacji w organizmie człowieka. Jednak nie przeprowadzano badań oceniających bezpieczeństwo jej stosowania u ciężarnych. (…) Aktualnie producent zaleca, aby unikać podawania szczepionki przeciwko półpaścowi kobietom w ciąży. W takiej sytuacji należy się kierować zasadą indywidualnej oceny bilansu korzyści ze szczepienia i ryzyka potencjalnych zdarzeń niepożądanych z nim związanych. [4]

Czy kontakt z osobami chorymi na ospę wietrzną jest w ciąży groźny? To zależy. Dla kobiet, które przechodziły ospę wietrzną, nie stanowi on zagrożenia. Z kolei kobiety bez odporności na VZV powinny unikać kontaktu z osobami chorymi na ospę wietrzną oraz świeżymi zmianami skórnymi u osób z półpaścem, ponieważ mogą zakazić się ospą.

Półpasiec w ciąży – podsumowanie

Półpasiec w ciąży, choć budzi niepokój, rzadko prowadzi do poważnych komplikacji dla dziecka, zwłaszcza jeśli matka przebyła wcześniej ospę wietrzną. O czym warto pamiętać?

Kluczowe jest szybkie skonsultowanie się z lekarzem w celu odpowiedniego leczenia i monitorowania stanu zdrowia oraz dbanie o siebie. Ważna jest prawidłowa pielęgnacja skóry i łagodzenie objawów, co pomaga przetrwać chorobę oraz zmniejszyć ryzyko powikłań. 

1. Czy półpasiec w ciąży jest groźny dla dziecka?

Półpasiec zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia dla płodu, ponieważ organizm matki posiada przeciwciała przeciwko wirusowi ospy wietrznej, które przekazuje dziecku. Ryzyko powikłań jest minimalne, zwłaszcza jeśli choroba wystąpi w 2. lub 3.  trymestrze.

2. Czy mogę zarazić się półpaścem od osoby chorej?

Nie, półpasiec nie jest zaraźliwy w taki sam sposób jak ospa wietrzna. Jednak osoba chora na półpasiec może zarazić ospą kogoś, kto nigdy na nią nie chorował, poprzez bezpośredni kontakt z pęcherzykami skórnymi. Jeśli nie chorowałaś wcześniej na ospę wietrzną, unikaj kontaktu z osobami chorymi na ospę lub półpasiec.

3. Czy w ciąży można leczyć półpasiec lekami przeciwwirusowymi?

Tak, w niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwwirusowych (np. acyklowiru, walacyklowiru), aby skrócić czas trwania choroby i złagodzić objawy. Leki te stosuje się tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

4. Jak mogę złagodzić objawy półpaśca w ciąży?

Pomocne mogą być chłodne okłady, delikatne środki łagodzące podrażnienia (np. maści z cynkiem lub aloesem) oraz noszenie luźnych ubrań, które nie drażnią skóry. Jeśli ból jest silny, lekarz może zalecić bezpieczne środki przeciwbólowe, np. paracetamol.

5. Czy mogę zaszczepić się przeciw półpaścowi w ciąży?

Nie, szczepionka przeciwko półpaścowi (oraz ospie wietrznej) jest żywą szczepionką i nie powinna być podawana w czasie ciąży. Jeśli planujesz ciążę i nie chorowałaś na ospę, warto omówić możliwość szczepienia z lekarzem przed zajściem w ciążę.