Krztusiec w ciąży

Krztusiec, znany dawniej jako koklusz, jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego, za którą odpowiada bakteria Bordatella pertussis (tzw. pałeczki krztuśca). Do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni z ocobą chorą, drogą kropelkową podczas kaszlu lub kichania (ale i kontakt pośredni, np. poprzez dotykanie zakażonych przedmiotów).

Najważniejszym objawem krztuśca jest bardzo silny, napadowy, przewlekły kaszel, któremu zwykle towarzyszy duszność i świst wdechowy, określany jako „pianie” lub wymioty pod koniec napadu kaszlu.

Największa zaraźliwość występuje w pierwszych 2 tygodniach choroby i utrzymuje się przez około 3–4 tygodnie. Kaszel utrzymuje się przez trzy i więcej miesięcy, zwykle nasilając się nocą. Choroba ma charakter długotrwały, przewlekający się. Leczenie jej polega na podawaniu antybiotyków i leków na kaszel.

Krztusiec w ciąży, nie dość, że jest bardzo zaraźliwy, to i niebezpieczny, zarówno dla kobiety, jak i dziecka. Stanowi zagrożenie dla organizmu matki, ale i jest niebezpieczny także dla rozwijającego się dziecka i utrzymania ciąży. Może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie płuc, napady drgawkowe, niedotlenienie, a nawet przedwczesny poród.

Krztusiec może być także stanowić zagrożenie dla wcześniaków, noworodków i niemowląt, które nie przyjęły wszystkich dawek szczepień. W ich przypadku bakteryjne zapalenie tchawicy i oskrzeli najczęściej ma ciężki przebieg i wymaga hospitalizacji.

Objawy krztuśca u noworodków i niemowląt to:

• ciężkie napady kaszlu,
• wymioty, które mogą prowadzić do odwodnienia,
• napady duszności, sinica i bezdech.
• łzawienie oczu,
• zaczerwienienie twarzy.

U starszych dzieci typowe napady kaszlu zwiększają stopniowo swoją częstotliwość i nasilenie, dochodząc u nieszczepionych dzieci do kilkudziesięciu napadów dziennie. Im dziecko starsze i im więcej otrzymało dawek szczepionki przeciw krztuścowi, tym przebieg choroby jest łagodniejszy. U dorosłych jedynym objawem krztuśca może być przewlekły, suchy kaszel, który zwykle nasila się nocą i stopniowo łagodnieje z czasem.

Zachorowanie noworodka czy niemowlaka wiąże się także z wysokim ryzykiem ciężkich powikłań, takich jak zapalenie płuc, obrzęk mózgu, krwawienie wewnątrzczaszkowe, encefalopatia niedotlenieniowa, upośledzenie umysłowe, padaczka, a nawet śmierć dziecka. Zachorowanie na krztusiec u osób dorosłych czy młodzieży nie daje tak poważnych objawów i powikłań.

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień w 1960 roku krztusiec był jednym ze znaczących czynników wpływających na umieralność maluchów (śmiertelność w tej grupie wiekowej z powodu krztuśca wynosiła około 10%).

Obecnie w Polsce szczepienia w kierunku krztuśca wykonuje się w pierwszych miesiącach życia dziecka i kontynuuje w kolejnych latach jako szczepienie. Mimo to - według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - w Polsce co roku rejestruje się około 4000 zachorowań na krztusiec.

Zgodnie z programem szczepień ochronnych obowiązkowe szczepienia przeciwko krztuścowi obejmują 3 dawki szczepienia podstawowego podawane w pierwszym półroczu życia (od 2 miesiąca życia) oraz 2 dawki przypominające (16–18. miesiąc oraz w 6 roku życia).

W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby nowych zachorowań na krztusiec, co ma związek z ruchami antyszczepionkowymi (nieszczepieniemdzieci), ale i brakiem powtarzania szczepień w późniejszych latach życia. Podanie szczepionki u dzieci i młodzieży nie wystarczy, by utrzymać odporność na całe życie. Krztusiec jest chorobą, na którą organizm ludzki nie wytwarza długotrwałej odporności ani po przechorowaniu, ani szczepieniu w dzieciństwie i wczesnej dorosłości.

Badania dowodzą, że odpowiedź poszczepienna wygasa wraz z upływem czasu od ostatniego szczepienia (przy szczepionce bezkomórkowej, to jest acelularnej, w okresie około 5-6 lat, a po pełnokomórkowej po około 10-12 latach). [dr Karolina Pyziak-Kowalska, hepatolog, specjalista chorób zakaźnych, Szpital Specjalistyczny św. Zofii].

Aby chronić noworodki oraz niemowlęta, które ze względu na wiek lub przeciwwskazania nie mogą zostać zaszczepione, wprowadzono zalecenie szczepień w kierunku krztuśca u przyszłych mam.

W Polsce, tak jak w wielu innych krajach, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych oraz zaleceniami Towarzystwa Ginekologicznego, zaleca się wykonanie szczepień przeciwko krztuścowi przed planowaną ciążą oraz w II lub III trymestrze ciąży.Aktualnie szczepionka przeciw krztuścowi zalecana jest wszystkim kobietom w 27–36 tygodniu ciąży.

Warto pamiętać, że gdy szczepionka zostanie podana mniej niż dwa tygodnie przed porodem, przeciwciała prawdopodobnie nie przejdą na dziecko w wystarczającej ilości, ale zmniejszy to ryzyko zarażenia dziecka krztuścem. Szczepionkę przeciw krztuścowi należy przyjmować w każdej ciąży.

Szczepionka podana w trakcie ciąży ciąży pobudza system immunologiczny matki do wytwarzania dużej ilości przeciwciał zwalczających bakterie krztuśca. Dzięki temu czemu przeciwciała ochronne przechodząc przez łożysko chronią dziecko w pierwszych miesiącach jego życia, zanim nie będzie ono mogło być zaszczepione, kiedy jest najbardziej podatne na ciężki przebieg choroby.

Celem szczepienia jest również ochrona matki, która nie przenosi zakażenia na dziecko. Szczepienia ciężarnych realizowane są szczepionką dTp, która chroni przeciw krztuścowi oraz błonicy i tężcowi. Dzieci, których matki szczepiły się przeciw krztuścowi w ciąży, są mniej narażone na zachorowanie na tę chorobę w ciągu pierwszych miesięcy życia.

Szczepienie przeciwko krztuścowi jest zalecane nie tylko kobietom planującym ciążę i ciężarnym, ale i osobom opiekującym się noworodkami i niemowlętami. Dlaczego? Specjaliści podkreślają, że większość noworodków i niemowląt, które z powodu krztuśca musiały zostać hospitalizowane, zaraziło się nim przebywając z dorosłą osobą chorą, u której utrzymywał się długotrwały kaszel.

Krztusiec jest najgroźniejszy dla noworodków i małych niemowląt, jednak ciężko chorują również osoby starsze. Zachorować można w każdym wieku, a chorobę przechodzić kilka razy w życiu. Źródłem zakażenia pałeczką krztuśca są chorzy – zarówno dzieci z pełnoobjawową chorobą, jak i młodzież czy osoby dorosłe, u których choroba może przebiegać łagodnie i niecharakterystycznie lub skąpoobjawowo. [dr hab. n. med. Ernest Kuchar, mp.pl]

Jeśli kobieta w ciąży (ale i każda inna osoba, którą męczy uporczywy, przewlekły kaszel) podejrzewa, że może być zakażona krztuścem, powinna skonsultować się z lekarzem, aby uzyskać opiekę medyczną.

Czy można szczepić kobiety w ciąży?

Trzeba pamiętać, że w czasie ciąży można podawać wyłącznie szczepionki inaktywowane (zabite). Zaleca się zastosowanie szczepionki skojarzoną (z acellularnym komponentem krztuścowym), to jest szczepienie przeciw krztuścowi szczepionką dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością antygenów krztuśca i błonicy).

W ciąży zalecane są także szczepienie przeciw grypie i inne związane z narażeniem na zakażenie, na przykład w związku z planowaną podróżą oraz ostatnim czasie również COVID- 19.

Szczepienie przeciw krztuścowi w ciąży – przeciwwskazania i powikłania

Szczepienie przeciw krztuścowi w ciąży jest bezpieczne i zalecane. Przeciwwskazaniem jest:

• silna reakcja alergiczna na poprzednią dawkę szczepionki przeciw krztuścowi lub na jakikolwiek składnik szczepionki,
• ostra miejscowa reakcja na poprzednią dawkę. Nie należy przyjmować szczepionek zawierających tężec lub błonicę częściej niż raz na 10 lat, jeżeli wystąpiła ostra reakcja miejscowa.

Po podaniu szczepionki może pojawić zaczerwienienie i bolesność w miejscu wkłucia lub gorączka. Wówczas wystarczy zażyć paracetamol (nie należy stosować ibuprofenu ani aspiryny).