Małowodzie w ciąży

Małowodzie w ciąży jest jednym z zaburzeń wytwarzania i wchłaniania płynu owodniowego. Zwykle rozpoznaje się je pomiędzy 32. a 36. tygodniem ciąży i diagnozuje, gdy objętość wód płodowych jest niedostateczna. Patologia objawia się małą objętością macicy względem wieku ciążowego oraz niskim przyrostem masy ciała przyszłej mamy. Małowodzie może być niebezpieczne dla dziecka. Jak je leczyć? Co warto wiedzieć o płynie owodniowym?

Co to jest małowodzie?

Małowodzie (łac. oligohydramnion) to stan, w którym ilość płynu owodniowego jest za mała. Rozpoznaje się je, gdy ilość wód płodowych w 32.- 36. tygodniu ciąży jest mniejsza niż 500 ml lub gdy indeks płynu owodniowego (wskaźnik AFI) wynosi poniżej 5-6.

Czym są wody płodowe?

Wody płodowe (płyn owodniowy) to płyny zawarte w błonach płodowych, które zapewniają środowisko dla rozwijającego się płodu. Wytwarzane są już w około 12 dni po zapłodnieniu - powstają z płynów ustrojowych matki i płodu. W ich skład wchodzą: elementy komórkowe z owodni i płodu, białka, tłuszcze, hormony, aktywne enzymy. Płyn jest nieustannie świeży, ponieważ jego całkowita wymiana następuje w ciągu dwóch godzin.

Na początku ciąży płynu owodniowego jest niewiele. Ponieważ jest on produkowany nieustannie, z biegiem czasu go przybywa. Na finiszu ciąży jego objętość wynosi 1000 – 1500 ml. Po 38. tygodniu ciąży zaczyna go powoli ubywać. Zmniejszenie się ilości płynu owodniowego pod koniec ciąży przebiegającej prawidłowo to naturalny, fizjologiczny proces.

Funkcje wód płodowych

Jednym z zadań płynu owodniowego pojawiającego się podczas ciąży jest ochrona płodu przed czynnikami zewnętrznymi. Wody płodowe spełniają ważne funkcje:

• chronią dziecko,
• amortyzują wstrząsy,
• zapewniają swobodę ruchów,
• chronią płód przed silnymi bodźcami ze świata zewnętrznego,
• chronią przed wahaniami temperatury.

Ponadto biorą udział w transporcie i wymianie substancji odżywczych, pomagają w rozwoju mięśni, kończyn, płuc i układu pokarmowego dziecka.

Objawy małowodzia

Po czym mozna poznać małowowodzie? Dla matki oznacza ono zwykle:

• zbyt małą objętość macicy względem wieku ciążowego,
• mały obwód brzucha ciężarnej,
• mały przyrost masy ciała u ciężarnej.

Ponadto w badaniu położniczym części płodu są łatwo wyczuwalne, a przemieszczanie części przodującej jest trudne. Diagnozę stwierdza ginekolog podczas badania USG.

Przyczyny małowodzia

Przyczyną małowodzia jest najczęściej wrodzona wada układu moczowego płodu o charakterze malformacji (agenezja nerek, dysplazja pęcherza moczowego, atrezja moczowodu albo przeszkoda cewki moczowej). Konsekwencją problemów z rozwojem nerki lub dróg moczowych może być niewielkie wytwarzanie moczu.

Małowodzie pojawia się również w przypadku przedwczesnego pęknięcia pęcherza owodni (ang. PROM, premature rupture of amniotic membranes) i w zespole przetoczenia krwi między płodami (TTTS).

Inne przyczyny małowodzia to problem z łożyskiem, które nie dostarcza wystarczającej ilości krwi i składników odżywczych do dziecka, wyciek lub pęknięcie błon płodowych, a także ciąża przenoszona. Etiologia małowodzia w ciążach przenoszonych nie jest do końca poznana.

Nie bez znaczenia jest także zły stan zdrowia matki: jej odwodnienie matki, nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, cukrzyca, przewlekłe niedotlenienie.

W przypadku niedostatecznego spożywania płynów przez ciężarną, mechanizmy kompensujące niedobór wody zmniejszają napływ krwi do nerek płodu i ograniczają produkcję moczu. W konsekwencji doprowadza to do małowodzia.

Powikłania

Powikłania małowodzia dotyczą głównie dziecka, ponieważ zbyt mała ilość płynu owodniowego wywołuje problem rozwojowe.

Ponieważ wody płodowe pełnią wiele ważnych funkcji, zarówno ich nadmiar (wielowodzie), jak i niedobór, nie są zjawiskiem pożądanym. Zbyt mała ilość płynu owodniowego może ograniczać wzrost dziecka, być przyczyną jego deformacji. Ponadto może wystąpić kompresja narządów płodu. Zwiększa się także ryzyko poronienia. W najcięższych sytuacjach pojawia się wewnątrzmaciczne obumarcie płodu.

Prawidłowa objętość płynu owodniowego umożliwia płodowi wykonywanie ruchów ciała rozwijających jego masę mięśniową. W wypadku małowodzia lub bezwodzia u płodów obserwuje się hipoplazję płuc, a ograniczenie przestrzeni ruchowej prowadzi do deformacji twarzy i kończyn czy wystąpienia zespołu tam owodniowych. Dobra wiadomość jest taka, że w większości przypadków powikłania nie występują.

Diagnostyka i leczenie małowodzia

W przebiegu ciąży bardzo duże znaczenie ma diagnostyka małowodzia, polegająca po pierwsze na wykryciu nieprawidłowości, a następnie na próbie ustalenia jej przyczyny.

- Zmiany objętości płynu owodniowego odzwierciedlają stan zdrowia płodu i ciężarnej. Prawidłowa objętość płynu owodniowego jest zazwyczaj dobrym prognostykiem przebiegu ciąży. Wszelkie odstępstwa od tego stanu budzą niepokój, ponieważ mogą świadczyć o istnieniu patologii u płodu lub ciężarnej. Chociaż zmiany te nie są konkretnym schorzeniem, a jedynie objawem różnych stanów, ich stwierdzenie często stanowi sygnał zagrożenia ciąży. podkreśla prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś, I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Mała ilość płynu owodniowego wymaga jak najszybszego podjęcia leczenia. Polega ono przede wszystkim na dożylnym nawadnianiu ciężarnej, a także na wstrzykiwaniu płynu do owodni (amnioinfuzja) drogą przezbrzuszną bądź przezszyjkową (zabieg w znieczuleniu miejscowym),

Poprzez amniopunkcję podaje się sztuczny płyn owodniowy w ilości odpowiadajacej danemu okresowi ciąży. Zabieg polega na wprowadzeniu igły do pęcherza płodowego pod ciągłą kontrolą USG. Jeśli diagnozuje się ciężkie małowodzie, lekarza zakłada cewnik do jamy owodni, ponieważ amnioinfuzja musi być dokonywana często.

Czasem niezbędne jest dożylne nawadnianie ciężarnej. Bywa, że pomaga jedynie zwiększenie ilości przyjmowanych płynów. Badania dowodzą, że wystarczająca podaż płynu w okresie ciąży i prawidłowe nawodnienie matki pozwala utrzymać poziom wód płodowych na prawidłowym i stałym poziomie.W przypadku małowodzia zwiększenie podaży płynu przez matkę zwiększa napływ krwi do macicy i łożyska.

Właściwe nawodnienie matki ma znaczący wpływ na objętość płynu owodniowego. Spożycie w krótkim czasie dużej ilości wody (2 litry w okresie 2-4 godzin) przy wartości indeksu płynu owodniowego (AFI) poniżej 6 przywraca prawidłowa objętość wód płodowych.