Badania słuchu u dzieci – dlaczego są ważne i jak wyglądają?

Badania słuchu u dzieci są bardzo ważne. Ich celem jest bowiem wykrycie zaburzeń i wad słuchu, co umożliwia szybkie podjęcie działań. Te obejmują leczenie, protezowanie i rehabilitację.

Niebadany słuch i niekontrolowany niedosłuch u dzieci może mieć poważne konsekwencje, ponieważ wpływa na rozwój dziecka w wielu płaszczyznach. Wiąże się z nie tylko z ograniczeniami komunikacyjnymi (to oczywiste, że dzieci, które cierpią na niedosłuch, ponieważ urodziły się z wadą słuchu lub nabyły ją w pierwszych latach życia, nie są w stanie prawidłowo skomunikować się z otoczeniem), ale i nieprawidłowym rozwojem mowy, nieodpowiednią jakością zdobywanej wiedzy czy niepoprawną, niepełną socjalizacją.

Badania słuchu i odpowiednie działania są szalenie ważne. Wykrycie niedosłuchu do 3. miesiąca życia, a do 6. miesiąca protezowanie słuchu dziecka aparatami słuchowymi i rehabilitacją nie tylko poprawia komfort życia, ale i znacznie zwiększa dziecka na prawidłowy rozwój. Dlaczego?

Słuch zaczyna się rozwijać już w życiu płodowym, a najważniejsze dla rozwoju zdolności słyszenia i rozumienia mowy są pierwsze 3 lata życia dziecka. Badania dowodzą, że krytyczny dla rozwoju mowy jest okres pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Jeśli maluch otrzyma szybko pomoc, ma szansę na harmonijny rozwój.

- Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji zaburzeń słuchu (przed 6. miesiącem życia), niezależnie od wielkości niedosłuch, oznacza znacznie lepsze efekty rozwoju języka i mowy niż opóźnione wdrożenie takiego postępowania.

Pierwsze badanie słuchu przeprowadza się tuż poporodzie, najczęściej w drugiej dobie życia dziecka. Przesiewowe badanie słuchu u noworodków wykonywane jest w każdym szpitalu i u każdego noworodka. Jest ono realizowane w ramach Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków powstałego dzięki Orkiestrze Świątecznej Pomocy.

To badanie przesiewowe jest szybkie, proste, nieinwazyjne i bezbolesne. Na czym polega? Do ucha dziecka wprowadza się niewielką słuchawkę. Poprzez sondę wysyłany jest sygnał akustyczny (ciche dźwięki przypominające trzaski), a następnie rejestrowana odpowiedź komórek słuchowych zewnętrznych znajdujących się w ślimaku. Osoba prowadząca badanie kontroluje na monitorze komputera reakcję na przekazywane sygnały, dzięki czemu może wykryć potencjalne nieprawidłowości.

Badanie emisji otoakustycznej (ang. Otoacoustic Emission OAE, badanie otoemisji akustycznej wywołanej trzaskiem TEOAE), przeprowadzane jest osobno dla prawego i lewego ucha. Pozwala ustalić, czy występuje jakiś ubytek w słuchu dziecka i określa czynniki ryzyka jego wystąpienia. Nie pozwala jednak stwierdzić, jaki jest stopień ubytku słuchu oraz co może być jego przyczyną. Ujemny wynik badania oznacza, że słuch dziecka jest w normie.

Jeśli podczas badania zostaną stwierdzone jakieś nieprawidłowości (dodatni wynik badania), należy je powtórzyć lub wziąć pod uwagę inne, bardziej precyzyjne metody. Często oznacza to konieczność dalszych badań diagnostycznych w specjalistycznych poradniach.

Dzięki programowi powszechnych przesiewowych badań słuchu u noworodków możliwa jest ocena słuchu u dziecka bez względu na wiek i stopień współpracy małego pacjenta.

Badanie ABR

Drugą metodą badania słuchu u noworodków jest badanie ABR (ang. Auditory Brainstem Response, słuchowe potencjały wywołane). Jego istotą jest ocena słuchowych potencjałów wywoływanych z pnia mózgu. To pozwala na ocenę czynności bioelektrycznej układu słuchowego (od ślimaka po korę mózgową), czyli czułości narządu słuchu oraz na rozpoznanie miejsca uszkodzenia.

Badanie ABR przeprowadza się z wykorzystaniem elektrod przyklejanych na czole i za uszami oraz słuchawek podających dźwięki o różnej częstotliwości. Powstają w ten sposób fale (I-VII), które odpowiadają odcinkom drogi słuchowej (I-V). Pojawienie się fali V oznacza, że dźwięk dotarł do pnia mózgu, a na podstawie jej amplitudy możliwe jest określenie progu słyszenia.

Podczas badania rejestruje się i ocenia odpowiedzi elektryczne, które powstają po stymulacji bodźcem akustycznym, głównie trzaskiem, ale i tonami. Odpowiedzi otrzymywane są z różnych odcinków drogi słuchowej, od receptora ślimaka do ośrodków słuchowych w płacie skroniowym kory mózgowej.

Dzięki temu badanie ABR z dużą dokładnością pozwala ustalić próg słyszenia dla różnych częstotliwości oraz zlokalizować miejsce uszkodzenia słuchu. Jego celem jest określenie stopnia ubytku słuchu oraz miejsce jego występowania.

Bardzo ważne jest, by w dniu badania dziecko zostało obudzone wcześniej niż zwykle, a na badanie przyszło lekko głodne. To sprawi, że łatwiej będzie je uśpić.

Dalsza diagnostyka noworodka

System Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków w Polsce cechują trzy stopnie referencyjności.

• Ośrodki I stopnia to oddziały położnicze i neonatologiczne, które przesiewowo badają wszystkie nnoworodki. Przy podejrzeniu niedosłuchu kierują malucha do kolejnych poziomów diagnostycznych.

• Ośrodki II stopnia to poradnie audiologiczne i laryngologiczne, których zadaniem jest postawienie diagnozy stanu narządu słuchu, ustalenie ewentualnego rodzaju niedosłuchu oraz jego głębokości.

• Ośrodki III stopnia, do którego trafiają dzieci, u których zostanie potwierdzony zostanie ubytek słuchu. Ich zadaniem jest dopasowanie aparatu słuchowego oraz rozpoczęcie treningu słuchowego. Dziecko trafia pod opiekę współpracujących specjalistów: laryngologa, foniatry, logopedy, psychologa i protetyka słuchu.

W przypadku stwierdzenia obustronnego głębokiego niedosłuchu i braku postępów w rehabilitacji słuchowej za pomocą aparatów słuchowych, rozpoczyna się procedura kwalifikacyjna do implantacji ślimakowej.

Badanie słuchu u dzieci wykonuje laryngolog lub protetyk, a metoda diagnostyczna jest dostosowana do wieku małego pacjenta oraz jego zachowania podczas badania. Wspólny dla wszystkich procedur jest wywiad z rodzicem i zawarte w nim informacje na temat słuchu, rozwoju dziecka, obserwowanych nieprawidłowości.

Badanie słuchu dziecka obejmuje metody obiektywne i subiektywne. Metody obiektywne to te, w których dziecko nie musi współpracować i nie ma wpływu na wynik. Metody subiektywne to takie, w których dziecko ma wpływ na wynik badania - musi współpracować. Są oparte na aktywnym uczestnictwie badanego, udzielaniu przez niego odpowiedzi i samodzielnej reakcji.

Badań słuchu nie wolno unikać, nie trzeba się ich bać. Wszystkie są nieinwazyjne i bezbolesne, a przy tym zróżnicowane ze względu na poziom rozwoju i wiek dziecka.

Gdy badanie dowodzi, że utrata słuchu wymaga noszenia aparatu słuchowego, lekarz kieruje dziecko do specjalisty protetyka, który proponuje odpowiednie rozwiązanie słuchowe w postaci aparatu słuchowego.

Metody obiektywne można stosować bez ograniczeń wiekowych. Przeprowadza się je u noworodków, niemowląt i dzieci do 4. roku życia. Pozwalają ocenić funkcjonowanie poszczególnych pięter drogi słuchowej. Ich główne zalety to krótki czas badania oraz brak potrzeby aktywnego udziału dziecka. Wymagane jest tylko wyciszone pomieszczenie oraz spokojne, a najlepiej śpiące dziecko.

Metody obiektywne to nie tylko wykorzystywane w przypadku badan słuchu u noworodków wspomniane badanie OAE i ABR, ale i metoda słuchowych potencjałów stanu ustalonego (ASSR) oraz audiometria impedancyjna (AI). Najczęściej wykonywana jest tympanometria oraz pomiar odruchów mięśnia strzemiączkowego.

Tympanometria

Tympanometria to badanie, które pozwala na sprawdzenie funkcjonowania błony bębenkowej i ucha środkowego. Na czym polega? Do ucha wprowadzana jest sonda, która podaje dodatnie ciśnienie powietrza, co powoduje zmiany napięcia błony bębenkowej. Urządzenie rejestruje jej wychylenia oraz zachodzące w niej zmiany.

Badanie odruchów strzemiączkowych

Badanie odruchów strzemiączkowych polega na podawaniu dźwięków o różnych częstotliwościach i natężeniu. To pozwala sprawdzić występowanie odruchu na dźwięki lub jego brak oraz określić próg reakcji.

Metoda słuchowych potencjałów stanu ustalonego

Metoda słuchowych potencjałów stanu ustalonego (ASSR) umożliwia prezentację wielu bodźców na różnych częstotliwościach równocześnie. Jest oparta na algorytmie statystycznym i pozwala na określenie wielkości niedosłuchu oraz dopasowanie aparatów słuchowych odpowiednio do ubytku słuchu dziecka.

Metoda ta służy głównie pogłębionej diagnostyce oraz ocenie zysku z protezowania aparatami słuchowymi.

Wraz z rozwojem dziecka i zwiększoną możliwością współpracy pojawiają się opcje wykonywania badań subiektywnych. Możliwości jest wiele.

Badanie PTA

Jednym z najbardziej powszechnych i podstawowych badań słuchu jest audiometria tonalna. Wykonuje się ją od około 4. roku życia dziecka. Nazywana jest badaniem PTA – (skrót ang. Pure Tone Audiometry), to jest audiometrią czystego tonu.

Celem badania PTA jest ustalenie progu słuchu, czyli określenie minimalnego natężenia dźwięku, które dziecko słyszy. Jak to sprawdzić? Na uszy zakłada się słuchawki i podaje się tony różnej częstotliwości. W ustalony wcześniej sposób od dziecka zbiera się odpowiedzi, że słyszy. Wynik badania prezentuje się jako wykres zwany audiogramem.

Audiometria behawioralna

Uzupełnieniem obiektywnych metod badania słuchu jest także audiometria behawioralna. Na czym polega? Obejmuje obserwację dziecka na dźwięki, co pozwala ocenić jego słyszenie jeszcze przed wykształceniem mowy.

Przebieg badania słuchu tą metodą różni się w zależności od wieku i etapu rozwojowego dziecka. I tak behawioralna audiometria obserwacyjna (BOA), stosowana od urodzenia do 6. miesiąca życia. Z kolei audiometria wzmocniona bodźcem wzrokowym (VRA) wykonywana jest od 5. do 36. miesiąca życia.

Audiometria zabawowa

W przypadku dzieci powyżej 3. roku życia słuch bada się również za pomocą audiometrii zabawowej. Na czym polega? Kiedy dziecko usłyszy dźwięk, wykonuje określoną czynność, np. wkłada klocek do pojemnika.

Audiometria słowna

Uzupełnienie badań może również stanowić audiometria słowna, która określa stopień rozumienia mowy oraz zdolność socjalną słuchu (możliwości komunikacyjne). Do badania starszych pacjentów służą specjalne listy słów jednosylabowych, testy słowne do badania percepcji mowy u dzieci z wszczepami ślimakowymi. Audiometria słowna pozwala obiektywnie ocenić poziom rozumienia mowy, jak i postępy w rehabilitacji słuchu i mowy.

Około 50% wad słuchu u noworodków i niemowląt spowodowane są wadami wrodzonymi. Te są związane z czynnikami genetycznymi lub niegenetycznymi.

Wrodzone wady słuchu dominują pod względem częstości występowania wśród innych wad wrodzonych. Występują 20 razy częściej niż np. fenyloketonuria, której wykrywanie jest objęte programem badań przesiewowych.

Czynniki genetyczne odpowiedzialne za wrodzony niedosłuch to:

• autosomalna recesywna utrata słuchu (żaden z rodziców nie ma problemów ze słuchem i żadnego ubytku słuchu, ale obydwoje mają gen recesywny, który jest przekazany dziecku).

• autosomalny dominujący ubytek słuchu (jeden z rodziców posiada dominujący gen utraty słuchu, który jest przekazany dziecku. W tym przypadku rodzic może lub nie musi mieć ubytku słuchu).

• zespoły genetyczne, takie jak zespół Downa, zespół Treachera Collinsa, zespół Alporta, Crouzona, Ushera, Waardenburga.

Czynniki niegenetyczne odpowiedzialne za wrodzony niedosłuch to:

• powikłania porodowe oraz poporodowe, takie jak niedotlenienie, transfuzja krwi u noworodka, jak również ocena w skali Apgar na niskim poziomie (gdy wynik jest mniejszy niż 5 po pierwszej minucie życia lub 7 po piątej minucie życia dziecka),

• zakażenia wewnątrzmaciczne, czyli przekazywane dziecku w łonie matki. To na przykład różyczka, toksoplazmoza, opryszczka, cytomegalia,

• wcześniactwo. Dzieci urodzone przedwcześnie z niską masą urodzeniową (wcześniaki), którym podawane są leki podtrzymujące życie, bywają bardziej narażone na utratę słuchu,

• zakażenia po porodzie (np. zapalenie opon mózgowych),

• nadużywanie narkotyków i leków w ciąży, które zagrażają życie dziecka,

• choroba matki (np. cukrzyca).

Nabyta utrata słuchu u dzieci

Dzieci mogą również być dotknięte nabytą utratą słuchu. Za problemy ze słuchem, które pojawiają się w późniejszym okresie, może odpowiadać:

• nieleczone i często występujące zakażenia lub zapalenia ucha,
• choroba Maniere’a,
• przyjmowanie leków ototoksycznych,
• poważny uraz głowy,
• perforacja błony bębenkowej,
• zakażenia np. zapalenie opon mózgowych, powikłane zapalenie ucha środkowego, świnka i odra,
• narażenie na głośny hałas,
• narażenie na bierne palenie.

Nawet jeśli dziecko urodzi się z prawidłowym słuchem, niedosłuch może zostać nabyty w wyniku chorób lub urazów w późniejszym czasie. To dlatego tak ważna jest obserwacja reakcji malucha na bodźce dźwiękowe.

- Tylko u mniej niż połowy dzieci z wrodzoną wadą słuchu stwierdza się obecność czynników ryzyka uszkodzenia słuchu. Oznacza to, że ani lekarze, ani rodzice nie mają w tych przypadkach podstaw do tego, by podejrzewać problem ze słyszeniem u malucha. Dlatego warto obserwować jego rozwój mowy, a słuch kontrolować systematycznie, przynajmniej raz w roku.

Jakie sytuacje powinny niepokoić? Na przykład to, gdy dziecko:

• nie reaguje na wołanie i polecenia rodziców. Te muszą być powtórzone kilkukrotnie,
• nie reaguje na bodźce dźwiękowe,
• nie rozumie, gdy mówi się do niego, kiedy stoi tyłem,
• cechuje opóźniony rozwój mowy, zniekształcanie mowy, wady wymowy (mowa dziecka powinna wykształcić się w pełni do 7. roku życia),
• głośno nastawia telewizor, radio czy tablet,
• podchodzi do źródła dźwięku za blisko,
• izoluje się, nie chce przebywać w większych grupach,
• • ma problemy z koncentracją i zapamiętywaniem,
• ma trudności w porozumieniu się z innymi, zwłaszcza w gdy panuje hałas.

Ponadto zaleca się przeprowadzanie badania słuchu u dziecka każdorazowo po ostrej infekcji (np. ucha), przebytej chorobie zakaźnej oraz urazie głowy.

Badanie słuchu u dziecka przeprowadza audiolog lub protetyk słuchu. Należy pamiętać, że w przypadku rozpoznania wady słuchu diagnostykę trzeba powtarzać u malucha co najmniej raz na pół roku. Badania można wykonać w przychodniach zdrowia lub w placówkach prywatnych.

Niedosłuch u dziecka można leczyć różnymi metodami. Zastosowanie znajduje aparat słuchowy. To niewielkie urządzenia, których zadaniem jest poprawa jakości słuchu. Jest dopierany przez protetyka.

Czasem konieczne jest leczenie operacyjne. Stosowana jest wówczas adenotomia oraz drenaż jamy bębenkowej, który związany jest z obecnością płynu w jamie bębenkowej.

Gdy dziecko ma głęboki ubytek słuchu odbiorczego, pomocny jest implant ślimakowy. To urządzenie, które umieszcza się w uchu wewnętrznym podczas zabiegu chirurgicznego.

Ponadto dzieci z niedosłuchem wymagają także wsparcia logopedy, foniatry, często psychologa.  W wielu przypadkach kluuczowe jest rozpoczęcie treningu słuchowego.