Co zrobić, gdy niemowlę lub małe dziecko uderzy się w głowę?

Dlaczego niemowlęta i małe dzieci często uderzają się w głowę?

Niemowlęta i małe dzieci często uderzają się w głowę bądź upadają na nią, zwłaszcza gdy uczą się chodzić, siadać, stać czy raczkować bądź eksplorują otoczenie. Dzieje się tak z wielu powodów. 

Przede wszystkim maluchy mają słabą koordynację ruchową i niedostateczną kontrolę nad ciałem. Brak im także doświadczenia oraz różnych umiejętności. Upadkom sprzyjają także warunki anatomiczne. Pamiętajmy, że głowa niemowlęcia lub małego dziecka jest stosunkowo duża i ciężka w porównaniu do reszty ciała. Przy utracie równowagi niemowlaki często upadają właśnie na nią. Nie bez znaczenia jest, że mięśnie szyi małego dziecka nie są zbyt silne i wciąż się rozwijają, stąd zapewniają mniejszą kontrolę nad ruchem głowy.

Uderzenia oraz urazy głowy u niemowląt i małych dzieci są często skutkiem niewłaściwej opieki, rzadziej wiążą się z przemocą (niemniej specjaliści wskazują na istotne zagrożenie, jakim jest zespół dziecka potrząsanego).

Dlaczego uderzenie w głowę może być niebezpieczne u niemowląt?

Urazy głowy u dzieci mogą dotyczyć powłok czaszki (skóry, tkanki podskórnej, mięśni), kości czaszki lub struktur położonych w czaszce (mózg, naczynia krwionośne). W populacji niemowląt i małych dzieci dominują krwiaki, wstrząśnienia mózgu, ale także złamania czaszki spowodowane upadkiem (np. w czasie kąpieli czy zabawy), uderzeniem o łóżeczko czy wypadnięciem z wózka czy krzesełka.

Ponieważ czaszka niemowlęcia i małego dziecka jest miękka i cieńsza niż czaszka dziecka starszego bądź dorosłego, upadki (zwłaszcza głową w dół) mogą mieć poważne konsekwencje. Największym zagrożeniem jest wstrząśnienie mózgu (wówczas zachodzą zmiany chemiczne, które tymczasowo zakłócają normalne funkcjonowanie mózgu) i przewlekły krwiak podtwardówkowy (powstaje w wyniku przerwania drobnych naczyń żylnych między powierzchnią mózgu i oponą twardą. Wówczas krew miesza się z płynem mózgowo-rdzeniowym, sukcesywnie gromadząc się nad powierzchnią mózgu).

W przypadku maluchów nawet pozornie niegroźny wypadek może prowadzić do poważnych powikłań — nie wolno go bagatelizować. Dobra wiadomość jest taka, że większość urazów głowy u dzieci to urazy lekkie, powierzchowne, dotyczące powłok czaszki.

Jedynie 3–5% dzieci zgłaszających się po urazach głowy na oddział ratunkowy doznało uszkodzenia struktur wewnątrzczaszkowych, a około 1% wymaga leczenia operacyjnego. [2]

Co zrobić, gdy niemowlę lub małe dziecko uderzy się w głowę?

Uderzenie w głowę w przypadku niemowląt i małych dzieci wymaga czujności — nie tylko z uwagi na delikatną strukturę czaszki i układu nerwowego oraz wyższego ryzyka pojawienia się wstrząsu mózgu lub innego mniej lub bardziej poważnego urazu. Trzeba pamiętać, że maluchy często nie potrafią powiedzieć, że je coś boli czy coś jest nie w porządku.

Co zatem robić, gdy niemowlę lub małe dziecko uderzy się w głowę? Najważniejsze jest, by je obserwować (w poważniejszych przypadkach przez co najmniej dobę po urazie). Trzeba mieć świadomość, że związane z urazami wewnątrzczaszkowymi objawy neurologiczne mogą pojawić się z opóźnieniem. Często rozwijają się przy tym gwałtownie, co wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej.

Jeśli nie stwierdza się niepokojących objawów, siła urazu nie była duża i dziecko czuje się dobrze, wystarczy mu zapewnić spokój i odpoczynek. Dziecko powinno wypoczywać, leżąc z głową uniesioną o 30–45 stopni. Posiłki i napoje powinno się podawać w małych ilościach, ale częściej. Maluch powinien pozostawać pod opieką osoby dorosłej.

Wiele emocji wywołuje kwestia spania dziecka po uderzeniu w głowę. Przede wszystkim można pozwolić maluchowi spać w porach, w których zazwyczaj sypia, należy jednak obserwować jego stan. Gdy dziecko uderzyło się w głowę i zasnęło na długo, dla pewności należy je obudzić w celu oceny świadomości.

Jeżeli nie dzieje się nic niepokojącego, a jedynym śladem urazu jest niewielki obrzęk, krwiak pod skórą czy otarcie naskórka, można zastosować zimny okład. Sprawdzi się na przykład woreczek z lodem czy mrożonka, koniecznie owinięte w ręcznik. Nie wolno przykładać lodu bezpośrednio do skóry dziecka, ponieważ grozi to powstaniem odmrożeń. Jeśli obserwuje się krwawienie z otarcia naskórka lub rany, należy przyłożyć czysty opatrunek i delikatnie uciskać. Następnie, po kilkunastu minutach, można podjąć decyzję o udaniu się do lekarza w celu założenia szwów. Jeśli w ranę wbity jest jakiś przedmiot (np. drut, gwóźdź itp.), nie należy go samodzielnie usuwać.

Jeśli po uderzeniu w głowę dziecko jest nieprzytomne, trzeba wezwać karetkę pogotowia ratunkowego (999 lub 112) i udzielić pierwszej pomocy.  Kluczowe jest zabezpieczenie głowy, unikanie zbędnego poruszania oraz sprawdzenie oddechu i tętna. Jeśli obserwujesz brak oddechu, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (30 uciśnięć klatki piersiowej na 2 oddechy).  

- Osobę nieprzytomną należy ułożyć na boku, ale z głową uniesioną do góry o ok. 30–45 stopni. Bardzo ważne jest udrożnienie dróg oddechowych i ułatwienie oddychania – rozluźnienie ubrania, rozchylenie ust, odkrycie głowy, dostęp świeżego powietrza. Korzystne jest obłożenie głowy lodem lub mokrą zimną tkaniną, co zmniejsza pourazowe obrzmienie mózgu. [1]

Uderzenie w głowę — kiedy konieczna pomoc medyczna?

Czasem konsekwencje uderzenia w głowę mogą być poważne. Dlatego, gdy dzieje się coś niepokojącego, trzeba działać szybko i zdecydowanie.

Jedźcie na szpitalny oddział ratunkowy (SOR) lub wezwij pogotowie ratunkowe (999 lub 112), jeśli dziecko uderzyło się w głowę i:

• ma rozległe, głębokie, poważne rany.
• płytko i nieregularnie oddycha,
• ma blade lub sine zabarwienie skóry,
• nie przestaje płakać, nie można go pocieszyć,
• ma drgawki,
• nie chce ssać ani jeść,
• wymiotuje, ma nudności,
• ma problemy z mową (niewyraźna i niespójna mowa, bezładne lub niezrozumiałe wypowiedzi) i rozumieniem,
• jego jedna źrenica jest większa od drugiej,
• narzeka na silny i nieustępujący lub nasilający się ból głowy,
• ma zaburzenia pamięci lub koncentracji,
• zachowuje się inaczej niż zwykle: jest rozdrażnione, nadmierne pobudzone czy wyjątkowo marudne lub wręcz przeciwnie — wydaje się apatyczne i bardzo senne, niezainteresowane otoczeniem lub nie można go obudzić,
• straciło przytomność (nawet krótkotrwała utrata przytomności powinna być traktowana poważnie),
• ma zaburzenia chodu lub problemy z utrzymaniem równowagi, zaburzenia czucia, zaburzenia widzenia,
• z jego nosa lub uszu wycieka przejrzysty płyn,
• pojawiło się zasinienie okolicy zausznej, krwiaki wokół oczu, krwawienie z jednego lub obu uszu.

O pomoc medyczną należy się zwrócić zawsze, gdy siła urazu była duża (np. wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości metra, z 5 lub więcej schodów) lub stwierdzono u malucha zaburzenia krzepnięcia krwi.

Uderzenie w głowę — postępowanie medyczne

Lekarz, po zebraniu wywiadu medycznego (ważne są obserwacje: czas zdarzenia i niepokojące objawy) i zbadaniu małego pacjenta, który uderzył się w głowę, może zlecić badania obrazowe, takie jak USG (przezciemiączkowe badanie ultrasonograficzne) u niemowląt czy tomografia komputerowa, rzadziej rezonans magnetyczny u dzieci starszych. Nie jest to jednak postępowanie rutynowe. Trzeba  pamiętać, że na przykład wstrząs mózgu oznacza problem z pracą mózgu na poziomie mikroskopowym (komórkowym) — nie występują uszkodzenia strukturalne. Oznacza to, że nawet jeśli badanie RM czy TK są prawidłowe,  może ono odczuwać objawy związane ze wstrząsem mózgu.

W przypadku rozpoznania wstrząsu mózgu wskazany jest odpoczynek i oszczędzający tryb życia. Może być konieczne pozostanie w domu przez kilka dni (nieuczęszczanie do żłobka lub przedszkola), unikanie zatłoczonego lub głośnego otoczenia oraz unikanie aktywności, które narażałyby je na ryzyko kolejnego urazu głowy. Niekiedy po uderzeniu w głowę konieczne jest postępowanie zabiegowe, w tym operacyjne. Zależy to od rozpoznanych uszkodzeń.

Jak chronić dziecko — zasady bezpieczeństwa

Jak chronić dziecko przed upadkiem, uderzeniem w głowę i groźnymi powikłaniami? Przede wszystkim opiekując się maluchem trzeba wykazać się rozwagą, przezornością oraz ostrożnością. Trzeba zachować czujność i uruchomić wyobraźnię. To pozwoli uniknąć wielu sytuacji, które zagrażają bezpieczeństwu niemowląt i małych dzieci.

Jak zadbać o bezpieczeństwo dziecka? Przede wszystkim:

• Nigdy nie spuszczaj dziecka z oczu, zwłaszcza gdy kładziesz go na przewijaku, sadzasz w wózku czy krzesełku do karmienia (pamiętaj o zapinaniu szelek!). Upewnij się, że dziecko jest zawsze prawidłowo zapięte w foteliku samochodowym podczas jazdy samochodem.
• Umieść bramki na schodach (na dole i na górze). Używaj innych dostępnych akcesoriów, które poprawiają bezpieczeństwo w domu (np. osłony okienne i narożnikowe, blokady szafek i szuflad, antypoślizgowe maty do wanny).
• Przymocuj ciężkie meble, takie jak komody, szafy czy witryny, do ściany, aby zapobiec przewróceniu się.
• Wybieraj place zabaw z wyposażeniem odpowiednim do wieku.