Sepsa - dlaczego jest niebezpieczna

Sepsa (łac. sepsis), inaczej posocznica, to nie choroba, a stan towarzyszących silnemu zakażeniu organizmu wywołanemu przez drobnoustroje, w którym pojawia się zespół objawów zagrażających życiu.

Sepsa jest synonimem zakażenia uogólnionego (dawniej zakażenie krwi). Niegdyś sepsą nazywano zespołem ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS) wywołany zakażeniem.

Ciężka sepsa rozwija się bardzo gwałtownie i może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku godzin.

Sepsa w liczbach

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała sepsę za priorytetowy globalny problem zdrowotny. Według oceny WHO z jej powodu na świecie co roku umiera 6 - 8 milionów osób.

Ustalono, że liczba zmarłych z powodu sepsy wynosi w Polsce co najmniej 50 000 rocznie, a współczynnik umieralności - 65 na 100 000 mieszkańców - jest wyższy od zagrożeń wynikłych z powodu głównych schorzeń nowotworowych i zawału serca.

Wysokie wskaźniki śmiertelności wynikają z faktu, że sepsa jest niezwykle groźnym zakażeniem ogólnym, które prowadzi do uszkodzenia tkanek, w przebiegu którego dochodzi do niewydolności wielu ważnych dla życia narządów, takich jak nerki, wątroba, serce i płuca.

Sepsa jest gwałtowną, uogólnioną reakcją organizmu na zakażenie. Najczęściej wywołują ją krążące w krwi drobnoustroje, zwykle bakterie oraz ich toksyny, ale też grzyby, rzadziej wirusy.

Oznacza to, że posocznica może pojawić się w przebiegu grypy, zapalenia płuc, zapalenia dróg moczowych, zapalenia opon mózgowych i innych zakażeń. Odpowiadać za nią mogą również choroby zakaźne. Bez zakażenia drobnoustrojami sepsy nie ma.

Najczęściej są to zakażenia bakteryjne:

• pneumokokami (Streptococcus pneumoniae),
• pałeczką hemofilną typu B (Haemophilus influenzae typu B),
• meningokokami (Neisseria meningitidis, dwoinki zapalenia opon mózgowych). Do sepsy w przebiegu zakażenia meningokokami dochodzi najczęściej u osób uprzednio zdrowych i młodych.

Sepsa to najczęściej sepsa meningokokowa, którą wywołują dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa paciorkowcowa wywoływana przez Streptococcus pneumoniae i Streptococcus pyogenes, sepsa wywołana przez pałeczki grypy.

Drobnoustroje odpowiadające za sepsę przenoszą się tak, jak większość zakażeń górnych dróg oddechowych, to jest drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt (np. przez picie z jednego naczynia, jedzenie jednej kanapki czy korzystanie ze wspólnych sztućców).

Kto może zachorować na sepsę?

Na sepsę może zachorować każdy. Szczególnie narażone są osoby, których układ odpornościowy nie funkcjonuje prawidłowo bądź nie jest w pełni sprawny. Do grupy ryzyka należą zatem dzieci, osoby starsze, przewlekle chore bądź osłabione oraz te, które poddają się zabiegom inwazyjnym.

Czy sepsa jest zaraźliwa?

Okazuje się, że sepsa może być zaraźliwa. W dużej mierze zależy to od zdolności do przenoszenia się na osoby zdrowe patogenu, który ją wywołuje. Oznacza to, że ponieważ posocznica jest wywoływana przez róże drobnoustroje, jej zaraźliwość jest zmienna. Najbardziej zaraźliwa jest sepsa meningokokowa, która może nawet doprowadzić się do pojawienia się ognisk zachorowań. Jednocześnie nawet w przypadku najbardziej zaraźliwej sepsy meningokokowej nie każdy rodzaj kontaktu z chorym jest groźny.

Mechanizm sepsy jest skomplikowany, wielopłaszczyznowy i zachodzi na poziomie komórkowym oraz tkankowym. Wszystko zaczyna się od zakażenia, czyli wtargnięcia do organizmu drobnoustrojów i ich namnażania. Bez tego nie ma sepsy.

Obecność drobnoustrojów wywołuje reakcję, która chroni organizm i układ odpornościowy. Wydzielane przez niego substancje powodują uogólniony odczyn zapalny, zwiększenie przepuszczalności naczyń oraz skłonność do zakrzepów.

Zazwyczaj jest to na tyle skuteczne, że organizm radzi sobie z zakażeniem. Jeśli jednak reakcja organizmu zostanie rozregulowana: staje się niewystarczająca lub nadmierna, może wtedy uszkadzać własne tkanki lub narządy. Taki proces nazywamy sepsą.

Sepsa bezpośrednio zagraża życiu chorego, ponieważ w jej przebiegu dochodzi do niewydolności wielu ważnych dla życia narządów, takich jak nerki, wątroba, serce i płuca. Przyczyną jest dysproporcja między zapotrzebowaniem a dostarczaną ilością krwi zasobnej w tlen i substancje odżywcze do komórek. Upośledzenie funkcji i niewydolność wielu narządów doprowadza do niewydolności wielonarządowej i zgonu.

Rodzaje sepsy

Sepsa może być różnie nasilona, stad wyróżnia się sepsę, ciężką sepsę i wstrząs septyczny, który rozwija się w momencie wyczerpania mechanizmów kompensacyjnych organizmu chorego.

Z uwagi na różnice w przyczynach i leczeniu zwykle rozróżnia się sepsę noworodkową, sepsę dzieci, sepsę dorosłych oraz sepsę szpitalną.

Rozpoznanie sepy jest trudne, ponieważ opiera się głównie na obserwacji zmian czynności organizmu podczas zakażenia. Sprawy nie ułatwia fakt, że posocznica pojawia się wskutek zakażenia, które w początkowej fazie może być trudne do odróżnienia od przeziębienia, grypy czy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Charakterystyczne jest, że wraz z rozwojem sepsy stan ogólny pacjenta szybko i wyraźnie się pogarsza.

U dziecka, ale i dorosłego, w przebiegu sepsy obserwuje się:

• pogorszenie kontaktu, zaburzenia świadomości,
• złe samopoczucie, nagłe zmiany zachowania, drażliwość, nadmierna senność,
• szybki oddech i bicie serca,
• gorączka lub obniżona temperatura ciała i poczucie zimna. Rozwiniętej sepsie towarzyszy gorączka (>38,3°C lub hipotermia <36°C),
• dreszcze,
• znaczne osłabienie,
• przyspieszenie akcji serca (>90 uderzeń na minutę u dorosłych) i oddechu (>20 na minutę u dorosłych),
• duszność,
• bóle mięśni i brzucha,
• zblednięcie lub zasinienie obwodowych części ciał,
• zaburzenia świadomości (zawężenie świadomości, zamroczenie, utrata przytomności) oraz wymioty.
• spocona skóra i nagła krwotoczna, wybroczynowa wysypka, która w odróżnieniu od zwykłych wysypek nie ustępuje po ucisku, gdyż jest spowodowana przez zakrzepy krwi w naczyniach.

Te objawy alarmowe (red flag) nakazujące poszukiwanie kwalifikowanej pomocy medycznej. Do innych objawów sugerujących sepsę u niemowląt i małych dzieci należą ponadto: skąpomocz, zaburzenia oddychania (bezdech), zmiany zabarwienia skóry (zażółcenie skóry, sinica, zblednięcie) oraz obniżenie napięcia mięśniowego.

Ciężka sepsa rozwija się bardzo gwałtownie i może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku godzin.

Wstępne rozpoznanie sepsy opiera się najczęściej na doświadczeniu lekarza, zebraniu wywiadu i badaniu pacjenta.

Nie ma charakterystycznych wczesnych objawów wskazujących, że rozwija się sepsa. Kluczowe jest wykonanie posiewu krwi, by ustalić, jaki drobnoustrój ją wywołał. Niestety posiew krwi wymaga czasu i przynosi wstępny wynik dopiero po 2–3 dniach. Badaniem potwierdzającym sepsę (czyli zakażenie krwi) jest wyhodowanie bakterii pobranego materiału.

W styczniu 2016 roku w Europie pojawiła się nowa technologia diagnostyczna, umożliwiająca szybkie badanie prokalcytoniny - czułego markera sepsy.

Wykonuje się też inne badania. Chory na sepsę ma zwykle:

• znacznie podwyższone parametry zapalne (np. odczyn opadania krwinek [OB],
• stężenie białka C-reaktywnego [CRP],
• leukocytozę,
• stężenie prokalcytoniny),
• obniżoną liczbę płytek,
• upośledzoną funkcję serca oraz nerek.

Sepsa, podobnie jak zawał serca czy udar mózgu, ma swoją „złotą godzinę”. Im wcześniej zostanie rozpoznana, tym większe szanse na skuteczne leczenie. Im wcześniej zostanie podjęte leczenie, tym lepsze rokowania.

Zalecane jest szybkie podanie antybiotyków - najlepiej w pierwszej godzinie po rozpoznaniu posocznicy. Wczesna i szybka reakcja, czyli zaaplikowanie właściwego antybiotyku w odpowiedniej dawce, stanowi podstawę skutecznego leczenia.Wykazano, że każda godzina opóźnienia w podaniu antybiotyku zwiększa śmiertelność w sepsie o 8%.

W terapii sepsy duże znaczenie ma jak także intensywna opieka medyczna: dożylne podawanie dużej ilości płynów oraz podtrzymywanie czynności życiowych, oddychania i krążenia, za pomocą tlenu, leków i aparatury medycznej. Zdarza się, że konieczne jest leczenie nerkozastępcze (dializy) oraz uzupełnianie czynników krzepnięcia.

Ile trwa leczenie sepsy? Czas leczenia zależy od stanu ogólnego oraz występowania chorób towarzyszących. Pacjenci z sepsą należą do grupy osób najczęściej umierających na oddziałach intensywnej terapii.

Rokowania i powikłania

O ile możliwe jest wyleczenie zakażenia bakteryjnego, które wywołało sepsę, mogą pojawić się trwałe powikłania, takie jak pojawienie się zmian martwiczych obwodowych części ciała, powikłania neurologiczne, takie jak napady padaczkowe, niedosłuch, porażenia ruchowe kończyn czy zaburzenia zaburzenia pamięci. W wielu przypadkach konieczna jest rehabilitacja wskutek uszkodzenia narządów.

Leczona sepsa cechuje się znaczną śmiertelnością (30–50%).

Sepsie nie bardzo można zapobiec. Ważne jest, by prowadzić higieniczny tryb życia i dbać o siebie, wspierać odporność, ale także stosować się do zaleceń lekarza w przypadku infekcji, reagować w przypadku choroby (nie starać się choroby przechodzić, nie brać leków na własną rękę, nie bagatelizować stanu zdrowia, co dotyczy tak dorosłych, jak i dzieci), dezynfekować rany, a kiedy odporność szwankuje, unikać miejsc publicznych i kontaktu z osobami chorymi.

Nie ma szczepionek przeciwko sepsie, ponieważ może ją wywoływać wiele różnych mikroorganizmów. Oznacza to, że można szczepić się przeciwko poszczególnym bakteriom, które ją powodują. Trzeba mieć jednak świadomość, że to jedynie ogranicza wachlarz potencjalnych możliwości zakażenia.

Bakterie powodujące sepsę, przeciwko którym dostępne są szczepienia, to najbardziej zaraźliwe:

• meningokoki (Neisseria meningitidis),
• pneumokoki (Streptococcus pneumoniae),
• Haemophilus influenzae grupy B.

Szczepienia należą w Polsce do zalecanych, czyli są wykonywane odpłatnie.

Kto powinien się zaszczepić przeciwko meningokokom? Szczepienia są szczególnie wskazane dla osób należących do grup dużego ryzyka zachorowania (np. niedobory odporności, anatomiczny lub czynnościowy brak śledziony, osoby wyjeżdżające na tereny endemiczne). [1]

Wsparcie merytoryczne: wystąpienie dr Alicji Karney - Kierownika Oddziału Hospitalizacji Jednego Dnia w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie oraz prof. Andrzeja Küblera, Prezesa Polskiego Stowarzyszenia „Pokonać Sepsę” z konferencji „Wyprzedź sepsę – ochroń swoje dziecko”, zorganizowanej z okazji Światowego Dnia Sepsy.