Pneumokoki. Zagrożenia, leczenie, szczepienia

Pneumokoki to powszechnie używana nazwa bakterii Streptococcus pneumoniae, które określa się również dwoinkami zapalenia płuc. Bakterie te są bardzo rozpowszechnione na świecie. Szacuje się, że rocznie wywołują ponad 14 mln zachorowań oraz 800 000 zgonów u dzieci poniżej 5. roku życia.

Pneumokoki - co to takiego?

Pneumokoki, czyli bakterie Streptococcus pneumoniae, są najczęstszą przyczyną bakteryjnych zakażeń układu oddechowego. Występują powszechnie – naukowcy rozpoznali około 90 typów tej bakterii. Na poważne choroby wywołane przez pneumokoki zapadają najczęściej małe dzieci. Specjaliści są zdania, że 80-98% procent dzieci pomiędzy 2. a 5. rokiem życia jest nosicielami pneumokoków. 

Choć obecność tych bakterii pomaga w rozwijaniu naturalnej odporności, to około 15% zjadliwych typów pneumokoków wywołuje choroby, z którymi wiążą się poważne powikłania. Jedyną skuteczną metodą zapobiegania im są szczepienie ochronne.

Pneumokoki - jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia pneumokokami dochodzi drogą kropelkową – zarówno przez bezpośredni kontakt z chorym bądź nosicielem, jak i przez wdychanie kropelek wydzieliny z dróg oddechowych i śliny, które unoszą się w powietrzu.

Kto jest szczególnie narażony na zakażenia pneumokokami?

Zakażenie pneumokokami występuje we wszystkich grupach wiekowych, ale szczególnie narażone są:

• dzieci poniżej do 2 roku życia,
• wcześniaki,
• dzieci uczęszczające do żłobka i przedszkola,
• dzieci z implantami ślimakowymi,
• osoby powyżej 65 roku życia,
• osoby z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności humoralnej,
• chorzy na AIDS,
• osoby z brakiem śledziony lub jej niewydolnością.

Objawy zakażenia pneumokokami

Zakażenie pneumokokowe często poprzedza infekcja wirusowa dróg oddechowych. Objawy zakażenia, na jakie skarży się chory, zależą od choroby, jaką pneumokoki wywołają.

Przy zapaleniu ucha będzie to gorączka, ból, niepokój. Przy zapaleniu płuc - dodatkowo duszności i kaszel. Zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, oprócz powyższych objawów, towarzyszą światłowstręt, nudności, wymioty, sztywność karku. Dalszy rozwój zakażenia pneumokokowego może prowadzić do sepsy, wstrząsu septycznego i niewydolności wielonarządowej.

Zakażenie pneumokokowe może być przyczyną:

• zapalenia ucha środkowego,
• zapalenia zatok,
• zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli,
• zapalenia płuc,
• zapalenie spojówek,
• otrzewnej czy stawów.

Najcięższą postacią zakażenia jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP), obejmująca zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsę (posocznicę) i zapalenie płuc z bakteriemią. Największa zapadalność na IChP występuje u dzieci do 2. roku życia.

Szczepienie przeciw pneumokokom

W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom, obydwie domięśniowe. To szczepionki skoniugowane (szczepionka dziesięciowalentna (PCV-10) i szczepionka trzynastowalentna (PCV-13) i polisacharydowe.

• szczepionki skoniugowane – podaje się dzieciom do ukończenia 2. roku życia. Chronią przed zakażeniem najważniejszymi 10 lub 13 typami pneumokoków, które najczęściej wywołują choroby inwazyjne. Szczepionki skoniugowane zawierają w swoim składzie oczyszczone polisacharydy otoczkowe 13 lub 10 serotypów  pneumokoków połączonych z białkiem nośnikowym.

Zgodnie z zaleceniami ekspertów należy szczepić dziecko jak najwcześniej, od 2 miesiąca życia, ponieważ układ odpornościowy jest jeszcze niewykształcony. Szczepionki można podać podczas jednej wizyty wraz z innymi szczepieniami z programu szczepień ochronnych (ale wkłuć się w inne miejsce). W zależności od wieku szczepienie obejmuje od 1 do 4 dawek.

• szczepionki polisacharydowe - można je stosować po 2. roku życia u osób z grupy ryzyka. Chronią przed zakażeniem 23 najczęstszymi typami pneumokoków, które w Polsce odpowiadają za około 80% zakażeń inwazyjnych. Szczepionka podawana jest w 1 dawce. Szczepienie może być powtórzone po 5. latach

Szczepionki polisacharydowe zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 23 serotypów pneumokoków do stosowania u osób od 2 lat, ale głównie dorosłych powyżej 65 lat jako ochrona przed zapaleniem płuc oraz IChP, głównie chorych z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, układu krążenia oraz z zaburzeniami odporności.

W jakim wieku dziecka należy rozpocząć szczepienie przeciwko pneumokokom?

Szczepionki skoniugowane przeciwko pneumokokom zaleca się wszystkim zdrowym dzieciom do ukończenia 2. roku życia. Ponieważ inwazyjna choroba pneumokokowa występuje najczęściej w tej grupie wiekowej, szczepienie należy rozpocząć w pierwszym kwartale życia (2 m-c), by jak najszybciej ukończyć pierwszą serię, dającą pełną ochronę. Trzeba mieć na uwadze, że im młodsze dziecko, tym cięższy może być przebieg choroby, istnieje też większe ryzyko powikłań.

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienie przeciwko pneumokokom należy rozpocząć w 2. miesiącu życia (po ukończeniu 6. tygodnia życia) na pierwszej wizycie szczepiennej. Powszechne (bezpłatne) szczepienia przeciw pneumokokom niemowląt i dzieci obejmują podanie dwóch dawek szczepienia podstawowego w 1. roku życia oraz dawki uzupełniającej w 2. roku życia (tzw. schemat 2+1).

Szczepienia przeciwko pneumokokom są bardzo ważne. Dlaczego?

• Z powodu powszechnego występowania pneumokoków i niemożliwości uniknięcia kontaktu z nimi. 


• Ze względu na wysoką śmiertelność. WHO podaje, że co roku, z powodu zakażeń pneumokokowych umiera na świecie 16 mln ludzi, w tym 1 mln dzieci.  Pneumokoki są odpowiedzialne za najwyższą śmiertelność w grupie zakażeń bakteryjnych.

• Z uwagi na powikłania. Pneumokokowe zakażenia inwazyjne, poza wysokim odsetkiem śmiertelności, charakteryzują się występowaniem poważnych powikłań, które w wielu przypadkach są nieodwracalne. Mogą to być niedosłuch i głuchota, padaczka, kłopoty z koncentracją.

• Ponieważ coraz więcej szczepów pneumokoków jest opornych na antybiotyki, co utrudnia skuteczne leczenie.

Szczepienia przeciwko pneumokokom są w Polsce obowiązkowe od 1 stycznia 2017 roku. Zakupiona aktualnie przez Ministerstwo Zdrowia do PSO w Polsce szczepionka, zawierająca antygeny 10 najczęstszych typów pneumokoka (PCV-10), jest szczepionką o dobrze udokumentowanej immunogenności i dużej skuteczności oraz potwierdzonym bezpieczeństwie.

Bibliografia:

szczepienia.pzh.gov.pl
www.szczepienia.pl
www.mp.pl
www.zdrowie.pap.pl