Słodziki w ciąży - czy są bezpieczne?

Co to są słodziki?

Substancje słodzące, czyli związki stosowane w słodzikach stołowych lub nadające produktom spożywczym słodki smak, to jedne z najczęściej używanych dodatków do żywności i napojów.

Stosowanie ich w roli zamienników sacharozy wynika przede wszystkim z niskiej bądź zerowej wartości energetycznej i dużej siły słodzącej. Słodziki mają słodki smak, ale nie powodują gwałtownych zmian stężenia glukozy i insuliny we krwi. Z tego powodu zaleca się je osobom zmagającym się z cukrzycą, chorobami układu krążenia i otyłością, celem zmniejszenia podaży kalorii.

Najpopularniejsze słodziki

Liczba substancji słodzących nieustannie rośnie. Ze względu na drogę pozyskania dzieli się je na dwie główne kategorie: słodziki naturalne i sztuczne (substancje słodzące sztuczne i pochodzenia naturalnego). Słodziki różnią się między sobą składem chemicznym, pochodzeniem, stopniem natężenia słodkiego smaku i kalorycznością oraz potencjalnym wpływem na zdrowie.

Na terenie Unii Europejskiej, na podstawie badań bezpieczeństwa i pozytywnych opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności i Zespołu ds. Dodatków do Żywności i Składników Pokarmowych do stosowania dopuszczono  takie substancje słodzące jak:

• acesulfam-K (E950),
• aspartam (E951),
• sól aspartam-acesulfam (E962),
• cyklaminian (E952),
• neohesperydyna DC (E959),
• sacharyna (E954),
• sukraloza (E955),
• taumatyna (E957),
• neotam (E961),
• erytrytol (E968)
• stewiolowe (E960).

W Polsce jako słodziki stosuje się między innymi acesulfam K, aspartam, kwas cyklaminowy i jego sole (sodową oraz wapniową), neohesperydynę, sacharynę, sukralozę.

Czy słodziki są bezpieczne?

Stosowanie sztucznych substancji słodzących dopuszczonych do obrotu na terenie Unii Europejskiej nie stanowi ryzyka dla zdrowia, pod warunkiem, że ich spożycie nie przekracza wartości dopuszczalnego dziennego pobrania tzw. ADI (Acceptable Daily Intake).

Wiele organizacji zdrowotnych, w tym Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), uznaje większość słodzików za bezpieczne dla ogólnej populacji, w tym dla kobiet w ciąży, pod warunkiem, że są spożywane w zalecanych ilościach.

Jednocześnie Światowa Organizacja Zdrowia zaleciła unikanie w czasie ciąży niskokalorycznych substancji słodzących (LCS) ze względu na obawy, że może to mieć związek z niekorzystnymi wynikami ciąży i dobrostanem dziecka.

Słodziki w ciąży – badania

Specjaliści przestrzegają, że choć w dużej mierze słodziki nie są toksyczne dla dorosłych, ich spożywanie w ciąży może mieć wpływ na dziecko: jego mikrobiom oraz ryzyko otyłości w późniejszych latach życia.

Dowodzą tego nowe badania, na przykład Frontiers in Nutrition. Aby zgłębić temat, naukowcy karmili ciężarne szczury aspartamem lub stewią. Po narodzinach szczurków naukowcy zbadali ich mikrobiom jelitowy, aby ocenić, jak słodziki na nie wpłynęły.

Okazało się, że substancje słodzące miały minimalny wpływ na matki szczurów, a znaczący na ich potomstwo. Gryzonie urodzone przez matki karmione słodzikami przybrały na wadze, miały wyższy procent tkanki tłuszczowej i wykazywały kluczowe zmiany w mikrobiomie jelitowym, ze wzrostem mikrobów produkujących propionian i maślan oraz redukcją gatunków fermentujących laktozę.  

- Wiemy, że dieta w ciąży odgrywa niezwykle ważną rolę w określeniu, czy potomstwo rozwinie pewne choroby w późniejszym życiu — powiedziała prof. Raylene Reimer z University of Calgary, autorka badania. (...) Mimo że potomstwo nigdy nie spożywało niskokalorycznych słodzików, na ich bakterie jelitowe i ryzyko otyłości miały wpływ słodziki spożywane przez ich matki w czasie ciąży.  Odkryliśmy, że określone bakterie i ich enzymy były powiązane z tym, ile potomstwo przybrało na wadze i ile tłuszczu zgromadziło. We wcześniejszych badaniach na ludziach dostrzeżono podobny związek między spożywaniem substancji słodzących w czasie ciąży a wyższym wskaźnikiem masy ciała u niemowląt.

Istnieją także badania, które wskazują, że spożycie słodzików przez matkę w czasie ciąży wiąże się nie tylko ze zwiększoną masą urodzeniową i otyłością u potomstwa w późniejszym życiu, ale i porodem przedwczesnym. To jednak nie wszystko.

Z obserwacji na zwierzętach wynika, że substancje intensywnie słodzące, przyjmowane w dużych dawkach, mogą powodować zmiany w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych, zaburzenia wydzielania i aktywności enzymów, mutacje genetyczne czy uszkodzenia komórek płodu.

Dlaczego słodziki w ciąży mogą być niebezpieczne?

Jednym z sugerowanych mechanizmów działania jest to, że słodziki mogą zakłócać regulację homeostazy glukozy i energii. Wykazano, że intensywna słodycz w połączeniu z niską lub zerową energią w substancjach słodzących wywołuje neuronalną reakcję głodową i sprzyja przyjmowaniu pokarmu.

Spożycie sztucznych słodzików może wywołać porównywalną reakcję na spożycie cukru, potencjalnie powodując zwiększone wchłanianie glukozy i zmniejszoną wrażliwość na insulinę. Jednocześnie słodziki wpływają na skład mikroflory jelitowej, prowadząc do upośledzonej tolerancji glukozy.

Aspartam

Aspartam jest najczęściej stosowaną substancją intensywnie słodzącą. Cechuje się smakiem pozbawionym goryczy, jest 200 razy słodszy od sacharozy. Co więcej, posiada zdolność wzmacniania innych smaków.

Kontrowersje wokół substancji wynikają głównie z obaw dotyczących jego metabolitów, które mogą być szkodliwe w dużych ilościach. W organizmie aspartam ulega rozkładowi do kwasu asparaginowego, metanolu i fenyloalaniny.

Aspartam może być niebezpieczny. Jego ogrzewanie i długotrwałe przechowywanie prowadzi do powstania toksycznej diketopiperazyny. Spożywanie aspartamu, zwłaszcza w nadmiarze, skutkuje:

• wzrostem stresu oksydacyjnego,
• nasileniem apoptozy komórek (zaprogramowanej śmierci),
• zaburzeniem równowagi jonowej organizmu,
• obniża sprawność umysłową.

Groźny dla zdrowia jest również produkt metabolizmu aspartamu — metanol. Ulega on przekształceniu w formaldehyd, który wykazuje działanie teratogenne (toksyczne dla zarodka lub płodu) i mutagenne (wywołujące mutacje w komórkach rozrodczych mogą być przekazane potomstwu).

Dla większości zdrowych kobiet spożywanie aspartamu w umiarkowanych ilościach nie jest uważane za ryzykowne. Za bezpieczną dzienną dawkę substancji uznaje się 40 mg/kg m.c.

Podczas ciąży szczególne obawy dotyczą metabolitu aspartamu, fenyloalaniny, która w dużych ilościach może być szkodliwa dla płodu, zwłaszcza u kobiet z fenyloketonurią (PKU), rzadką chorobą metaboliczną (z uwagi na obecność fenyloalaniny aspartam nie może być stosowany przez osoby chorujące na fenyloketonurię).

Acesulfam K

Acesulfam K jest 150-200 razy słodszy od sacharozy. Powoduje szybkie i długo utrzymujące się wrażenie słodyczy. Wyróżnia się niską wartością energetyczną (4 kcal/g), dużą stabilnością termiczną, dobrą rozpuszczalnością w wodzie. Bezpieczna dla zdrowia dzienna dawka Acesulfamu K wynosi 15 mg/kg m.c.

Choć substancja jest niemal w całości wydalana z moczem i nie ulega kumulacji w organizmie, według niektórych naukowców może powodować uszkodzenia chromosomów i komórek.

Sacharyna

Sacharyna jest najstarszą syntetyczną substancją słodzącą. Uważa się, że ma 250–500 razy większą siłę słodzącą od sacharozy. Nie ulega wchłanianiu, jest wydalana z moczem w niezmienionej postaci. Ma nieprzyjemny gorzkawy posmak. Dopuszczalna dzienna dawka sacharyny wynosi 5 mg/kg m.c.

Ponieważ substancja może przenikać przez łożysko i kumulować się w tkankach płodu, nie powinny przyjmować jej kobiety w ciąży. W latach 70.XX wieku badania na zwierzętach wykazały, że duże dawki substancji indukują rozwój raka pęcherza moczowego (nie potwierdzono jednak podobnego działania u ludzi, jednak nadal zaleca się ostrożność przy jej spożyciu, zwłaszcza w czasie ciąży).

Cyklaminian sodu

Cyklaminian sodu jest 30–50 razy słodszy od sacharozy. Tym samym ma najmniej intensywny smak spośród sztucznych substancji słodzących. Substancja jest częściowo przyswajana przez organizm, cechuje się przy tym dużą termostabilnością i dobrą rozpuszczalnością w wodzie. Dzienna dawka cyklaminianu sodu nie może przekraczać 7 mg/kg m. c.

Cyklaminian sodu nie powinien być spożywać go kobiety ciężarne ani karmiące piersią. Produktami jego metabolizmu są cykloheksyloaminy, które mogą działać rakotwórczo.

Słodziki w ciąży - praktyczne wskazówki  

Zgodnie z zaleceniami specjalistów kobiety w ciąży nie powinny stosować sztucznych słodzików. Szczególnie szkodliwe mogą być syntetyczne substancje słodzące takie jak aspartam, acesulfam i sukraloza.

Kobiety w ciąży powinny być świadome potencjalnych zagrożeń i korzyści związanych z różnymi rodzajami słodzików. O czym pamiętać?

Uważnie czytaj etykiety na produktach spożywczych. To pomoże zidentyfikować, jakie słodziki są używane i w jakich ilościach.

Zawsze przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian w diecie, w tym stosowania słodzików, skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem.

Jeśli koniecznie musisz posłodzić napój, stosuj po cukier trzcinowy, syrop z agawy. Dopuszczalny jest także erytrytol. W ciąży można także sięgać po ksylitol i stewię (choć niektórzy uważają, że stewia w ciąży nie jest wskazana).