Anemia u noworodka - przyczyny i leczenie

Anemia u noworodków i niemowląt, inaczej niedokrwistość, to stan, w którym w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny.

O anemii mówi się, gdy rozpoznaje się obniżone stężenie hemoglobiny (Hb) we krwi w porównaniu do wartości uznanych za prawidłowe. Obniżeniu hemoglobiny często towarzyszy zmniejszenie liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) i obniżenie hematokrytu.

Co jest najczęstszą przyczyną anemii? Nieprawidłowość zwykle jest konsekwencją niedoboru żelaza.

Pojawieniu się anemii z niedoboru żelaza sprzyja wiele sytuacji. Duże znaczenie ma to, że niemowlę bardzo szybko rośnie. Czy wiesz, że w ciągu pierwszego roku życia młody człowiek wydłuża się o połowę i potraja wagę urodzeniową?

Specjaliści podkreślają, że niedobór żelaza jest najczęstszym niedoborem żywieniowym, szczególnie u niemowląt i małych dzieci, prowadzącym do niedokrwistości, ponieważ zapotrzebowanie na żelazo w tym wieku jest wysokie, natomiast źródła pokarmowe nie zawsze wystarczające.

Ponieważ organizm człowieka nie może wytwarzać żelaza, trzeba mu je dostarczać z zewnątrz – a mleko mamy, które na pierwszym etapie życia jest jedynym źródłem pożywienia, nie jest w nie zasobne. Mieszanki mlekozastępcze, to jest mleko modyfikowane, są za to bogate w żelazo, ale jest ono mało przyswajalne.

Specjaliści zalecają, by po 6. miesiącu życia wszystkie niemowlęta otrzymywały pokarmy uzupełniające bogate w żelazo (ilość żelaza w mleku matki jest niewystarczająca na tym etapie rozwoju).

Przyswajalność żelaza z pokarmu naturalnego jest bardzo dobra, jednak mleko matki jest słabym źródłem żelaza i jego zapasy ulegają wyczerpaniu po około 4 miesiącach. Co istotne, ilość żelaza w mleku mamy jest stała i nie zależy od poziomu żelaza u mamy ani jego rezerw. [3]

Przyczyną anemii z niedoboru żelaza może być także niedostateczne wchłanianie z przewodu pokarmowego. Odpowiadać za to może alergia (np. na białko mleka krowiego, gluten) lub choroba (np. celiakia), a także lamblioza (zarażenie pasożytem Giargia lamblia).

Przyczyną anemii u niemowlaka może być także poważna niedokrwistość ciężarnej. Patologia wpływa na ilość przekazywanego dziecku. Dlaczego tak się dzieje? Jeśli matka ma niedobór żelaza w ciąży, to przekaże go dziecku mniej.

Znaczenie ma również stan zdrowia i sposób odżywiania kobiety przed ciąża, w tym istniejące niedobory żelaza np.: u matek młodych w okresie dojrzewania, odchudzających się, stosujących restrykcyjne diety wegańskie, czy też niedożywionych z powodu ubóstwa. [1]

Jak zapobiec komplikacjom? Wystarczy dbać o dietę i produkty zawierające żelazo, a gdy lekarz tak zdecyduje, przyjmować preparaty zawierające problematyczny pierwiastek.

Niedokrwistości mogą być spowodowane także:

• utratą krwi podczas porodu, silnym krwotokiem, wielokrotnym pobieraniem próbek do badań laboratoryjnych, przewlekłymi krwawieniami,

• hemolizą. To proces rozpadu erytrocytów czyli czerwonych krwinek,

• zaburzeniami wytwarzania krwinek czerwonych (np. przewlekłe choroby zapalne, choroby nerek, niedobór żelaza),

• nadmiernym rozpadem krwinek czerwonych (np. hemoliza z powodu pierwotnych defektów wewnątrzkrwinkowych lub pierwotnych zaburzeń zewnątrzkrwinkowych),

Anemia u niemowląt - niedokrwistość fizjologiczna

Dziecko rodzi się z zapasem żelaza, które otrzymuje od matki w 3. trymestrze ciąży. Gdy lekarze nie spieszą się z przecięciem pępowiny (stężenie żelaza w pępowinie jest dość duże), do krwiobiegu noworodka może trafić do 100 mililitrów krwi o dużej zawartości żelaza.

Zasoby żelaza zgromadzone w okresie płodowym są wprost proporcjonalne do czasu trwania ciąży i masy ciała dziecka. Ocenia się, że u zdrowego, urodzonego o czasie noworodka wynoszą 75 mg/kg masy ciała, w tym około 80% żelaza ustrojowego zawiera hemoglobina (Hb) [1].

Z biegiem czasu owe zapasy żelaza sukcesywnie się wyczerpują. Bardzo często pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia niemowlaka występuje tak zwana niedokrwistość fizjologiczna. To zdecydowanie naturalny proces, który nie wymaga leczenia.

Od 2. tygodnia życia stężenie hemoglobiny obniża się, osiągając najniższy poziom pomiędzy 2. i 3. miesiącem. Stan ten nazywamy niedokrwistością „fizjologiczną” pierwszego kwartału. Jest to fizjologiczne zjawisko i nie wymaga leczenia, a spowodowane jest niedoborem erytropoetyny, skróconym czasem przeżycia erytrocytów i wzmożoną hemolizą. [2]

Anemia u wcześniaków

Niektóre niemowlęta są bardziej narażone na niedokrwistość. Grupy ryzyka wystąpienia anemii to dzieci pochodzące z ciąży mnogiej, noworodki i niemowlaki urodzone w niedługim czasie po starszym rodzeństwie (ciąża po ciąży) oraz maluszki urodzone przedwcześnie.

Dlaczego dotyczy to wcześniaków? Ma to związek z tym, że:

• zapasy żelaza od mamy, gromadzące się pod koniec ciąży, są w ich przypadku mniejsze, a i proporcjonalnie do masy ciała,
• rezerwy żelaza są niewielkie, stąd wyczerpują się bardzo szybko. Organizm wcześniak nie miał czasu zgromadzić większych zasobów pierwiastka.

Żelazo to pierwiastek, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania krwinek czerwonych i obecnej w nich hemoglobiny (czerwony barwnik).

Erytrocyty, czyli czerwone ciałka krwi, są odpowiedzialne za rozprowadzanie tlenu - z płuc po organizmie. Gdy brakuje żelaza, stopniowo maleje stężenie hemoglobiny, dochodzi do niedotlenienia tkanek, co wpływa na jakość pracy narządów oraz funkcjonowania organizmu. Co nie mniej ważne, żelazo zapewnia prawidłowy rozwój układu nerwowego oraz odpowiada za prawidłowy wzrost dziecka i wzmacnia odporność.

Oczywiste jest, że niedokrwistość musi mieć konsekwencje - różne dolegliwości i objawy. Są one wprawdzie niespecyficzne, niemniej anemię u niemowlaka można podejrzewać, gdy dziecko ma gorszy apetyty, wolniej rośnie lub traci na wadze.

Objawem anemii z powodu niedoboru żelaza jest także:

• bladość skóry, warg, błony śluzowej jamy ustnej, paznokci,
• zwiększone pragnienie, nadmierna kruchość paznokci, pojawianie się podłużnych rowków,
• suchość skóry, bolesne pęknięcia kącików ust,
• ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka,
• skłonność do nawracających infekcji układu oddechowego.

Gdy pada podejrzenie anemii, lekarz zleca wykonanie badań z krwi. Na niedokrwistość wskazuje obniżenie poziomu hemoglobiny poniżej poziomu 10,5–11 g/dl i zmniejszenie ilości krwinek czerwonych, których objętość maleje (wskaźnik MCV w morfologii).

Dlaczego rozpoznanie anemii u dzieci jest ważne?

Nieleczona anemia ma charakter postępujący i może prowadzić do wielu nieprawidłowości. Możemy tu wymienić zaburzenia rozwoju dziecka, zaburzenia w zachowaniu, takie jak np. zmniejszona aktywność ruchowa, osłabienie interakcji społecznych i koncentracji na wykonywanych zadaniach. Anemia może również prowadzić do zwiększonej podatności na zakażenia i choroby infekcyjne. [3]

Leczenie anemii u niemowląt jest bardzo ważne, ponieważ nieprawidłowość może prowadzić do spowolnienia rozwoju dziecka.

Gdy lekarz stwierdzi u dziecka anemię, przepisze żelazo. Preparaty zawierają różne związki, które różnią się stopniem przyswajalności, możliwością łączenia z posiłkiem, częstością występowania działań niepożądanych, formą podania (syrop, tabletki, kapsułki). Leki są wydawane na receptę.

Leczenie powinno trwać minimum 6-8 tygodni. Skuteczność terapii można ocenić najwcześniej po 10 dniach, wykonując morfologię. Jesli chodzi o dawkowanie, żelazo powinno być podawane w dawce przeliczonej na kilogram masy ciała niemowlęcia na dobę. Rekomendowana dobowa dawka żelaza u dzieci wynosi 4-6 mg na kg masy ciała. Wcześniaki powinny otrzymywać żelazo w dawce 2 mg na kilogram g masy ciała od 1 do 12 miesiąca życia.

Czasem konieczne jest podawanie witaminy C, która zwiększa wchłanianie żelaza. W niektórych przypadkach może być konieczne podawanie kwasu foliowego i witaminy B6. W wyjątkowych przypadkach, w warunkach szpitalnych, podaje się także preparaty żelaza podawane pozajelitowo (dożylnie, domięśniowo).

Co ważne, Polskie Towarzystwo Neonatologiczne zaleca, by z powodu zbyt małych zapasów żelaza zgromadzonych podczas życia płodowego, żelazo było podawane profilaktycznie u niektórych dzieci. To:

• wcześniaki urodzone przed 32. tygodniem ciąży,
• noworodki z małą urodzeniową masą ciała (2000-2500g),
• dzieci z ciąż mnogich, gdyż zapasy żelaza uzyskane od matki muszą dzielić pomiędzy sobą, ponadto ich masa ciała i wiek ciążowy są mniejsze w momencie porodu,
• dzieci z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu. Dowiedziono, że w ich krwi pępowinowej stężenie żelaza i ferrytyny jest niższe niż w grupie kontrolne,
• noworodki narażone na straty krwi: wewnątrzłonowe, okołoporodowe, w przebiegu skaz krwotocznych, jak i jatrogenne np. po zabiegach operacyjnych,
• noworodki z wadami przewodu pokarmowego i zespołami złego wchłaniania n.p w przebiegu alergii, martwiczego zapalenia jelit czy mukowiscydozy.
• noworodki matek, u których występowała niedokrwistość w czasie ciąży.

Wymienionym powyżej populacjom dzieci należy podawać żelazo w dawkach proflikatycznych do ukończenia 12. miesiąca życia, niezależnie od wyników badań krwi.

Warto wiedzieć, że preparaty żelaza przyjmowane doustnie powodują ciemne/czarne zabarwienie stolca. Wśród najczęstszych działań niepożądanych związanych z suplementacją żelazem obserwuje się: ból brzucha, nudności, zaparcia u dzieci.

Anemia - co jeść?

Bardzo ważnym elementem profilaktyki anemii u noworodków i niemowląt, ale i starszych dzieci oraz dorosłych, jest odpowiednio dobrana i zbilansowana dieta. Z tego powodu rozszerzając dietę niemowlaka trzeba pamiętać, by jadłospisie znajdowały się produkty bogate w ten bardzo ważny pierwiastek. Gdzie go szukać?

Źródło żelaza to głównie pokarmy pochodzące z pokarmów mięsnych (wątroba, mięso wołowe, jagnięcina, drób, ryby i żółtko jaja). To żelazo hemowe, które jest zdecydowanie lepiej wchłanialne niż żelazo niehemowe pochodzenia roślinnego.

Witaminę C, która wspiera wchłanianie żelaza, można z kolei znaleźć w owocach i warzywach. Jej źródłem są przede wszystkim cytryny, pomarańcze, kiwi, truskawki, brokuły, kalafior, brukselka, papryka, kiszonki.

Warto także pamiętać, że składnikiem diety hamującym wchłanianie żelaza jest błonnik, fosforany czy fityniany (kasze, orzechy groch) oraz związki taniny (kakao, herbata, kawa).