Jak leczyć pleśniawki i afty u niemowląt i dzieci

Pleśniawki to objawy ostrego zapalenia jamy ustnej, występujące zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Są związane z zakażeniem grzybiczym w jamie ustnej i dość częstym problem u niemowląt, zwłaszcza w pierwszym miesiącu życia.

Zmiany tego typu wywołują grzyby z gatunku Candida albicans, rzadziej odpowiadają grzyby rodzaju Histoplasma, Blastomyces bądź inne grzyby oportunistyczne, które wchodzą w skład naturalnej flory bakteryjnej (atakują wyłącznie przy zaburzeniach odporności).

Afty to bolesne nadżerki występujące najczęściej w jamie ustnej. Czerwone pęcherzyki w jamie ustnej częściej pojawiają się u starszych dzieci.

- Pleśniawki rozpoznaje się najczęściej u małych dzieci, zaś afty u pacjentów między 10. a 40. rokiem życia, częściej u kobiet w drugiej dekadzie życia i u osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym. [5]

Wyróżnia się trzy typy aft. To:

• afty małe (afty Mikulicza) to pojedyncze zmiany (1–5 sztuk) o średnicy do 1 cm. Zazwyczaj ustępują samoistnie po około 7–10 dniach, nie powodując powikłań. Rozpoznaje się je najczęściej,

• afty duże (afty Suttona), które przybierają postać kilku owalnych owrzodzeń (do 3 sztuk) o średnicy 1–2 cm. Goją się ciężko, nawet do 6 tygodni. Pozostawiają blizny,

• afty opryszczkowate, które występują licznie jako małe (do 3 mm) bolesne nadżerki. Goją się w ciągu 10–14 dni. Często stwierdza się w nich wirusa opryszczki.

Problem miewa charakter przewlekły (nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej, w skrócie RAS od ang. recurrent aphthous stomatitis).

Za pojawienie się pleśniawek w jamie ustnej odpowiadają grzyby. Problemem jest ich nadmierny rozrost.

Candida albicans bytują na skórze, przewodzie pokarmowym oraz w układzie moczowo-płciowym człowieka. Należą to tak zwanej flory fizjologicznej. Do ich niekontrolowanego namnażania, któremu towarzyszą objawy grzybicy, dochodzi w sytuacji, gdy zostają zaburzone prawidłowa flora bakteryjna i mechanizmy obronne (dochodzi do obniżenia odporności).

Zmiany tego typu najczęściej obserwuje się u najmłodszych dzieci, co ma związek z tym, że ich układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Dotyczy to zwłaszcza wcześniaków oraz dzieci z niską wagą urodzeniową.

Na pojawienie się pleśniawek wpływają różne okoliczności:

• zakażenie noworodka podczas porodu patogenami obecnymi w drogach rodnych matki,
• ssanie mleka matki z objętego zakażeniem sutka,
• oblizywanie smoczka dziecka przez zakażoną osobę,

• obniżona odporność,
• nie do końca odpowiednia higiena jamy ustnej,
• wkładanie do buzi brudnych przedmiotów (gryzaki, zabawki, smoczki) czy rączek, na których obecne są patogeny,

• błędy żywieniowe (niedobór witamin, np. witaminy B12, kwasu foliowego czy minerałów, takich jak żelazo),
• leczenie wziewnymi glikokortykosteroidami,
• antybiotykoterapia, która eliminuje nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale i te, które mają korzystny wpływ na stan zdrowia i ochronę organizmu,

• nieprawidłowa higiena jamy ustnej: zanieczyszczenia smoczka, smoczka na butelce oraz innych przedmiotów, które dziecko wkłada do buzi,
• choroby przewlekłe i schorzenia obniżające odporność, takie jak nowotwory, cukrzyca, choroby reumatyczne).

- Nawracające pleśniawki mogą świadczyć o obecności czynników sprzyjających ich rozwojowi, jak np. zakażenie grzybicze matki, mała masa urodzeniowa, cukrzyca, zaburzenia odporności czy częste leczenie antybiotykami. [1]

Etiologia aft nie jest do końca poznana. Uznaje się, że to skutek miejscowego zaburzenia układu immunologicznego. Oznacza to, że za ich pojawienie się, podobnie jak przy pleśniawkach, odpowiadają zaburzenia odporności.

Warto pamiętać, że w odróżnieniu od pleśniawek, afty to schorzenia błony śluzowej jamy ustnej o charakterze nieinfekcyjnym. Ich przyczyną nie są bezpośrednio ani zakażenia grzybicze, wirusowe ani bakteryjne.

Do pojawiania się aft predysponują:

• niedobory żelaza, ferrytyny, kwasu foliowego i witamin z grupy B (zwłaszcza B12),

• urazy mechaniczne śluzówki jamy ustnej, powstałe wskutek szczotkowania zębów, przygryzienia warg czy policzków, skaleczenia podczas gryzienia zabawki czy spożywania pokarmów suchych, twardych,

• obniżona odporność organizmu, osłabienie i przemęczenie, infekcja,
• alergie pokarmowe,
• choroby układu pokarmowego,
• zmiany hormonalne,

• stres,
• nieodpowiednia higiena jamy ustnej,

• spożywanie wysoko przetworzonej żywności, zasobnej w konserwanty, sztuczne barwniki i polepszacze smaku,
• obecny w paście do zębów dodecylosiarczan sodu (SDS) lub laurylosiarczan sodu (SLS).

- Afty bywają też dziedziczne. Według statystyk problem przejmuje 40 procent dzieci, których jedno z rodziców boryka się z RAS. W przypadku, gdy choroba dotyczy obojga dorosłych, ryzyko jej wystąpienia u potomstwa sięga aż 90 procent U dzieci zdrowych osób ryzyko to wynosi 20 procent. [5]

Wśród przyczyn nawracających aft wymienia się toczeń rumieniowaty układowy, nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna), opryszczkowate zapalenie skóry (choroby Duhringa), celiakię, chorobę Behçeta, zespół PFAPA, cykliczną neutropenię czy chorobę Addisona i Biermera.

Jak wyglądają pleśniawki? Można je zauważyć gołym okiem. Pierwsze objawy infekcji pojawiają się po kilku dniach od zakażenia. Można je dostrzec na języku, podniebieniu, błonie śluzowej policzków czy dziąsłach. Na ich obecność wskazuje biały nalot na języku o konsystencji przypominającej twarożek czy zsiadłe mleko.

Zmiany są niewielkie. Przypominają białe, grudkowate plamki. Mogą pokrywać wargi, dziąsła, język i wewnętrzną stronę policzków. Można je pomylić z resztkami mleka, jednak pleśniawki, w odróżnieniu od pokarmu, nie dają się usunąć gazikiem. Przy próbie usunięcia zmian może pojawić się krwawienie.

Ponieważ w jamie ustnej panują doskonałe warunki sprzyjające namnażaniu grzybów, rozwój kandydozy przebiega bardzo szybko. W początkowym stadium pleśniawki mogą pojawiać się jako pojedyncze plamki. Z czasem, w miarę rozwoju zakażenia grzybiczego, zmiany się powiększają i zlewają, zajmując coraz większy obszar jamy ustnej (mogą pokrywać nawet całą powierzchnię jamy ustnej dziecka). Gdy pleśniawki nie będą leczone, a infekcja się rozprzestrzeni, zmiany często zajmują gardło, krtań, układ pokarmowy czy oddechowy.

Obecności pleśniawek w jamie ustnej towarzyszy dyskomfort, ból, świąd, pieczenie. Dziecko nie chce ssać piersi i jeść, staje się niespokojne, rozdrażnione, marudne. Nie może spać, często płacze.

Afty i pleśniawki na pierwszy rzut oka są do siebie podobne, ale afty - w odróżnieniu od pleśniawek - posiadają czerwoną obwódkę graniczną. Przyjmują postać małych, najczęściej okrągłych, płytkich ubytków w błonie śluzowej (nadżerek) i owrzodzeń na błonie śluzowej jamy ustnej. Są odgraniczone od otoczenia rumieniowym brzegiem. Podobnie do pleśniawek pojawiają się na błonach śluzowych jamy ustnej, w obrębie policzków, języka, okolic podjęzykowych, podniebienia, gardła oraz na wargach.

Jak zmieniają się afty? Po 1-2 dniach pokrywają się nalotem włóknikowym koloru białego, żółtego lub szarego. W ciągu kolejnych 3-4 dni osiągają swój maksymalny rozmiar. Początkowo pojedyncza afta jest niezauważalną czerwoną plamą, w obrębie której rozwija się łatwo pękający pęcherz. Po jego zamknięciu pojawia się owrzodzenie pokryte substancją włóknistą (o tak zwanym sadłowatym zabarwieniu).

Obecności aft towarzyszy ból, a w ich obrębie rozwija się stan zapalny. Zdarza się, że dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych. Czasem pojawia się gorączka.

Ponieważ pleśniawki powstają wskutek zakażeń grzybiczych, a afty częściej bakteryjnych lub wirusowych, leczenie zmian przebiega inaczej. Oznacza to, że o pomyślności terapii decyduje ich rozróżnienie i prawidłowe rozpoznanie.

Rozpoznanie rodzaju zapalenia jamy ustnej stawia się na podstawie obrazu klinicznego. Wystarczy obserwacja charakterystycznych zmian.

Na czym polega leczenie pleśniawek?

Pleśniawki można leczyć farmakologicznie, stosując środek grzybobójczy. W aptekach można kupić rożne preparaty na pleśniawki: żele, maści, zawiesiny lub płyny do pędzlowania jamy ustnej. Dostępne są także produkty odkażające, przeciwzapalne i łagodzące ból. Forma stosowanego środka na pleśniawki u niemowląt i dzieci zależy od stopnia zaawansowania choroby.

Najczęściej stosowanym lekiem w przypadku pleśniawek u dzieci jest wydawana na receptę lekarską nystatynę w zawiesinie (można nią pędzlować jamę ustną 2-3 razy dziennie) i flukonazol (doustnie).

Lek na pleśniawki stosowane miejscowo nanosi się bezpośrednio na zmiany za pomocą specjalnego aplikatora. U niemowląt i małych dzieci można używać jałowej gazy nawiniętej na szpatułkę lub dokładnie wymyty palec, którą należy nasączyć roztworem leku i delikatnie smarować język, podniebienie i policzki dziecka. Co ważne, trzeba to robić co najmniej pół godziny przed jedzeniem. Lek stosuje się zwykle przez tydzień.

Pomocne jest również miejscowe stosowanie wodnych roztworów gencjany. Aby wzmocnić skuteczność terapii, po konsultacji z lekarzem, można podawać witaminy z grupy B. Jeśli infekcji grzybiczej towarzyszy zakażenie bakteryjne, konieczne jest włączenie antybiotykoterapii. Można także podać dziecku lek przeciwbólowy (paracetamol lub ibuprofen) w dawce odpowiedniej do jego masy oraz wieku.

Domowe sposoby na pleśniawki

Aby złagodzić dolegliwości bólowe, warto wykorzystaćdomowe sposoby na pleśniawki. Warto jednak pamiętać, że są one jedynie sposobem na uzupełnieniem kuracji zaleconej przez lekarza. Nie mogą jej zastąpić. Dzięki nim możliwe jest również zapobieganie nawrotom infekcji grzybiczych.

Sprawdza się przemywanie jamy ustnej naparami ziołowymi, takimi jak napar z rumianku, macierzanki czy melisy (u dzieci nie wolno stosować szałwii).

Warto pamiętać, by:

• nie ścierać plam na języku (oznacza to silny dyskomfort, większy ból, a i ryzyko zakażenia rany),
• regularnie wyparzać smoczki (nie wolno go czyścić poprzez oblizywanie!),
• obmywać brodawek przed każdym karmieniem piersią
• unikać podawania posiłków zbyt gorących, kwaśnych i o twardej konsystencji (by ograniczyć ryzyko podrażnień).

Po zakończonym leczeniu pleśniawek konieczna jest wymiana smoczków, gryzaków i butelek do karmienia dziecka, co pozwoli zapobiec nawrotowi zakażenia Candida.

Jak leczyć afty u niemowląt i dzieci?

Leczenie aft polega na stosowaniu miejscowo środków osuszających, ściągających i przeciwbakteryjnych. Preparaty są dostępne w postaci żelu, aerozolu lub płukanki. Ważne, by nie zawierały one alkoholu.

Ciężkie postacie aft leczy się antybiotykiem (tetracykliną) lub sterydami. W przypadku stwierdzenia wirusa opryszczki najlepsze efekty daje włączenie leku przeciwwirusowego (acyklowiru), ale o tym decyduje lekarz.

Pomocne są preparaty oddzielające zmiany od środowiska zewnętrznego, co przyspiesza gojenie, zmniejsza ból i podrażnienia.

Domowe sposoby leczenia aft

Objawy związane z pojawieniem się afty łagodzi płukanie jamy ustnej:

• naparem z rumianku,
• roztworem soli kuchennej,
• żelem z liści z aloesu.

Sprawdzają się okłady z ostudzonego, zanurzonego we wrzątku, woreczka z czarną herbatą. Trzeba pamiętać, by unikać gorących, ostrych i kwaśnych potraw oraz napojów (mogą podrażnić wnętrze jamy ustnej dziecka).

Po wyleczeniu afty wskazana jest wymiana smoczków, gryzaków i butelek do karmienia.

Pleśniawkom i aftom w jamie ustnej można też zapobiegać. W tym kontekście szalenie ważne jest prawidłowa higiena jamy ustnej.

Jak dbać o higienę jamy ustnej? W przypadku noworodka i niemowlaka wystarczy po każdym karmieniu użyć wilgotnej gazy. U starszaków trzeba pamiętać o regularnym myciu dziąseł, języka i ząbków, gdy te już się pojawią.

- W jamie ustnej dziecka najczęściej do 6. miesiąca życia nie ma jeszcze zębów. Są tylko bezzębne, wałowate wyrostki zębodołowe pokryte bardzo delikatną błoną śluzową, na której przy braku oczyszczania przez matkę z resztek pokarmów mlecznych, może powstać wywoływana przez Candida albicans tzw. kandydoza (grzybica), czyli pleśniawki. [2]

Pod koniec 2. roku życia dziecko powinno już mieć regularnie oczyszczane zęby przez rodzica, uczyć się płukania jamy ustnej oraz wypluwania po płukaniu, a także zaczynać używać - przy pomocy i pod nadzorem rodziców - odpowiedniej do wieku dziecka pasty do zębów.

Pasta do zębów dla niemowląt i dzieci do ukończenia 2. roku życia w okresie ząbkowania może mieć 500 ppm fluorku sodu. Należy użyć raz dziennie minimalnej ilości pasty rozsmarowanej na szczoteczce.

Dla dzieci od 5–6 lat pasta do zębów mlecznych może mieć 500 ppm fluorku sodu, stosować dwa razy dziennie z ilością pasty odpowiadającą wielkości ziarenka grochu.

Pasta do zębów dla dzieci powyżej 6 lat może mieć 1000 ppm fluorku sodu, zęby należy szczotkować 2 razy dziennie.

By dbać o zdrowie jamy ustnej, nie mniej ważne jest obmywanie piersi przed karmieniem, a i wyparzanie akcesoriów, które mają kontakt z buzią malucha (odciągacz pokarmów, butelki), gryzaki, także zabawki, które niemowlęta wkładają sobie do ust.

Zdecydowanie nie wolno oblizywać smoczka czy łyżeczki przeznaczonej dla niemowlaka. Podczas zastosowania antybiotykoterapii należy pamiętać o podawaniu probiotyków.