Infekcja wirusowa u dzieci - przyczyny, objawy i leczenie

Małe dzieci chorują bardzo często. Przedszkolaki średnio 8 razy rocznie, a maluchy chodzące do żłobka nawet 14 razy w roku. To konsekwencja działania wielu czynników, w tym narażenia na patogeny w placówkach opiekuńczych. Źródłem zakażenia są chore dzieci.

Nie bez znaczenia są niskie temperatury, przebywanie w zamkniętych, przegrzewanych i słabo wentylowanych pomieszczeniach, co wpływa na aktywność drobnoustrojów, ale i osłabia odporność organizmu.

Częste infekcje to także konsekwencja niedojrzałości układu immunologicznego. Dzieci rodzą się z odpornością wrodzoną (nieswoista), z czasem zyskują także odporność nabytą (swoista). Badania dowodzą, że pełne zdolności obronne pojawiają się dopiero w wieku 12 lat.

Infekcje górnych dróg oddechowych są w większości przypadków spowodowane przez wirusy i mają charakter samoograniczający się. Do najczęstszych patogenów wirusowych należą rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy i paragrypy, wirus syncytialny (RSV – respiratory syncytial virus) i enterowirusy.

Zakażenia wirusowe obserwuje się szczególnie w okresie wiosennym i jesiennym, ze szczytem zachorowań w okresie zimowym. Infekcje szerzą się drogą kropelkową i przez kontakt z wydzieliną górnych dróg oddechowych osoby zakażonej.

Istnieją czynniki osobnicze i środowiskowe, które zwiększają ryzyko częstszego występowania infekcji dróg oddechowych. Są to:

• nieodpowiednia dieta,
• złe warunki mieszkaniowe (wilgoć, przeludnienie),
• narażenie na dym papierosowy,
• płeć męska,
• wcześniactwo,
• niedobory odporności,
• przewlekłe choroby płuc, wady serca.

Jak przebiega infekcja wirusowa? Czas inkubacji trwa 1-6 dni. Typowo objawy tego typu infekcji u dziecka zazwyczaj pojawiają się po około 2 dniach od kontaktu z patogenem.Okres zakaźności w przypadku infekcji spowodowanej przez rinowirusy może trwać do 3 tygodni.

Infekcje wirusowe dróg oddechowych przebiegają trójfazowo. I tak w pierwszej fazie naczyniowej, wskutek powstania stanu zapalnego, dochodzi do przekrwienia i obrzęku błony śluzowej dróg oddechowych. Pojawia się gorączka, niedrożność nosa i suchy kaszel.

Następnie dochodzi do wystąpienia fazy hipersekrecyjnej, w której pojawia się obfita wydzielina z nosa. W drugiej fazie nacieku komórkowego produkowany jest gęsty, biały lub żółty śluz.

W trzeciej fazie – destrukcyjnej – dochodzi do nadkażenia bakteryjnego. To powikłanie infekcji wirusowej.

W przypadku zakażeń bakteryjnych czynnikami etiologicznymi są: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, rzadziej Klebsiella pneumoniae, Enterobacter sp., Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus oraz bakterie beztlenowe.

Do atypowych bakterii odpowiedzialnych za infekcje dróg oddechowych należą: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae i Legionella pneumophila.

Jak się objawiają infekcje dróg oddechowych? Symptomy będące odpowiedzią organizmu na atak wirusa, w wyniku którego powstaje stan zapalny, w dużej mierze zależą to od tego, jaki typ mikroorganizmu zaatakuje oraz od lokalizacji zakażenia.

Zakażenia wirusowe mogą obejmować takie schorzenia jak ostre stany zapalne nosa i zatok przynosowych, gardła oraz krtani. Towarzyszą im różne objawy. I tak:

• infekcje dróg oddechowych (nosa, zatok, gardła i uszu) u dzieci najczęściej powodują wyciek z nosa i jego zatkanie, gorączkę, ból gardła lub ucha. Towarzyszyć im może uporczywy kaszel,

• infekcje krtani i tchawicy przebiegają z charakterystycznym szczekającym kaszlem, chrypką i dusznością o różnym stopniu nasilenia, u starszych dzieci i dorosłych zapalenie krtani może powodować chrypkę,

• zapalenia oskrzeli i płuc u dzieci powodują głównie gorączkę i kaszel.

Typowo pierwszymi objawami infekcji wirusowej jest złe samopoczucie, osłabienie, drapanie w gardle i brak apetytu. Następnie może pojawić się:

• gorączka, zwykle do 38 stopni Celsjusza, choć może być wyższa. Utrzymuje się najczęściej 3 dni, później spada. Przedłużający się stan gorączkowy może wskazywać na nadkażenie bakteryjne,

• zatkany nos i katar. Ponieważ błona śluzowa nosa jest obrzęknięta, upośledzona jest drożność nosa, następnie wydobywa się z niego wodnista wydzielina,

• kaszel. Ten na początku jest suchy i męczący, w drugiej fazie infekcji wydzielina gęstnieje i jest jej więcej (kaszel mokry),

• ból gardła. Stan zapalny w jego obrębie objawia się silnym bólem i problemami z przełykaniem śliny. O infekcji wirusowej u dziecka świadczy przekrwiona i zaczerwieniona śluzówka gardła, a także drobne, wodniste pęcherzyki pojawiające się na tylnej ścianie gardła czy powiększone migdałki. Błona śluzowa gardła jest sucha, przez co gardło łaskocze i piecze, prowokując kaszel.

Dla infekcji wirusowej typowy jest także ból ból ucha, chrypka u dziecka i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, jak również zapalenie spojówek i ból głowy. Infekcja wirusowa trwa średnio 7 dni.

Rozpoznanie infekcji górnych dróg oddechowych u dziecka stawia lekarz na podstawie dokładnego wywiadu oraz badania. W przypadkach o cięższym przebiegu niekiedy konieczne jest wykonanie badania RTG klatki piersiowej oraz pobranie krwi do badań laboratoryjnych (lekarz zwraca szczególną uwagę na morfologię, wysokie CRP u dziecka, podwyższone monocyty u dziecka czy neutrofile poniżej normy u dziecka).

Leczenie w przypadku infekcji wirusowej jest leczeniem objawowym. Nie stosuje się leczenia przyczynowego czy antybiotyków.

Domowe sposoby na przeziębienie

Jeżeli dziecko jest w dobrym stanie, pije odpowiednio dużo płynów i zjada posiłki, wystarcza leczenie domowe. Co jest ważne?

Zapewnienie dziecku warunków do zdrowienia. Mały pacjent powinien zostać w domu. W żłobku, przedszkolu czy szkole istnieje ryzyko rozwinięcia się powikłań, czyli nadkażenia infekcji wirusowej zakażeniem bakteryjnym. Prowadzi to do cięższego i dłuższego przebiegu choroby oraz stanowi wskazanie do zastosowania antybiotykoterapii.

Prawidłowe nawodnienie dziecka, by nie doszło do odwodnienia organizmu. Sprawdza się woda, także ciepła woda z miodem, cytryną i cynamonem, herbatki owocowe lub ziołowe (np. z dodatkiem rumianku, który ma właściwości przeciwzapalne). Starszym dzieciom można podawać rozcieńczone soki owocowe.

Lekkostrawna dieta, zawierająca w warzywa gotowane na parze, lekkie zupy i buliony. Jeżeli dziecko nie ma apetytu, nie należy go zmuszać do jedzenia.

Ważne jest, by ograniczać ilość mleka i jego przetworów, które wzmagają produkcję śluzu oraz cukrów prostych, które osłabiają układ odpornościowy i pogarszają stan flory bakteryjnej w jelitach.

Zapewnienie optymalnych warunków otoczenia. Oznacza to, że powietrze powinno być stosunkowo chłodne (około 18–20 stopni Celsjusza) i optymalnie nawilżone.

Warto zaopatrzyć się w nawilżacz powietrza, który ułatwia oddychanie i działa to kojąco na śluzówki nosa. Sprawdza się także wilgotny ręcznik powieszony na rozgrzany kaloryfer w okresie grzewczym.

Oczyszczanie dróg oddechowych, czyli usuwanie wydzieliny za pomocą aspiratora lub gruszki, po uprzednim zastosowani wody morskiej, która jest dostępna w aptece bez recepty. Pomóc może także sól fizjologiczna.

Stosowanie inhalacji. Można rozważyć kupienie nebulizatora pozwalającego na inhalacje z soli fizjologicznej, który pomaga zarówno w przypadku kataru, kaszlu, jak i drapania w gardle. Sprawdza się też miska z gorącą wodą i solą bądź olejkiem eterycznym. Takie rozwiązanie wymaga jednak dużej ostrożności.

Podawanie leków. W pierwszej i drugiej fazie zapalenia w leczeniu objawowym dróg oddechowych stosuje się różne leki i preparaty z apteki, które łagodzą dolegliwości.

Jak zbić gorączkę?

W przypadku gorączki należy podać leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen). Dobrym pomysłem jest podanie płynu doustnego o wysokim stężeniu leku.

W przypadku gorączki u dziecka można zastosować napary z kwiatów bzu lub lipy, które wykazują działanie napotne. Dobrym sposobem na gorączkę są także zimne okłady (nie są one zalecane u maluchów poniżej 6. miesiąca życia).

Tradycyjne leki przeciwgorączkowe dla dzieci zawierające paracetamol lub ibuprofen, jednak przy temperaturze ciała niższej niż 38 stopni nie są wskazane.

Dzieciom poniżej 12. roku życia nie należy również podawać aspiryny, czyli kwasu acetylosalicylowego, ponieważ może spowodować to groźne powikłania.

Leki na kaszel

Gdy dokucza katar i kaszel, włącza się leki przeciwkaszlowe, mukolityczne, cholinolityczne.

Łagodzenie kaszlu i jego hamowanie jest zalecane wyłącznie w przypadku kaszlu suchego. Od momentu, gdy pojawia się kaszel mokry, należy zastosować syrop o działaniu wykrztuśnym lub zmiękczającym i powlekającym np. syrop prawoślazowy.

Można także sięgać po preparaty dezynfekujące o miejscowym działaniu odkażającym. W przypadku starszych dzieci sprawdzą się tabletki na gardło zmniejszające obrzęk i działające osłonowo.

- Leki przeciwkaszlowe podaje się w celu złagodzenia objawów suchego, nieproduktywnego kaszlu. Ze względu na ważną rolę odruchu kaszlowego w oczyszczaniu dróg oddechowych należy je stosować tak krótko, jak to możliwe, głównie w godzinach nocnych, tak aby zapewnić dziecku spokojny sen. W łagodzeniu współwystępującego kaszlu w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych wykazano klinicznie udowodnione działanie dla bromku ipratropium, pseudoefedryny i leków przeciwhistaminowych I generacji. [2]

Gdy dochodzi do zagęszczenia śluzowej wydzieliny w drogach oddechowych, bardzo ważne jest włączenie leków, które ją rozrzedzają. Zastosowanie znajduje karboksymetylcysteina, a także ambroksol i erdosteina, które wykazują ponadto działanie mukolityczne, przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Ponieważ ważne jest utrzymanie odpowiedniego nawilżenia dróg oddechowych oraz upłynnienie wydzieliny, dobrze jest stosować inhalacje z 0,9% NaCl lub 3% NaCl. Sól hipertoniczna dodatkowo aktywnie wiąże wodę oraz wykazuje działanie obkurczające śluzówki.

A leki wykrztuśne?

- Jedynym roślinnym farmaceutykiem o udowodnionym działaniu klinicznym w badaniach przeprowadzonych na populacji dziecięcej jest Hedera helix L. extractum siccum, czyli wyciąg z liści bluszczu pospolitego. Hedera helix L. swoje działanie wykrztuśne zawdzięcza α-hederynie, której prekursorem jest saponina C obecna w liściach rośliny [2].

Preparat poza aktywnością sekretolityczną ma także działanie antybakteryjne i spazmolityczne, co w efekcie nasila wydzielanie surfaktantu.

Preparaty na katar

W leczeniu pomocne są również leki przeciwhistaminowe oraz zmniejszające obrzęk błony śluzowej. W celu obkurczenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia ilości wydzieliny z nosa najczęściej miejscowo stosowane są 2 grupy leków: działające miejscowo i ogólnie.

Wśród preparatów podawanych miejscowo do przewodów nosowych znajdują się pochodne imidazoli, między innymi oksymetazolina, ksylometazolina i nafazolina. Do leków wykazujących działanie ogólne należą natomiast pseudoefedryna i efedryna.

W leczeniu wspomagającym w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych, zwłaszcza gdy doszło do ostrego zapalenia zatok obocznych nosa, wdraża się także leki sekretolityczne pochodzenia roślinnego.

Według specjalistów najbardziej przekonujące działanie w dotychczas przeprowadzonych badaniach dotyczących substancji roślinnych stwierdzono w przypadku:

• ekstraktu z pelargonii afrykańskiej (Pelargonium sidoides),
• myrtolu (roślinny ekstrakt pozyskiwany w procesie destylacji z olejków eterycznych sosny, limonki i eukaliptusa gałkowego)
• mieszaniny ziół, takich jak: korzeń goryczki, kwiat pierwiosnka z kielichem, ziele szczawiu, kwiat bzu czarnego i ziele werbeny [2].

Dzięki nim tabletki „na zatoki" rozrzedzają śluz, zapobiegają zastojowi wydzieliny i unieruchomieniu aparatu rzęskowego, a także zmniejszają obrzęk błon śluzowych górnych dróg oddechowych.

Leczenie przeciwwirusowe

W leczeniu grypy lekami o udowodnionej skuteczności są adamantany (amantadyna i rymantadyna), które wykazują działanie wyłącznie przeciwko wirusom grypy typu A oraz inhibitory neuraminidazy (oseltamiwir – lek doustny, i zanamiwir – lek wziewny, obecnie niedostępny w Polsce), które są aktywne w przypadku grypy zarówno typu A, jak i typu B.

Powyższe leki przeciwwirusowe mają udowodnione działanie kliniczne, jeżeli zostaną podane w ciągu 48 godzin od początku trwania choroby.

- Popularność zdobyły dostępne bez recepty preparaty zawierające inozynę pranobeks. Są one bardzo chętnie stosowane już przy pierwszych objawach infekcji wirusowej zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Inozyna pranobeks to znana już kilkadziesiąt lat substancja o udowodnionym działaniu immunostymulującym w badaniach in vitro. Do tej pory udało się udowodnić jej skuteczność kliniczną w leczeniu zakażeń wirusem herpes. Dostępne dane nie pozwalają na potwierdzenie jej działania w leczeniu infekcji innymi wirusami [2].

Leczenie naturalne

Wśród metod naturalnych można wymienić mieszanki ziół oraz olejki eteryczne. Skutecznym sposobem na katar u dziecka są maści i plastry nalepiane na piżamkę lub pościel. Dzięki zawartości leczniczych olejków zapachowych pomagają udrożnić drogi oddechowe.

- Badania in vitro oraz na zwierzętach udowodniły, że ekstrakt z czarnego bzu (Sambucus nigra) wpływa między innymi na hamowanie replikacji wirusów grypy typu A i B oraz herpes simplex 1, a także działa przeciwzapalnie. Z danych, jakich dostarczają pojedyncze badania na niewielkich grupach ludzi, wynika, że zastosowanie ekstraktu z czarnego bzu skraca czas trwania objawów infekcji wirusowej w porównaniu z placebo. [2]

Leczenie infekcji nadkażonych bakteryjnie

Zakażenia bakteryjne oraz infekcje wirusowe, w których doszło do nadkażenia bakteryjnego, leczy się antybiotykami.

Ponieważ układ immunologiczny dziecka nie jest w pełni rozwinięty, w przebiegu infekcji wirusowej mogą pojawić się komplikacje. Konsultacji z lekarzem wymaga:

• infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych, która trwa długo, a pomimo leczenia towarzyszy jej wysoka gorączka, która nie reaguje na leki,
• pojawienie się drgawek,
• nasilona duszność,
• problemy z karmieniem i pojeniem dziecka,
• znaczny wysiłek oddechowy,
• sinica,
• nadmierna senność,
• utrudniony kontakt z dzieckiem.

Powyższe objawy mogą wskazywać na komplikacje, leczenie których wymaga pobytu w warunkach szpitalnych. Decyduje o tym lekarz, po zebraniu wywiadu i badaniu fizykalnym, które obejmuje osłuchanie płuc, ocenę saturacji, liczbę oddechów, rytm serca i temperatura ciała.

W profilaktyce infekcji wirusowych ogromne znaczenie ma wspieranie odporności. Można to robić na wiele sposobów, jednak najważniejszy jest zdrowy, higieniczny tryb życia. Co to znaczy?

Udowodniono, że pozytywny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego ma:

• prawidłowa dieta i związana z nią prawidłowa masa ciała, w tym karmienie piersią powyżej 6 miesięcy,
• odpowiednia ilość snu,
• regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny,
• brak ekspozycji na dym tytoniowy oraz zanieczyszczenie powietrza,
• unikanie stresu,
• odpowiednie warunki mieszkaniowe,
• kompletny kalendarz szczepień. Szczepienia ochronne są jedną z najlepiej udowodnionych metod skutecznej stymulacji swoistej odporności.

Sposoby na wzmocnienie odporności dziecka - jak widać - są różne. Co to oznacza w praktyce? Aby wspierać odporność młodych organizmów, należy pamiętać, by:

• dbać o dietę bogatą w warzywa i owoce,
• spożywać naturalne produkty wzmacniające odporność,
• uprawiać sport i prowadzić higieniczny tryb życia,
• hartować organizm i przestrzegać zasad higieny,
• zażywać zalecone przez lekarza witaminy i mikroelementy,
• dbać o florę bakteryjną jelit (podając probiotyki, a na co dzień jogurty, kefiry czy kiszonki),
• realizować kalendarz szczepień obowiązkowych.

Dzieciom o obniżonej odporności, które zmagają się z nawracającymi infekcjami górnych dróg oddechowych, lekarze zalecają preparaty podnoszące odporność (zawierają np. inozynę pranobeks, ale i czarny bez).