Zaparcia u niemowląt - przyczyny, objawy i leczenie

Noworodek, zwłaszcza ten karmiony mlekiem mamy, robi nawet 10 kup dziennie (pojawiają się od kilku do kilkunastu razy dziennie, nawet po każdym karmieniu piersią). Później, z czasem, ilość stolców na dobę maleje, ale i może się zdarzyć, że dziecko wypróżnia się raz na klika dni. Jeśli wydalaniu stolca nie towarzyszy płacz, prężenie, ból, a kupa nie jest twarda i zbita, nie trzeba się niepokoić. Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym oddają zazwyczaj 2-3 stolce dziennie w bardziej uformowanej, zwartej postaci.

Zaparcia częściej dotykają maluszki, których podstawą diety jest mleko modyfikowane, a nie pokarm mamy. Dlaczego? Powodów jest kilka.

Sztuczny pokarm nie jest tak dopasowany do potrzeb małego organizmu jak mleko matki. Mleko modyfikowane jest też trudniej przyswajalne przez niedojrzały jeszcze układ pokarmowy dziecka. Mleko mamy zawiera prebiotyki oraz inne składniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie jelit dziecka. Nie bez znaczenia jest, że konsystencja stolca u dzieci, które są karmione piersią, jest inna niż dzieci z żywionych mlekiem modyfikowanym.

W większości przypadków zaparcia u niemowląt nie są objawem choroby, lecz wynikiem zaburzeń czynnościowych. Oznacza to, że pojawiają się, gdy pod wpływem różnych czynników dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu układu pokarmowego

Trudno ustalić jedną przyczynę zaparć. Odpowiadać za nie może niedojrzałość układu pokarmowego dziecka (nieprawidłowa praca jelit wynikająca z niedojrzałości układu trawiennego), ale również błędy dietetyczne (także zbyt mała ilość płynów) czy podawane dziecku leki. Wśród preparatów powodujących zaparcia można wymienić środki moczopędne, przeciwcholinergiczne czy stosowane w padaczce.

W pierwszych miesiącach życia dziecka pojawiają się także inne dolegliwości wynikające z niedojrzałości układu pokarmowego. To nie tylko zaparcia, ale także kolka czy ulewanie pokarmu.

W kontekście zaparć pojawia się pojęcie dyschezja niemowlęca. To czynnościowe zaburzenie defekacji obserwowane u dzieci przed 9 miesiącem życia. Przed oddaniem stolca u dziecka obserwuje się krzyk, płacz, wysiłek i zaczerwienienie twarzy. Po kilku minutach objawy mijają i następuje wydalenie miękkiego stolca. Odpowiada za to niewłaściwa praca mięśni brzucha i miednicy podczas defekacji. Nie wymaga to leczenia.

Zaparcia a dieta

U dzieci do 4. miesiąca życia jednym z najważniejszych czynników wpływających na konsystencję i częstość oddawania stolca jest sposób karmienia dziecka.

U niemowląt karmionych piersią przyczyną zaparć może być dieta mamy lub przejście z karmienia piersią na karmienie mlekiem modyfikowanym oraz rozszerzanie diety i wprowadzanie pokarmów stałych, innych niż mleko (wzmożony proces trawienny może czasowo zaburzyć proces wydalania). Z ich trawieniem młody organizm początkowo sobie słabo radzi.

W przypadku niemowląt, które są karmione mlekiem sztucznym, przyczyną zaparć może być zmiana sztucznej mieszanki lub niewłaściwe przygotowanie mleka modyfikowanego (nieodpowiednie proporcje proszku i wody. Zbyt mała ilość wody to zbyt gęsty pokarm, który może spowodować zaparcie). Ponadto trzeba pamiętać, że mleko modyfikowane jest trudniej przyswajalne przez niedojrzały układ pokarmowy dziecka niż pokarm kobiecy.

U starszych dzieci za zaparcia odpowiadają nieprawidłowe nawyki żywieniowe, zła dieta (za mało błonnika i płynów, za dużo tłuszczu i cukru), problemy emocjonalne, zmiany w ustalonym planie dnia i stres związany np. z powrotem mamy do pracy albo pójściem do żłobka, zbyt wczesne sadzanie na nocniku i odpieluchowanie maluszka, ale i świadome powstrzymywaniem się od oddania stolca (błędne koło, w celu uniknięcia bólu i dyskomfortu).

Zaparcia a choroby

Inne możliwe przyczyny to nieprawidłowości w budowie zwieracza odbytu, a także choroby, takie jak: infekcje z gorączką czy choroby zakaźne, ale także alergie pokarmowe (np. alergia na białko mleka krowiego), celiakia (choroba trzewna), niedoczynność tarczycy, wrodzone schorzenie unerwienia jelita, cukrzyca czy mukowiscydoza.

Zaparcia retencyjne, bo o nich mowa, są wywołane wstrzymywaniem oddania stolca, przez co w jelicie grubym gromadzi się coraz większa objętość mas kałowych o zbitej konsystencji. Najczęściej pojawiają się po incydencie związanym z bolesnym wypróżnieniem i w sytuacjach stresowych dla dziecka. Problem ten dotyczy głównie starszych niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym.

Wypróżnienie może poprzedzać przyjęcie charakterystycznej postawy, przez co dziecko usiłuje zatrzymać proces defekacji (obkurczanie mięśni pośladkowych, prostowanie nóg i stawanie na palcach).

Na czym polega leczenie zaparć? Aby poradzić sobie z problemem, należy działać dwutorowo: usunąć zalegający stolec, a i zapobiegać zaparciom.

Aby usunąć zalegajacy stolec, można sięgać po produkty doodbytnicze i środki osmotycznie czynne.

Produkty doodbytnicze

By usunąć zalegający stolec, można sięgnąć po produkty doodbytnicze. Stosuje się je doraźnie w celu uzyskania jak najszybszego wypróżnienia. Nie zaleca się sięgania po nie zbyt często.

Sprawdzają się czopki glicerynowe, jednak przed ich zastosowaniemskonsultuj się z lekarzem. Pamiętaj także, że działanie takie jest zasadne, gdy od oddania ostatniego stolca minęło więcej niż 3 dni. Zwykle można je stosować dopiero po ukończeniu 1. roku życia.

Po aplikacji czopka, pod wpływem ciepła, uwalniana jest płynna gliceryna, która pobudza perystaltykę oraz działa nawilżająco i natłuszczająco. Ułatwia to pasaż mas kałowych w końcowym odcinku jelita grubego. Do wypróżnienia powinno dojść po 1-2 godzinach.

Czopki przeznaczone dla dzieci produkowane są w odpowiednio mniejszej gramaturze, więc nie można skorzystać z wersji produktu dla dorosłych.

Sprawdzają się także doodbytnicze wlewy czyszczące. To roztwór, który wprowadza się do odbytnicy dziecka za pomocą specjalnej kaniuli. W delikatny sposób drażni ściany jelita grubego i pomaga w wypróżnieniu.

Środki osmotycznie czynne

W przypadku zaparcia u niemowląt sprawdzają się także preparaty doustne. Skuteczne są środki osmotycznie czynne. Ich działanie opiera się na mechanizmie osmotycznym, dzięki czemu zwiększają ilość wody w świetle jelita. Prowadzi to do wzrostu objętości mas kałowych i pobudza perystaltykę, czego efektem jest wypróżnienie.

Stosuje się je przez określony czas, aż do uzyskania prawidłowego rytmu wypróżnień. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, są obojętne dla organizmu.

Środki osmotycznie czynne to:

• laktuloza, która występuje w postaci syropów i zawiesin. Efekty jej działania widoczne są zwykle po 24-48 godzinach od podania doustnego. Może powodować wzdęcia na skutek fermentacji w jelitach,

• makrogole - długołańcuchowe związki o wysokiej masie cząsteczkowej, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego i działają tylko w obrębie jelita. Występują w postaci proszku do samodzielnego sporządzenia roztworu doustnego lub gotowego roztworu. Nie są metabolizowane w jelicie, dzięki czemu nie powodują wzdęć. Można je podawać niemowlętom dopiero od 6 miesiąca życia.

Można także sięgać po krople probiotyczne, które wspierają i utrzymują prawidłową florę bakteryjną jelit. Poprawiają czynność niedojrzałego jeszcze układu pokarmowego oraz wzmacniają układ odpornościowy.

Bez konsultacji z lekarzem nie wolno podawać dziecku leków przeczyszczających.

Domowe sposoby na zaparcia u niemowląt

Sprawdzone domowe sposoby na zaparcia u dzieci w wieku niemowlęcym to:

• ciepła kąpiel,
• delikatne poruszanie nogami malucha tak, aby pobudzić perystaltykę jelit,
• masaż brzuszka delikatnymi, kolistymi ruchami.

Co robić, by zapobiegać zaparciom?

Aby zapobiegac zaparciom, mama karmiąca powinna przyjrzeć się temu, co je. Gdy problemy z wypróżnianiem pojawiają się u niemowlaka karmionego sztucznie, należy sprawdzić, czy mleko modyfikowane jest na pewno przygotowane odpowiednio, zgodnie z zaleceniami producenta. Jeśli konsystencja jest mieszanki jest właściwa, warto rozważyć zmianę produktu na taki, który jest wzbogacony probiotykami i prebiotykami.

W diecie niemowląt cierpiących na zaparcia należy wcześniej wprowadzić:

• soki z owoców (sok jabłkowy, gruszkowy) i warzyw,
• przeciery z owoców (np. jabłek czy śliwek),
• zupy warzywne w formie przecierów,
• posiłki z dodatkowymi porcjami błonnika, np. pełnoziarniste pieczywo, produkty z pełnego przemiału, kasze.

Przygotowując posiłki należy dodawać tłuszcz (np. oliwa z oliwek). Wskazane jest też dopajanie dziecka wodą.

Ważne jest wprowadzanie nowych pokarmów stopniowo, w kilkudniowych odstępach, aby móc obserwować reakcję organizmu. Gdy po jakimś produkcie pojawi się zaparcie, warto rozważyć eliminację go z diety na jakiś czas.

Ważne, by unikać takich produktów jak słodzone napoje kolorowe, kakao, biały ryż, płatki, kasza manna, budyń, pączki i bułki słodkie, pieczywo białe.

Jeśli u niemowlaka:

• zatwardzenie utrzymuje się pomimo zmiany diety,
• dolegliwość ma charakter przewlekły,
• zatwardzeniu towarzyszą inne objawy, np. osłabienie lub spadek masy ciała, wymioty, gorączka i bóle brzucha, anemia, krew w stolcu, znacznie powiększony obwód brzucha, spadek masy ciała,

niezbędna jest konsultacja z lekarzem pediatrą. Lekarz, w razie potrzeby przepisze leki, które usprawnią perystaltykę jelit.

Rozpoznanie przyczyny zaparć u dzieci ustala się na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego dziecka. Czasem konieczne są badania dodatkowe (np. czas pasażu znaczników, manometria, wlew kontrastowy jelita grubego czy też badanie histopatologiczne jelita grubego).

Dobra wiadomość jest taka, że najczęściej zaparcia to problem przejściowy. Sytuacja po jakimś czasie stabilizuje się wraca do normy. Zwykle stolec sam się reguluje, a układ trawienny dojrzeje i dostosuje się do nowej diety.