Norowirus u małych dzieci - objawy, leczenie, zapobieganie

Norowirusy (NoV) to grupa wirusów ssRNA z rodziny kaliciwirusów (Caliciviridae). Stanowią jeden z najczęstszych czynników epidemiologicznych zakażeń żołądkowo-jelitowych, potocznie zwane grypą żołądkową, jelitówką lub zatruciem pokarmowym.

Rodzina Caliciviridae obejmuje różne rodzaje bezotoczkowych, zbudowanyh z jednoniciowego RNA wirusów. Należą do niej: norowirusy (Norwalk-like) – wywołujące zachorowania osób w każdym wieku oraz sapowirusy odpowiadające za biegunki u dzieci poniżej 5. roku życia. Do rodziny kalicywirusów należą także lagovirus i vesivirus, które są gatunkami niepatogennymi dla ludzi.

Nazwa norowirusy, które są znane jako wirusy Norwalk-like pochodzi od nazwy wirusa Norwalk, który został po raz pierwszy wyizolowany z próbek kału w 1968 r. w szkole podstawowej w miejscowości Norwalk w Ohio w Stanach Zjednoczonych. Wówczas w ciągu 2 dni zachorowała połowa z ponad 230 nauczycieli i uczniów szkoły podstawowej. Wszystkie osoby, które zachorowały na ostre zapalenie żołądka i jelit, miały te same objawy zakażenia norowirusem (biegunka, wymioty, nudności, gorączka). U wszystkich objawy ustąpiły w ciągu 2 dni.

Norowirusy określane mianem małych okrągłych wirusów (small round structured viruses – SRSV) są jednymi z najmniej szych wirusów RNA (średnica 27–40 nm), mają symetrię kubiczną, nie mają otoczki i wypustek. Norowirusy są wysoce heterogenne. Należą do 5 grup genetycznych (GI-GV), wśród których rozróżnia się kilkadziesiąt genotypów. Szczepy typu GI i GII odpowiedzialne są za większość epidemii u ludzi.

Norowirusy a rotawirusy

Według specjalistów NoV jest drugim pod względem częstości występowania czynnikiem etiologicznym wirusowych biegunek u noworodków, niemowląt i małych dzieci (pierwsze miejsce zajmują rotawirusy).

Czym różnią się norowirusy od rotawirusów?Rotawirusy powodują podobne do norowirusów infekcje przewodu pokarmowego, ale należą do innej rodziny (rotawirus – rodzina Reoviridae) i charakteryzują się inną budową (dwuniciowy RNA).

Ponadto rotawirusy stanowią zagrożenie niemal wyłącznie dla dzieci. Później, w związku z powszechnością zachorowań oraz szczepieniami, człowiek zyskuje odporność na tego typu drobnoustroje.

U dzieci starszych oraz dorosłych najczęstszy powód zachorowań stanowią norowirusy.

- Z uwagi na dostępność szczepionki przeciw rotawirusom i jej coraz bardziej powszechnemu stosowaniu w ramach programu szczepień obecnie to norowirusy są główną przyczyną biegunek pochodzenia wirusowego.

Norowirusy charakteryzują się krótkim czasem wylęgania (od 1 do 3 dni) oraz wyjątkową łatwością zakażania (dawka zakażająca to zaledwie 10-100 cząsteczek wirusa).

Choć zakażenia norowirusami dotykają ludzi w każdym wieku, infekcja nimi wywołana, tak jak i inne choroby zakaźne, są zdecydowanie częściej obserwowane w żłobkach, przedszkolach i szkołach, szpitalach oraz domach spokojnej starości i w szpitalach.

Nasilenie zachorowań na skutek zarażenia norowirusem na świecie obserwuje się sezonowo, w okresie zimy i lata. W klimacie umiarkowanym obserwuje się wyraźny wzrost zachorowań w okresie zimowym.

Najczęściej ofiarami nowowirusów są małe dzieci, co ma związek z niedojrzałą odpornością lub jej obniżeniem, brakiem reżimu sanitarnego, ale także przebywaniem w dużych skupiskach dzieci. W grupie ryzyka znajdują się także osoby w podeszłym wieku i dorośli z odpornością obniżoną w wyniku innych infekcji.

Zakażenie norowirusami jest szczególnie groźne w przypadku niemowląt i młodszych dzieci, osób osłabionych innymi chorobami oraz osób w starszym wieku.

Norowirusy szerzą się drogą fekalno-oralną. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z nosicielem lub osobą chorą (przez podanie ręki czy poprzez opiekę nad osobą chorą), ale i kontakt z wydzielinami osoby chorej, głównie przede wszystkim kałem oraz wymiotami (do rozprzestrzeniania się infekcji może dochodzić przez unoszące się w powietrzu kropelki wymiocin zawierające cząsteczki wirusa, osiadające na powierzchni przedmiotów).

Wystarczy dotknąć skażonej klamki czy deski klozetowej w toalecie, następnie włożenie niemytych dłoni do ust. Zarazić się można także poprzez dzielenie się jedzeniem lub jedzenie z tych samych naczyń.

Źródłem zakażenia może być też żywność skażona przed konsumpcją w czasie zbiorów, przetwórstwa, pakowania, sprzedaży. Do zarażenia może także dojść wskutek picia zanieczyszczonej norowirusem wody lub przypadkowe spożycie wody z basenu.

Źródłem zakażenia są przede wszystkim osoby chore, które wydalają olbrzymią liczbę cząstek wirusowych. Okres największej zaraźliwości przypada na czas występowania objawów zakażenia (wydalanie norowirusa w kale jest maksymalne w ciągu pierwszych 24 do 48 godzin). Dorośli przestają zarażać po około tygodniu od ustąpienia objawów.

Objawy zakażenia norowirusami. Jakie dolegliwości powodują?

Objawy zarażenia norowirusami pojawiają się w ciągu 2 dni od zarażenia. To:

• wodnista biegunka,
• wymioty, nudności,
• ból i skurcze brzucha,
• osłabienie apetytu.

Oprócz tego możliwe jest wystąpienie objawów niespecyficznych, takich jak bóle głowy, gorączka do 40 stopni Celsjusza, bóle mięśniowe, dreszcze, osłabienie, apatia.

Przebieg choroby jest najczęściej samoograniczający się. U osób dorosłych objawy zakażenia norowirusami utrzymują się od 24 do 60 godzin. U dzieci biegunka i inne symptomy mogą występować jednak znacznie dłużej, nawet do 7 dni. Czas wydalania wirusów po ustąpieniu objawów choroby wynosi około 2 tygodni po ustąpieniu objawów, które zwykle mijają bez powikłań.

- Mój synek trafił do szpitala jako 3-tygodniowy noworodek. Objawy: wodnista biegunka, lekki katar. Po badaniu kału wyszedł norowirus. Nikt z domowników nie miał objawów, ja dopiero w szpitalu miałam lekką biegunkę. [źródło: forum Babyboom]

Burzliwy i dłuższy przebieg choroby obserwuje się u niemowląt i małych dzieci, osób starszych (po 70. roku życia) oraz osób z osłabionym układem immunologicznym. Głównym problemem jest duża utrata płynów spowodowana wymiotami i biegunką, czego konsekwencją może być potencjalnie śmiertelne odwodnienie.

Objawy odwodnienia obejmują:

• suchość w ustach i gardle,
• zmniejszenie częstości oddawania moczu,
• zawroty głowy podczas wstawania.

Dzieci, które są odwodnione, mogą być wyjątkowo śpiące lub marudne. Zdarza się, że płaczą bez łez albo nie moczą pieluszki lub nie oddają moczu przez 3 lub więcej godzin.

- Jestem z córką 7- miesięczną w szpitalu. po badaniu kału wyszedł norowirus. Zaczęło się od nieprzespanej nocy i niewinnego kataru, później doszedł kaszel, następnie temperatura i wymioty - i tak trafiliśmy na oddział. Od przedwczoraj biegunka. Wczoraj raz zwymiotowała, ale chyba za dużo zjadła. Natomiast dziś ledwo co je. [źródło: forum Babyboom]

Norowirus jest zwykle diagnozowany na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania w gabinecie lekarskim. Zakażenie norowirusem podejrzewa się, gdy wymioty i biegunka trwają od 48 do 72 godzin.

Badania laboratoryjne nie są przeprowadzane rutynowo, niemniej stosuje się wiele metod diagnostycznych, takich jak mikroskopia elektronowa, immunoenzymatyczne oraz RT-PCR, uznawane za optymalne.

Diagnostyka polega na badaniu próbki kału na obecność norowirusa. Próbka pobrana powinna zostać w ostrej fazie choroby, najlepiej do 72 godzin od wystąpienia pierwszych objawów, gdy konsystencja kału jest jeszcze półstała lub płynna.

Choć wirus może być wykrywany w badaniu kału również po ustąpieniu objawów choroby, aż do 10 dni po chorobie, największą ilość wirusów można stwierdzić w kale w ostrej fazie choroby. U niektórych pacjentów pozytywny wynik badania kału na obecność norowirusa kilka tygodni po ustaniu objawów choroby i wyzdrowieniu to tak zwane nosicielstwo.

Jak wygląda leczenie zakażenia norowirusem? Nie istnieje przyczynowe leczenie zakażeń norowirusowych ani profilaktyka pierwotna w postaci szczepień ochronnych. W wyniku biegunki i wymiotów chory traci duże ilości płynów.

Z tego powodu leczenie polega na piciu dużych ilości płynów (chodne płyny należy podawać często, małymi porcjami, np. 5 ml najrzadziej co 5 minut), także stosowaniu płynów nawadniających, które wyrównują zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe. Można je stosować zarówno w postaci doustnej (dostępne bez recepty doustne płyny nawadniające), jak i dożylnej.

W ciężkich przypadkach czasami konieczna jest bowiem hospitalizacja i dożylne podawanie płynów (by zapobiec odwodnieniu lub je leczyć). Oprócz wody i płynów do nawadniania można dawać do picia herbatę, musy i kompoty jabłkowe oraz zupy.

Nie powinno się stosować antybiotyków czy leków przeciwbiegunkowych. Wraz z kałem i wymiocinami wydalane są wirusy, co służy oczyszczeniu organizmu. Nie należy podawać mleka, coli, soków owoców i napojów gazowanych czy rosołu.

Norowirus u małych dzieci wymaga modyfikacji diety. W przypadku niemowląt karmionych piersią i karmionych mlekiem modyfikowanym zaleca się kontynuację dotychczasowego karmienia. U maluchów starszych normalne żywienie należy wznowić nie później niż mniej więcej 4 godziny od rozpoczęcia nawadniania.

U starszych dzieci i dorosłych z ostrym wirusowym zapaleniem żołądka i jelit nie zaleca się przestrzegania specjalnej diety.

Wspomagająco można stosować probiotyki, koniecznie szczepy o udokumentowanej skuteczności. O pomoc w ich wyborze warto poprosić lekarza lub farmaceutę.

Przebycie zachorowania nie chroni przed następnym zachorowaniem. Obecnie nie ma też szczepionki zapobiegającej zakażeniom norowirusami.

Norowirusy mogą przetrwać poza organizmem żywym nawet do 7 dni. Z uwagi na wysoką zakaźność oraz ich odporność na różne detergenty, skuteczna ochrona przed zakażeniem jest bardzo trudna.

Warto wiedzieć, że dzięki temu, że norowirusy są pozbawione osłonki lipoproteinowej, są oporne na rozpuszczalniki lipidowe i różne detergenty. Szkodzi im jednak wysoka temperatura (co najmniej 60 °C).

Zakażenia norowirusami są powszechne na całym świecie, dlatego większość ludzi dorosłych posiada przeciwciała przeciw tym wirusom.

Jak zapobiegać zakażeniu norowirusem?

W zapobieganiu zakażeniom norowirusem najważniejsza jest higiena oraz odporność. Co robić, by zmniejszyć ryzyko zakażenia? Ważne jest, by:

• myć ręce mydłem pod kranem z bieżącą wodą zawsze przed jedzeniem, przygotowywaniem jedzenia, przyjęciem leku lub podaniem komuś innemu, po zmianie pieluch, po skorzystaniu z toalety i po przyjściu do domu (gdy to niemożliwe, można użyć środków do dezynfekcji rąk),

• myć dokładnie surową żywność, taką jak owoce i warzywa. Żywność, która mogła być zanieczyszczona norowirusem, należy wyrzucić,

• stosować środki antyseptyczne (do rąk) oraz dezynfekcji powierzchni, które mogły zostać zanieczyszczone wirusem, czyli przede wszystkim toalet i umywalek. Gdy ktoś w domu złapał norowirusa, konieczna jest nie tylko dezynfekcja rąk i powierzchni, ale i mycie sztućców oraz naczyń w wysokiej temperaturze,

• do czyszczenia przedmiotów takich jak klamki drzwi należy używać jednorazowych ściereczek,

• pościel i inne tekstylia należy prać w pralce w temperaturze nie mniejszej niż 60 stopni Celsjusza.

Osoby, które są zakażone nowowirusem powinny pozostać w domu i unikać kontaktu z ludźmi przez co najmniej 2 dni po ustąpieniu ostrej fazy choroby. Chory powinien być w miarę możliwości odizolowany od innych osób, aby zmniejszyć ryzyko przeniesienia zakażenia.