Zatrucie pokarmowe u niemowląt: objawy, diagnoza i leczenie

Zatrucie pokarmowe to choroba wywołana spożyciem pokarmów, w których obecne są chorobotwórcze bakterie i ich toksyny, pasożyty, wirusy lub zanieczyszczenia chemiczne (dużo rzadziej odpowiadają za nie toksyny chemiczne).

Przebieg zatrucia pokarmowego u dzieci jest zwykle gwałtowny, choć dość szybko przemijający. Objawia się bólami brzucha, nudnościami, biegunką, wysoką temperaturą.

Jako zatrucia pokarmowe określa się ostre i gwałtowne dolegliwości żołądkowo-jelitowe objawiające się nudnościami, wymiotami, bólami brzucha oraz – zwykle – biegunką i gorączką, które występują w stosunkowo krótkim czasie po spożyciu żywności skażonej drobnoustrojami lub wytwarzanymi przez nie toksynami i stosunkowo szybko ustępują. [1]

Większość zatruć pokarmowych u ludzi wywołana jest przez toksyny produkowane przez różne patogeny lub zbyt duża ilość bakterii obecna w pokarmie, która nie może zostać zneutralizowana przez mechanizmy obronne przewodu pokarmowego.

Niemowlęta i nieco starsze maluszki są dużo bardziej narażone na rozwój zatrucia pokarmowego niż osoby starsze, głównie z powodu niedojrzałości układu immunologicznego oraz niskiej masa ciała.

Najczęstszą przyczyną zatrucia jest spożycie skażonych pokarmów odzwierzęcych — mięsa, jajek lub mleka (także lodów). Jednak symptomy mogą wystąpić również po wypiciu zanieczyszczonej wody (np. biegunka podróżnych).

Najczęstsze przyczyny bakteryjnych zatruć pokarmowych i ich źródła:

• Salmonella - jaja, mleko i przetwory mleczne, warzywa,
• Gronkowiec złocisty - nabiał, mięso, wędliny,
• Bacillus cereus - sosy, produkty zbożowe,kremy, lody,
• Clostridium - mięso, drób, źle pasteryzowane i przechowywane przetwory,
• Campylobacter - mięso, mleko, woda,

• Escherichia coli - mięso wołowe, mleko, woda.

Zatrucia pokarmowe mogą być również wywoływane przez wirusy lub pasożyty.

Najczęściej spotykane są zatrucia bakteriami: Salmonella, Campylobacter, Shigella, E.coli, laseczki jadu kiełbasianego, listeria i gronkowcowe zatrucia pokarmowe. Liczba zatruć pokarmowych znacznie zwiększa się latem, gdy temperatury są korzystniejsze dla rozwoju bakterii.

Jakie objawy pojawiają się po spożyciu pożywienia skażonego drobnoustrojami lub wytwarzanym przez nie toksynami? Te są dość charakterystyczne, przy czym dzieci gorzej znoszą zatrucia pokarmowe i związane z nimi dolegliwości.

Zatrucia pokarmowe to ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe spowodowane spożyciem skażonych pokarmów i napojów. Do symptomów, które mogą na nie wskazywać należą:

• nudności oraz wymioty. U niemowlęcia należy odróżnić wymioty od ulewania. Ulewanie jest fizjologiczne. Dziecko pozbywa się treści pokarmowej w niewielkiej ilości (łyżeczka, dwie),
• pokarmu. To mniej więcej łyżeczka, dwie płynu,
• biegunka wodnista lub krwista,
• skurcze żołądka, ból brzucha,
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• bóle mięśni.

Warto pamiętać, że u maluchów nasilone wymioty oraz biegunka mogą być również następstwem zakażenia wirusowego, które zwykle jest wywołane przez rotawirusy lub norowirusy. Do infekcji wirusowej dochodzi nie tylko w następstwie zjedzenia skażonego pożywienia, ale i poprzez kontakt z osobą chorą.

Jak długo trwa zatrucie pokarmowe?

Nudności i wymioty pojawiają się w przeciągu 12 do 48 godzin od spożycia skażonego pokarmu. Infekcja trwa zwykle od 1 do 3 dni, choć w przypadku zakażenia bakteryjnego nawet tydzień.

Choć dolegliwości związane z zatruciem pokarmowym zwykle dość szybko mijają, choroba może być niebezpieczna - zwłaszcza dla najmłodszych. Ma to związek zarówno z dużym ryzykiem zaostrzenia współistniejących chorób przewlekłych, jak i szybkiego odwodnienia. Ma to związek z tym, że wymioty oraz biegunka prowadzą do utraty wody i elektrolitów.

O nadmiernej utracie płynów świadczy:

• wzmożone pragnienie,
• zmniejszone wydzielanie śliny, łez oraz moczu (trzeba sprawdzać, czy niemowlę moczy pieluszkę),
• zmiana kształtu ciemiączka (robi się wklęsłe),
• wysuszone usta, suchość błony śluzowej jamy ustnej,
• utrata elastyczności skóry,
• powolne rozprostowywanie się fałdu skórnego,
• obniżenie ciśnienia tętniczego, przyspieszone bicie serca, początkowo przy zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą.

Do szczególnie groźnych powikłań może prowadzić zatrucie grzybami. Na przykład zjedzenie muchomora sromotnikowego może wymagać przeszczepienia wątroby, a i doprowadzić do śmierci.

Odpowiednie leczenie zatrucia pokarmowego koncentruje się na łagodzeniu objawów, ale i zapobieganiu odwodnieniu. Kluczowe jest uzupełnianie płynów, stosowanie zasad lekkostrawnej diety oraz obserwowanie niemowlaka (bardzo ważne jest, by zwracać uwagę na wszelkie niepokojące symptomy, a i na nie reagować).

Nawadnianie dziecka w przypadku zatrucia pokarmowego

Podstawowym sposobem leczenia zatrucia pokarmowego jest nawadnianie. W celu uzupełnienia utraconych płynów zaleca się częste spożywanie niewielkich objętości wody czy mleka (tak w przypadku niemowląt karmionych piersią, jak i mlekiem modyfikowanym) Sprawdzają się także doustne płyny nawadniające (DPN) tzw. „elektrolity do picia”, ale i napary z rumianku i mięty (po konsultacji z lekarzem).

Jak karmić dziecko z zatruciem pokarmowym?

Dieta malucha, który cierpi z powodu zatrucia pokarmowego, musi być lekkostrawna, oparta na skrobi oraz kaszach i gotowanych warzywach. Taki pokarm nie tylko zaspokaja głód, nie obciążając układu pokarmowego, ale i przyśpiesza ustąpienie wodnistej biegunki, regenerację uszkodzonej śluzówki, zwiększanie wchłaniania wody oraz elektrolitów.

Leki przeciwbiegunkowe

Jeśli chodzi o leki przeciwbiegunkowe, można je podawać wyłącznie ze wskazań lekarskich, nigdy na własną rękę. Dlaczego? Preparaty spowalniają perystaltykę jelit, co może wydłużyć czas trwania choroby i zwiększyć ryzyko powikłań septycznych.

Jakie są dostępne leki na zatrucie pokarmowe? To preparaty zawierające loperamid, nifuroksazyd, diosmektyt oraz węgiel leczniczy. Nifuroksazyd można podawać dzieciom poniżej roku, jednak wyłącznie z zalecenia lekarskiego (nie nadaje się dla noworodków). Nieco starszym dzieciom, które skończyły pierwszy rok życia, czasami podaje się węgiel leczniczy.

Jako leczenie wspomagające zatrucia pokarmowego zalecane są probiotyki (szczepy Lactobacillus GG i Saccharomyces boulardi).

Zatrucie pokarmowe u niemowląt — kiedy do szpitala?

Niektóre maluchy przy zatruciu pokarmowym wymagają hospitalizacji. Wskazanie stanowią:

• silne, nieustępujące wymioty,
• ciężkie odwodnienie (utrata masy ciała powyżej 9%),
• nieskuteczne nawadnianie doustne,
• senność, drgawki oraz inne objawy neurologiczne,
• podejrzenie choroby, która może wymagać leczenia chirurgicznego (np. zapalenie wyrostka robaczkowego).

Przed zatruciem pokarmowym można się chronić. Co robić, a czego unikać?

Przestrzegaj podstawowych zasad higieny: myj surowe owoce i warzywa. Dokładne czyść blat kuchenny oraz miejsca przyrządzania posiłków.

Zabezpiecz kuchnię i żywność przed kontaktem z owadami i z innymi zwierzętami.

Stosuj oddzielne deski do przygotowywania warzyw, mięs i ryb.

Dbaj o czystość lodówki, myj ją regularnie. Nie przepełniaj jej, by krążące w niej powietrze, mogło utrzymać stałą temperaturę.

Produkty surowe i gotowe do spożycia przechowuj oddzielnie.

Nie zamrażaj ponownie rozmrożonych produktów.

Nie podawaj dzieciom grzybów.

Sprawdzaj termin przydatności do spożycia wszystkich produktów. Nie spożywaj produktów nieświeżych, których termin przydatności do spożycia minął.

Nie jedz i nie podawaj surowego mięsa czy ryb. Czy wiesz, że nawet okazjonalne spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa grozi zatruciem pokarmowym?

Należy także uczyć dzieci, by:

• myły ręce przed jedzeniem, także po wyjściu z toalety i przyjściu do domu,
• nie jadły tego samego pokarmu i nie piły z tej samej butelki napojów z innymi dziećmi, dorosłymi i zwierzętami,
• nie jadły rzeczy podniesionych z brudnego podłoża.