Rotawirus - objawy, leczenie u dzieci

Rotawirusy u dzieci i dorosłych powodują zakażenie przewodu pokarmowego, które zwyczajowo określa się jako „grypa żołądkowa”. Warto wiedzieć, że można przebyć ją kilkakrotnie, jednak zwykle kolejne infekcje cechuje łagodniejszy przebieg. Najwięcej zachorowań na rotawirusy obserwuje się w sezonie zimowo-wiosennym.

Przechorowanie zakażenia rotawirusowego zapewnia częściową odporność krzyżową przed kolejnymi zakażeniami. Te z kolei zapewniają coraz większą odporność i zwykle przebiegają coraz łagodniej. [1]

Zakażenie przewodu pokarmowego wywołane przez rotawirusy cechuje się:

• krótkim okresem wylęgania (zwykle mniej niż 48 godzin),
• zmiennymi objawami klinicznymi - od przebiegu bezobjawowego po ciężką biegunkę z odwodnieniem, co jest zależnie od tego, czy jest to zakażenie pierwsze czy kolejne.

Zakażenie rotawirusem lekarz zgłasza do Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Częstość infekcji rotawirusowych, szacowana przez polskich epidemiologów z uwzględnieniem danych NFZ oraz GIS, wynosi około 200 000 zachorowań rocznie. Szacuje się, że większość dzieci do 5. roku życia przeszło zakażenie rotawirusem.

Rotawirus to najczęstsza przyczyna groźnych niebakteryjnych biegunek u niemowląt i starszych dzieci, choć zachorować mogą również dorośli.

Szczególnie narażone na zakażenie są maluchy w wieku od 6 miesięcy do 2 lat. Szczyt zachorowań przypada między 4. a 36. miesiącem życia. Najcięższe są zwykle pierwsze zakażenia u dzieci po 3. miesiącu życia, gdy niemowlęta przestają być chronione przez biernie przekazane przeciwciała odmatczyne.

Rotawirus u dorosłych również jest możliwy, na zakażenie podatne są przede wszystkim osoby dorosłe po 65. roku życia.

Choroba może przebiegać bardzo szybko, prowadząc do odwodnienia i ciężkiego stanu chorego (zwłaszcza pierwsze w życiu zakażenia niemowlęcia). U osób dorosłych częste są zakażenia bezobjawowe.

Rotawirusy szerzą się drogą pokarmową i oddechową. Najczęstszą przyczyną jest spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej drobnoustrojami. Możliwe jest również zakażenie przez bezpośredni kontakt z nosicielem wirusa lub z jego wydzielinami (zwłaszcza przez zakażony stolec), a także wdychanie cząstek wirusa unoszących się w powietrzu (np. z wymiocin osoby chorej).

Z uwagi na to, że zakażenie odbywa się przede wszystkim tak zwaną drogą fekalno-oralną, a więc poprzez przenoszenie odchodów do ust, wirus szczególnie szybko rozprzestrzenia się w dużych skupiskach dzieci, takich jak żłobek czy przedszkole.

Patogen cechuje się dużą zakaźnością i stabilnością w środowisku zewnętrznym. Oznacza to, że do zakażenia wystarczy niewielka ilość wirusów, które są w stanie przetrwać w środowisku długi czas. Poza organizmem człowieka nawet do 2 miesięcy. Nie stwierdza się trwałego nosicielstwa rotawirusów.

Jak przebiega zakażenie rotawirusowe? Drobnoustroje po przejściu przez jamę ustną, pokonawszy przełyk i żołądek, docierają do jelita cienkiego. Mnożą się w komórkach nabłonka jelita cienkiego.

Patogen niszczy komórki, które tworzą wyścielającą je błonę śluzową (tzw. enterocyty). To prowadzi do upośledzenia wchłaniania elektrolitów, glukozy i wody oraz zmniejszenia aktywności enzymatycznej laktazy, fosfatazy zasadowej i innych enzymów rąbka szczoteczkowego. Okres inkubacji wirusa wynosi od 1 do 3 dni. Objawy pojawiają się nagle.

Ponieważ w przebiegu zakażenia dochodzi do obumierania komórek w górnych częściach kosmków jelitowych, pojawiają się bardzo nieprzyjemne dolegliwości, takie jak silne wymioty i biegunki.

Dolegliwości związane z zakażeniem rotawirusem obserwuje się w ciągu około 2 dni od przedostania się patogenów do organizmu. Najpierw pojawia się wodnista biegunka (żółtozielone stolce, zwykle bez krwi i śluzu), która utrzymuje się średnio 4–8 dni.

Biegunce często towarzyszy gorączka oraz wymioty, jednak przebieg kliniczny choroby może być bardzo różny: od postaci bezobjawowej, przez skąpoobjawową, po pełnoobjawowy nieżyt żołądkowo-jelitowy.

Zakażeniu rotawirusami może towarzyszyć jedynie lekko podwyższona temperatura i niezbyt silne dolegliwości lub wręcz przeciwnie - wysoka gorączka, intensywne wymioty i męcząca biegunka (do 10 luźnych stolców na dobę). Chore dziecko często skarży się na złe samopoczucie, rozbicie i bóle stawowe oraz silny ból brzucha.

Wodnista biegunka rotwirusowa o ostrym przebiegu może utrzymywać się do 9 dni i jest najgroźniejszym objawem, ponieważ może prowadzić do błyskawicznego odwodnienia się dziecka. W wielu przypadkach wymaga to hospitalizacji.

Ile trwa infekcja rotawirusowa?

Osoba zakażona rotawirusami już 2 dni przed pojawieniem się pierwszych symptomów choroby zaczyna wydzielać ze stolcem duże ilości wirusa. Największa ich liczba pojawia się około 3 dni od wystąpienia dolegliwości. Patogeny są wydalane wraz z kałem nawet po jej ustaniu, średnio około 20 dni.

Rotawirusy wnikają w komórki nabłonka jelit i je uszkadzają. Znikają dopiero wtedy, gdy wszystkie zakażone komórki nabłonkowe złuszczą się i zostaną wydalone z kałem. Jeśli uda się opanować odwodnienie, choroba ustępuje samoistnie w ciągu 3 - 9 dni.

Wirus usuwany jest z organizmu głównie z kałem, zwykle w ciągu 2–5 dni. Jednak u osób z upośledzoną odpornością może być w organizmie nawet miesiąc.

Rotawirus a adenowirus

Zakażenie adenowirusami wywołuje podobne objawy jak w przypadku infekcji rotawirusowej, przy czym patogeny tego typu często wywołują również zapalenie spojówek oraz infekcje dróg oddechowych.

Jak odróżnić biegunkę wywołaną przez rotawirusa od biegunki spowodowanej innymi wirusami jelitowymi? Jest to możliwe na podstawie testów immunoenzymatycznych, które wykrywają wiriony, to jest cząstki wirusa w kale.

W przypadku dzieci, które zostały przyjęte do szpitala, wykonuje się badanie na obecność rotawirusa (oznaczenie antygenów wirusa w teście immunoenzymatycznym). Sprawdza się także stężenie elektrolitów we krwi, aby wykluczyć zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, które często występują podczas długotrwałej lub obfitej biegunki. Jeśli łagodny przebieg zakażenia pozwala na leczenie domowe, można wykonać samodzielnie test dostępny w aptekach.

Nie ma przyczynowego leczenia zakażenia rotawirusowego ani leków przeciwwirusowych do zwalczania infekcji rotawirusami.

Leczenie jest objawowe – w przypadku wysokiej temperatury podaje się leki przeciwgorączkowe, stosuje się również preparaty hamujące biegunkę i takie, które zawierają bakterie kwasu mlekowego. W celu skrócenia czasu trwania biegunki chorym podaje się także probiotyki – bakterie Lactobacillus spp. Chory z infekcją rotawirusową powinien dużo odpoczywać i nie forsować się.

Ponieważ pacjent (zwłaszcza dziecko) traci ogromne ilości płynów i elektrolitów, w chorobie bardzo ważne jest uzupełnianie płynów, aby nie doszło do odwodnienia organizmu.

Należy pamiętać, aby płyny nawadniające przyjmować w małych ilościach i by były one schłodzone. Dziecku można podawać niegazowaną wodę mineralną, napar z rumianku lub kopru, słabą herbatę. Dobrym pomysłem będzie podawanie płynów z elektrolitami. Niestety i tak często wymagane jest nawodnienie dożylne. W przypadku ciężkiego przebiegu infekcji konieczne są hospitalizacja i dożylne podanie płynów.

Oprócz tego bardzo istotne jest utrzymywanie lekkostrawnej diety, na którą składa się głównie ryż, zupy jarzynowe, jagody, banany czy gotowana marchew. Należy z niej wykluczyć słodycze, gazowane napoje, pokarmy ciężkostrawne, soki czy produkty mleczne, ponieważ mogą one zaostrzyć biegunkę.

W przypadku dziecka karmionego piersią, ważne jest, by matka stosowała tzw. dietę zapierającą.

Większość dzieci z biegunką rotawirusową nie wymaga leczenia szpitalnego. Jest ono wskazane dla pacjentów:

• uporczywymi wymiotami,
• objawami neurologicznymi (apatia, senność, drgawki),
• z ciężkim odwodnieniem,
• niemożnością skutecznego nawadniania w warunkach domowych.

W przypadku zakażenia rotawirusami bardzo szybko może dojść do groźnego dla zdrowia odwodnienia. Jego objawy w przypadku maluchów to:

• zapadnięte ciemiączko,
• suche, spierzchnięte usta,
• zapadnięte i matowe gałki oczne,
• nieoddawanie moczu powyżej 6 godzin u małych dzieci,
• zmiana zachowania: apatia lub rozdrażnienie,
• wzmożone pragnienie.

Objawami odwodnienia u niemowląt są przede wszystkim płacz bez łez, suche pieluchy dłużej niż 6 godzin, spierzchnięte usta.

Jeśli obserwujesz objawy odwodnienia bądź je podejrzewasz, koniecznie pokaż dziecko lekarzowi. Jeżeli maluch ma lekkie odwodnienie, zwykle może być dalej leczony w domu preparatami doustnymi. W przypadku znacznego odwodnienia może być potrzeba zastosowania nawadniania dożylnego. 

Wyróżnia się odwodnienie w stopniu lekkim, umiarkowanym i ciężkim, które jest stanem zagrażającym życiu i wymaga nawadniania dożylnego w szpitalu.

Najczęstszymi powikłaniami po zakażeniu rotawirusa są problemy trawienne i zaburzenia wchłaniania.

Kluczową rolę w zapobieganiu infekcji rotawirusowej ma przestrzeganie zasad higieny. Rotawirusy na skórze rąk utrzymują się aż 4 godziny, a na przedmiotach mogą być obecne nawet przez kilka dni. Dlatego ucz dziecko dokładnie myć ręce po przyjściu do domu, przed posiłkiem, czy po zabawie i oczywiście po wyjściu z toalety.

Do skutecznych metod profilaktyki przed zakażeniem rotawirusami zalicza się również ograniczenie kontaktu z osobami chorymi na rotawirusy, dezynfekcja skażonych przedmiotów i obróbka termiczna przygotowywanych potraw i mycie owoców oraz warzyw przed spożyciem.

Aby ograniczyć ryzyko zakażenia, należy nie tylko dbać o higienę i czystość otoczenia, ale i zdecydować się na szczepienie przeciw rotawirusom, które zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji.

Szczepienie składa się z 2 lub 3 doustnych dawek szczepionki, przy czym:

• pierwsza powinna być podana w 6–8 tygodniu życia, nie później niż przed 12 tygodniem życia.
• kolejne dawki podaje się w odstępie przynajmniej 4 tygodni,
• ostatnią dawkę powinno się podać do ukończenia 24 tygodnia życia w cyklu 2-dawkowym, w przypadku schematu 3-dawkowego – w 32 tygodnia życia.

Szczepienia przeciw rotawirusom od 2021 roku są bezpłatne dla dzieci urodzonych po 31 grudnia 2020 r.