Jak robić inhalację i jak wybrać nebulizator?

Nebulizacja to prosta procedura, która polega na podaniu płynnych leków (roztworów lub zawiesin) w postaci rozpylonej mgiełki, bezpośrednio do drzewa oskrzelowego. W zależności od stopnia rozbicia cząsteczek lek może dotrzeć do różnych obszarów dróg oddechowych. Umożliwia to urządzenie – nebulizator, które rozprasza lek. Można je nabyć w aptece.

Inhalacja to zabieg leczniczy, który polega na dostarczeniu pary do drzewa oskrzelowego. Jest nią na przykład inhalacja parowa, czyli wdychanie gorącej pary roztworów lub mieszanin olejków eterycznych (co udrażnia zatkany nos czy zatoki).

- Inhalacja to nie tylko nebulizacja, ale i wdychanie pary wodnej z olejkami eterycznymi oraz korzystanie z inhalatorów proszkowych czy ciśnieniowych. Do nebulizacji niezbędny jest nebulizator, to jest pojemnik na lek, w którym następuje jego przemiana z postaci płynnej w mgiełkę.

Inhalacja a nebulizacja

Inhalacja jest pojęciem szerszym, które obejmuje wszelkie sposoby przyjmowania wziewnie substancji leczniczych. Nebulizacja jest zatem rodzajem inhalacji, choć w codziennym języku traktuje się jak synonimy, pojęcie tożsame. Stosuje się je wymiennie.

Inhalator a nebulizator

Nie tylko inhalacja, ale i inhalator to pojęcia szersze. Istnieją bowiem inhalatory proszkowe. Podczas ich stosowania lek w formie proszku jest wciągany do dróg oddechowych za pomocą siły wdechu. 

Nebulizator to najważniejsza część inhalatora odpowiedzialna za rozbijanie cząsteczek na odpowiednie frakcje. W jej obrębie roztwór ze substancją leczniczą jest rozpraszany do mniejszych cząstek, a następnie w postaci aerozolu wdychany do płuc. Zadaniem nebulizatora jest przeprowadzenie roztworu bądź zawiesiny leku w postać aerozolu na drodze nebulizacji.

Nebulizacja i inhalacja to metody wykorzystywane w chorobach górnych i dolnych dróg oddechowych u dzieci. Stosuje się je powszechnie w przebiegu infekcji układu oddechowego, na przykład w zapaleniu oskrzeli czy podgłośniowym zapaleniu krtani (tzw. inhalacje na chrypkę u dziecka).

Wykorzystuje się je także w leczeniu chorób przewlekłych, takich jak: przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa, przewlekłe zapalenie błony śluzowej gardła, przewlekłe zapalenie błony śluzowej krtani, zapalenie zatok przynosowych, zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc.

Inhalacje i nebulizacje stosuje się również w przypadku nasilonej obturacji u chorych cierpiących na astmę, rozedmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), mukowiscydozę czy zespół nieruchomych rzęsek. To jedna z metod leczenia zakażeń grzybiczych układu oddechowego oraz stanów pooperacyjnych dróg oddechowych.

Dostarczanie leku w procesie nebulizacji bezpośrednio do miejsca jego działania przynosi wiele korzyści. Przede wszystkim pozwala na osiągnięcie wysokiego stężenia leku w drzewie oskrzelowym, co przekłada się na efektywność działania substancji czynnych. Ogranicza także ryzyko pojawienia się ogólnoustrojowych działań niepożądanych.

Możliwe jest również zmniejszenie potrzebnej dawki leku w porównaniu z innymi drogami podania, głównie z uwagi na ograniczenie efektu pierwszego przejścia przez wątrobę oraz możliwość indywidualnego dopasowania dawki do konkretnego pacjenta. 

Do inhalacji i nebulizacji stosuje się różne roztwory i leki. Co jest dozwolone, a co zakazane?

Inhalacja i nebulizacja dziecka roztworem soli fizjologicznej

Do nebulizacji bardzo często wykorzystuje się roztwory soli fizjologicznej. To powszechny, najczęściej wykorzystywany rodzaj inhalacji.

Do nebulizacji stosowane są roztwory:

• w stężeniu izotonicznym 0,9% chlorek sodu działa głównie nawilżająco i oczyszczająco w drogach oddechowych,
• wyższe stężenia chlorku sodu, czyli stężenie hipertoniczne ( większe stężenie chlorku sodu, najczęściej 3% lub 6%), mają na celu ułatwienie rozrzedzenia i usunięcia wydzieliny.

Można także kupić wyroby medyczne, które zawierają dodatek kwasu hialuronowego. (substancja ma działanie nawilżające i łagodzące stany spastyczne oskrzeli) oraz ektoiny (substancja łagodzi objawy reakcji alergicznych ze strony układu oddechowego. Ułatwia rozrzedzanie i odkrztuszania zalegającego śluzu).

Stosowanie inhalacji z soli fizjologicznej pozwala na nawilżenie dróg oddechowych podczas infekcji, co zmniejsza nasilenie objawów chorobowych i poprawia komfort funkcjonowania. Inhalacje stosowane na gęsty katar u dziecka pozwalają na rozrzedzenie wydzieliny oraz ułatwiają oczyszczenie nosa, a tym samym oddychanie.

Leki stosowane do nebulizacji

Do nebulizacji wykorzystuje się różne leki. To najczęściej:

• leki rozszerzające oskrzela, takie jak bromek ipratropium, fenoterol i salbutamol,
• glikokortykosteroidy, takie jak budezonid, propionian flutikazonu,
• mukolityki, takie jak ambroksol, dornaza α,
• antybiotyki, takie jak tobramycyna, kolistyna (kolistymetat sodu),

Należy pamiętać także, iż do nebulizacji wykorzystuje się wyłącznie te leki, które zawierają informację, iż nadają się do nebulizacji.

Inhalacja i nebulizacja dziecka a olejki eteryczne

Jeśli chodzi o inhalację i nebulizację olejkami eterycznymi, bardzo ważne jest, by pamiętać, że olejki eteryczne w formie nierozcieńczonej stosuje się w bardzo małej ilości bezpośrednio na ubranie bądź chusteczkę.

Napary lub rozcieńczone roztwory olejków eterycznych można wdychać w postaci inhalacji parowej – pochylając głowę nad miską. Należy przy tym zachować zasady bezpieczeństwa. Trzeba też pamiętać, że inhalacji z użyciem olejków eterycznych nie powinno się stosować u dzieci poniżej 2. roku życia.

Olejki eteryczne nie są przeznaczone do nebulizacji. Dlaczego?

- Do inhalatorów (nebulizatorów) nie można wlewać olejków eterycznych lub naparów roślinnych, ponieważ zadaniem nebulizatora jest rozbicie związków na jak najmniejsze cząstki. Olejki i napary powinny dostawać się jedynie do wyższych struktur drzewa oskrzelowego, gdyż przedostanie się ich do pęcherzyków płucnych może grozić niebezpiecznym skurczem oskrzeli. Jest to szczególnie groźne u dzieci. [2]

Klasyczna, tradycyjna inhalacja polega na wdychaniu aromatyzowanej pary wodnej. Inhalacje na katar dla dzieci szybko udrażniają nos i zatoki. Rozrzedzają wydzielinę, dzięki czemu łatwiej ją wydmuchać lub odciągnąć aspiratorem. Jak prawidłowo inhalować dziecko?

Najłatwiejszą metodą inhalacji jest wykorzystanie miski lub innego naczynia z bardzo ciepłą wodą, z dodatkiem olejku eterycznego (olejek tymiankowy, olejek eukaliptusowy) lub ziół. Właściwości rozrzedzające, udrażniające i nawilżające posiadają między innymi melisa, mięta, rumianek i majeranek. Pomocna jest także sól: kuchenna, sól fizjologiczną lub sól hipertoniczna o większym stężeniu chlorku sodu.

Aby przeprowadzić inhalację, wystarczy pochylić się nad miską, a na głowę zarzucić ręcznik (tak, by obejmował również naczynie ze wszystkich stron). Należy także przestrzegać zasad bezpieczeństwa. Co jest ważne?

Przede wszystkim woda powinna być ciepła, a nie gorąca (może poparzyć dziecko, a gorące opary doprowadzić do skurczu oskrzeli).

Podczas zabiegu dziecko dobrze jest trzymać na kolanach, a naczynie z wodą podstawić niezbyt blisko nosa, aby nie poparzyć śluzówki i umożliwić komfortowe oddychanie. Zabieg nie powinien trwać krócej niż 3 minuty.

Inhalacja niemowlaka i małego dziecka wygląda podobniej jak u osób dorosłych. Aby była efektywna, a leczenie skuteczne, bardzo ważne jest, by przeprowadzić je prawidłowo. Jak prawidłowo robić inhalacje z wykorzystaniem nebulizatora?

Generalnie zaleca się, aby nebulizacja była wykonywania w pozycji siedzącej z uwagi na budowę układu oddechowego. Inhalator należy umieścić na płaskiej, stabilnej powierzchni i nie zakrywać otworów wentylacyjnych. Najmłodsi pacjenci powinni mieć przeprowadzaną inhalację pod nadzorem osoby dorosłej.  

Inhalacji nie powinno się wykonywać bezpośrednio po posiłku, a najlepiej minimum godzinę po lub godzinę przed nim. Ponadto przed wykonaniem nebulizacji należy oczyścić nosek dziecka z zalegającej wydzieliny i ułożyć dziecko w wygodnej pozycji (najlepiej siedzącej lub w przypadku najmłodszych – półsiedzącej).

Od czego zacząć nebulizację?

Dokładnie umyj i osusz ręce. Połącz wszystkie części inhalatora według instrukcji, a następnie podłącz urządzenie do prądu. W kolejnym kroku wlej do komory inhalacyjnej leki zapisane przez lekarza. Upewnij się, jaka powinna być zastosowana dawka i czy roztwór należy uzupełnić do odpowiedniej objętości solą fizjologiczną.

- Do inhalacji z użyciem nebulizatorów, o czym już wspomniałam, można używać wyłącznie preparatów do tego przeznaczonych. Nie wolno stosować naparów roślinnych czy olejków eterycznych.

Uruchom inhalator i rozpocznij proces nebulizacji. Zasada jest taka, że podczas inhalacji wdech wykonuje się ustami. Jeśli to możliwe, na szczycie wdechu, należy na chwilę przytrzymać oddech i wypuścić powietrze. Trzeba oddychać spokojnie, wolno i głęboko. Taki sposób aplikacji umożliwia lepsze wchłanianie leku i sprawia, że inhalacja jest bardziej efektywna.

U dzieci, które stosują maskę do nebulizacji, należy zadbać, by była trzymana odpowiednio. To pozwoli uniknąć strat niewdychanego leku, jak chronić oczy.

Nebulizację prowadzi się do wykończenia roztworu w nebulizatorze, to jest do momentu pojawienia się bulgotania w pojemniku nebulizatora. Gdy to usłyszysz, nie wyłączaj urządzenia, a potrząśnij pojemnikiem tak, by wszystkie krople spłynęły na dno pojemnika. Kiedy ponownie usłyszysz bulgotanie, nebulizacja dobiegła końca. Nebulizacja trwa zazwyczaj 5-10 minut.

Co istotne, charakterystyczne bulgotanie jest typowe wyłącznie dla inhalatorów pneumatyczno-tłokowych. Nie pojawia się podczas korzystania z nebulizatora ultradźwiękowego i membranowego.

- Po zakończonej nebulizacji sterydami, w celu uniknięcia wystąpienia zakażenia grzybiczego, należy przepłukać jamę ustną. W przypadku korzystania z maski zamiast ustnika, należy również umyć twarz w celu ograniczenia możliwych podrażnień skóry. [2] Trzeba też umyć twarz dziecka, ponieważ steryd może podrażniać skórę i błonę śluzową jamy ustnej.

Po nebulizacji mukolitykami możesz oklepać dziecko w celu ułatwienia usunięcia wydzieliny.

Po każdym użyciu wymienne części nebulizatora dokładnie umyj w celu uniknięcia rozwoju drobnoustrojów.

Bardzo ważne jest, by regularnie wymieniać filtry zgodnie z informacją podaną przez danego producenta.

Jaki inhalator wybrać? Wyróżnia się kilka typów urządzeń. To:

• inhalatory pneumatyczne, które są ogólnodostępne, charakteryzują się elektrycznym zasilaniem.

Urządzenie składa się typowo z kompresora, drenu (tzw. wężyk) oraz z nebulizatora z ustnikiem i maseczki. W celu wytworzenia aerozolu urządzenia wykorzystują sprężone powietrze. Nebulizator pneumatyczno-tłokowy jest najczęściej stosowany, uniwersalny i wszechstronny. Za jego pomocą można podawać praktycznie każdy rodzaj leku.

Wśród nebulizatorów pneumatycznych wyróżnia się nebulizatory pneumatyczne o pracy ciągłej, nebulizatory pneumatyczne pulsacyjne, nebulizatory pneumatyczne aktywowane wdechem i nebulizatory pneumatyczne dozymetryczne,

• inhalatory ultradźwiękowe. Najważniejszym elementem urządzenia jest wibrująca z dużą częstotliwością płyta grzewcza. Wibracje powodują powstanie fali dźwiękowych przenoszonych po płynnej postaci leku i rozrywających go na małe cząsteczki. Problem stanowi rozbijanie przez ultradźwięki sterydów i większości antybiotyków, ponadto tego typu urządzenia mają tendencję do ogrzewania leku, co szkodzi obecnym w nich białkom,

• inhalatory siateczkowe (membranowe). Mechanizm ich działania polega na pompowaniu płynnego lekarstwa przez wibrujący w szybkim tempie dysk zawierający tysiące maleńkich oczek. To umożliwia rozdrabnianie cieczy na cząsteczki.

Planując zakup inhalatora z nebulizatorem warto kierować się konkretnymi potrzebami. Bardzo ważne także jest, by sprzęt spełniał parametry zgodne z polskimi i europejskimi normami. Dobrze również wziąć pod uwagę różne parametry.

Dobry nebulizator powinien mieć możliwość wytwarzania cząsteczek w rozmiarze 0,5-5 μm. Kolejny ważny parametr to MMAD (średnia aerodynamiczna wielkość cząstek), która oznacza, że co najmniej połowa cząsteczek będzie miała wielkość równą lub mniejszą od podanej oraz frakcja respirabilna (REF) określająca procentową zawartość cząsteczek mniejszych niż 5 μm.

Rodzaj nebulizatora a leki

Przez kupnem inhalatora należy zapoznać się z informacją, jakie leki mogą być przy jego pomocy podawane i u kogo. Na przykład inhalatory ultradźwiękowe są przeciwwskazane do podawania glikokortykosteroidów, niektórych antybiotyków i dornazy α, a także niemowląt.

Na wybór odpowiedniego typu inhalatora powinien mieć wpływ wiek dziecka, rodzaj podawanych leków oraz jego parametry techniczne.

Rodzaj nebulizatora a wiek dziecka

Dzieciom poniżej 3. roku życia zaleca się korzystanie z klasycznych inhalatorów pneumatycznych. Nebulizatory siateczkowe nie maja ograniczeń wiekowych, natomiast nebulizatory ultradźwiękowe nie są zalecane dla dzieci poniżej 1. roku życia.

Zgodnie z zaleceniami pediatrycznymi u dzieci do 3. roku życia powinno się wybierać inhalatory zaopatrzone w maskę, która powinna obejmować usta i nos (musi być dopasowana do wielkości do twarzy dziecka).

Warto unikać stosowania tak zwanych smoczków do inhalacji, ponieważ dziecko zamiast wdychać lek, połyka go. W rezultacie substancja czynna nie trafia do dróg oddechowych.

U dzieci powyżej 3. roku życia można już stosować inhalatory z wykorzystaniem ustnika. Ponieważ korzystanie z ustnika zapewnia dokładniejsze dozowanie leku i mniejsze jego straty, należy jak najszybciej to możliwe przestawić dziecko z maski na ustnik.

Przy zapaleniu zatok zamiast maski lub ustnika można zastosować końcówkę donosową bądź specjalną przystawkę do płukania zatok.

Jeśli chodzi o nebulizację, ta metoda podawania leków nie jest wskazana u osób cierpiących na:

• krwotoki z dróg oddechowych,
• ciężką niewydolność krążeniową,
• przewlekłe choroby układu oddechowego (nowotwory, gruźlicę),
• ropne zapalenie migdałków lub zatok,
• niewydolność oddechową niezwiązaną ze skurczem oskrzeli.