Szczepionka MMR - odra, świnka, różyczka

Odra, świnka i różyczka w powszechnej opinii funkcjonują jako niegroźne choroby wieku dziecięcego. Z kolei MMR, skojarzona szczepionka przeciwko nim, budzi wiele emocji i obaw związanych z bezpieczeństwem jej stosowania. Kontrowersje wokół szczepienia MMR związane są z artykułem, uznanym za oszustwo, który wskazywał na związek szczepionki MMR z występowaniem autyzmu.

Odra, świnka i różyczka nie są łagodnymi chorobami wieku dziecięcego. Konsekwencje zachorowania, czyli komplikacje i powikłania, mogą być bardzo ciężkie.

Odra

Odra jest ostrą wirusową chorobą zakaźną, którą wywołuje wirus odry. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową oraz przez kontakt z zakaźnymi wydzielinami. Odra charakteryzuje się dużą zakaźnością. Odra występuje na całym świecie, z wyjątkiem krajów, w których dzięki szczepieniom całkowicie wykorzeniono zachorowania endemiczne.

W Polsce przed wprowadzeniem szczepień przeciwko odrze do programu szczepień ochronnych rocznie rejestrowano 70 000–120 000 zachorowań na odrę, a w latach epidemicznych nawet 140 000–200 000. Jednak nie wszystkie przypadki były zgłaszane – w praktyce na odrę chorowały wszystkie dzieci.

Zakażenie wirusem odry prawie zawsze przebiega z objawami klinicznymi. Najpierw pojawiają się tzw. objawy zwiastunowe obejmujące: złe samopoczucie, wysoką gorączkę (nawet do 40°C) utrzymującą się przez 1–7 dni, suchy kaszel, nasilony nieżyt nosa oraz zapalenie spojówek. Charakterystycznym objawem odry są plamki Koplika – szarobiałe grudki na błonie śluzowej policzków w pobliżu zębów przedtrzonowych. Następnie pojawia się osutka plamisto-grudkowa o barwie od ciemnoczerwonej do fioletowej - najpierw na głowie, potem przechodzi na tułów i kończyny. Po upływie 3–7 dni osutka zaczyna blednąć i zanikać, pozostawiając brunatne przebarwienia i delikatne złuszczanie naskórka.

Odra zwykle ma średnio ciężki lub ciężki przebieg. Wiąże się z nią duże ryzyko powikłań. Dotyczy to zwłaszcza dzieci poniżej 5. roku życia. Najczęstszym powikłaniem odry jest zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc, powikłania neurologiczne.

U ciężarnych chorych na odrę obserwuje się zarówno większe ryzyko powikłań ciąży, jak i powikłań u samej ciężarnej - większe ryzyko poronienia samoistnego, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu i porodu przedwczesnego, a także urodzenia dziecka z małą urodzeniową masą ciała.

Świnka

Świnka, czyli nagminne zapalenie przyusznic, jest ostrą wirusową choroba zakaźną, którą wywołuje wirus świnki należący do rodziny paramyksowirusów. Wrotami zakażenia są drogi oddechowe. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni, przez kontakt z zakaźnym materiałem (krew, ślina, płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz) albo skażonymi przedmiotami.

Zakażenie wirusem świnki może przebiegać bezobjawowo lub jako zakażenie z nieswoistymi objawami oddechowymi. Najpierw pojawiają się objawy zwiastunowe, przypominające grypę. To ból mięśni, złe samopoczucie, ból głowy i niewysoka gorączka. Najczęstszym objawem świnki jest zapalenie ślinianek, zwykle przyusznych, rzadziej podżuchwowych. Pojawia się ból i obrzęk ślinianek, zmniejszone wydzielanie śliny, trudności w żuciu, połykaniu i otwieraniu ust.

Powikłania świnki mogą być ciężkie i częściej występują u dorosłych niż u dzieci. Powikłania są swoiste dla płci (zapalenie jąder, jajnika lub gruczołu piersiowego). Zapalenie jądra może upośledzać funkcję plemnikotwórczą i powodować niepłodność. Zakażenie wirusem świnki w I trymestrze ciąży może prowadzić do samoistnego poronienia.

Różyczka i zespół różyczki wrodzonej

Różyczka jest ogólnoustrojową, wirusową chorobą zakaźną, którą wywołuje wirus wirus różyczki. Wrotami zakażenia są górne drogi oddechowe, z których wirus przenika do węzłów chłonnych, może zakażać większość komórek i tkanek. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni z materiałem zakaźnym. Wirus różyczki przenoszony jest również przez łożysko, co może skutkować zakażeniem u płodu (zespół różyczki wrodzonej – CRS).

Ryzyko zakażenia płodu wynosi 85–100%, gdy osutka pojawi się u ciężarnej w ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży, 54% – gdy pojawi się w 13.–16. tygodniu ciąży oraz 25% – w 17.–22. tygodniu.

MMR. Kiedy i jak szczepić przciwko odrze, śwince i różyczce?

Szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce są zalecane wszystkim dzieciom, które ukończyły 12. miesiąc życia. Szczepionki podaje się w postaci zastrzyku podskórnego lub domięśniowego.

Pierwszą dawkę szczepionki dziecko otrzymuje w 13.–15. miesiącu życia. W Programie Szczepień Ochronnych (PSO) na 2019 rok wprowadzono zmianę w schemacie szczepień MMR przeciw odrze, śwince i różyczce – przesunięto podanie drugiej dawki MMR z 10. roku życia na 6. rok życia.

Zgodnie z PSO na 2019 rok obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie MMR obejmuje podanie 2 dawek szczepionki:

• pierwsza dawka w 13-15 miesiącu życia,
• druga dawka w 6 roku życia.

Dziecko można zaszczepić nawet jeśli przypuszcza się, że mogło już chorować na odrę, świnkę lub różyczkę.

Kiedy nie podawać szczepionki MMR?

Szczepionek nie wolno podawać dzieciom z ciężkim upośledzeniem odporności. Nie należy również szczepić, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepień.

Dziecka nie należy również szczepić:

• przez 3–11 miesięcy po leczeniu krwią, osoczem, immunoglobulinami lub innymi preparatami krwi,
•  jeśli występowały u niego krwotoczne plamki na skórze (wybroczyny), zwłaszcza po poprzedniej dawce szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce.

Szczepienie MMR – NOP (niepożądane odczyny poszczepienne)

Objawy niepożądane po szczepieniu MMR są związane z replikacją żywych wirusów obecnych w szczepionce. Większość NOP przypisuje się działaniu wirusa odry i różyczki. NOP są częstsze po podaniu pierwszej dawki.

Wśród NOP po podaniu szczepionki MMR wymienia się gorączkę, drgawki gorączkowe, osutkę skórną, małopłytkowość, powiększenie węzłów chłonnych, objawy ze strony stawów, reakcje alergiczne i inne rzadkie objawy, takie jak obrzęk ślinianek przyusznych.

NOP (niepożądane odczyny poszczepienne) po szczepieniu MMR są zdecydowanie mniej groźne niż powikłania związane z zakażeniem wirusem odry, świnki i różyczki.

Wsparcie merytoryczne:
www.mp.pl
www.szczepienia.pzh.gov.pl