Utrata słuchu u dzieci: objawy, przyczyny i leczenie

Utrata słuchu u dzieci może mieć różne podłoże. Odpowiadać za nie mogą zarówno wady wrodzone, jak i przebyte choroby oraz czynniki środowiskowe. Sytuacja jednak zawsze wymaga uwagi. Nie wolno jej ignorować, ponieważ nieleczone schorzenie ma poważne konsekwencje. Co warto wiedzieć o patologii? Jakie są przyczyny ubytku słuchu? Jak wygląda diagnostyka i leczenie?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 5% światowej populacji żyje z ubytkiem słuchu, wśród nich 34 miliony to dzieci. To niepokojące, ponieważ słuch jest jednym z pięciu podstawowych zmysłów ciała, a jego utrata może nie tylko utrudniać życie i mieć negatywny wpływ na jakość codziennego funkcjonowania, ale i mieć poważne konsekwencje. Warto pamiętać, że w przypadku dzieci słuch pomaga rozwijać umiejętności mówienia i języka, a także kompetencje społeczne.

Przyczyny niedosłuchu

Przyczyny utraty słuchu u dzieci mogą być bardzo różne, a ułomność może być zarówno trwała, jak i tymczasowa, wrodzona oraz nabyta. To dlatego zdarza się, że diagnozuje się ją w momencie urodzenia (pojawia się z powodu problemów matczynych i wrodzonych), ale i w późniejszych latach (pojawia się wskutek działania różnorodnych okoliczności). Może to być również spowodowane połączeniem dwóch lub więcej czynników.

- Około 1,5 na 1000 noworodków cierpi na ubytek słuchu. W grupie wiekowej od trzech do 17 lat jest to już około 5 na 1000 osób. Odsetek dzieci i młodzieży z upośledzeniem słuchu w krajach uprzemysłowionych rośnie ze względu na wszechobecny hałas. [1]

Przyczyny czasowej utraty słuchu u dzieci to:

• problemy z uszami, na przykład nadmierna woskowina, zatkanie przewodu słuchowego,

• urazy narządu słuchu: uszkodzenie błony bębenkowej wskutek wtykania do ucha ostrych przedmiotów lub obecności drobiazgów, które utknęły w przewodzie słuchowym,

• częste infekcje ucha, takie jak przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego, które zwykle cechuje się uporczywym wydzielaniem płynu (gdy dochodzi do perforacji ucha środkowego).

WHO szacuje, że ponad 30% ubytków słuchu u dzieci jest spowodowanych infekcjami odry, świnki, różyczki i ucha. Kolejne 17% utraty słuchu jest spowodowane powikłaniami porodowymi, takimi jak przedwczesny poród, niska waga urodzeniowa, żółtaczka noworodków i brak tlenu podczas porodu.

Przyczyny trwałej utraty słuchu u dzieci to:

• czynniki genetyczne. Uważa się, że około 40% utraty słuchu w dzieciństwie spowodowana jest czynnikami genetycznymi,

• wrodzone wady rozwojowe ucha i nerwu słuchowego,

• infekcje podczas ciąży, takie jak różyczka i wirus cytomegalii,

• infekcje dziecięce, takie jak zapalenie opon mózgowych, świnka i odra, czyli infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze, uszkodzenia wywołane przez inne drobnoustroje,

• komplikacje okołoporodowe: przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa, asfiksja porodowa (brak tlenu podczas porodu) i żółtaczka noworodków,

• stosowanie leków ototoksycznych, antybiotyków na infekcje noworodków i leków przeciwnowotworowych,

• zatrucia lekami oraz inne uszkodzenia toksyczne,

• choroby metaboliczne, alergiczne, autoimmunologiczne, rozrostowe i demielinizacyjne,

• zaburzenia naczyniowe, hematologiczne i inne (np. zapalenie nerwu VIII niejasnego pochodzenia),

• hałas: długotrwałe narażenie na głośne dźwięki pochodzące z telewizora, smartfonów i odtwarzaczy MP3, a także narażenie na krótkie, ale intensywne dźwięki, takie jak fajerwerki.

Uszkodzenia słuchu mogą być spowodowane jednorazową ekspozycją na hałas (określane są wtedy urazem akustycznym) lub wieloletnim narażeniem na hałas (określane są wtedy jako uszkodzenie słuchu spowodowane hałasem).

- Ostry uraz akustyczny spowodowany jest przez hałas o bardzo wysokim poziomie ciśnienia akustycznego, przekraczający zwykle próg bólu (120-140 dB). Skutkiem zadziałania takiego bodźca jest nagłe (czasowe lub trwałe) odbiorcze upośledzenie słuchu, często jednostronne, czasem z towarzyszącym szumem usznym. Jeżeli dochodzi do równoczesnego uszkodzenia struktur ucha zewnętrznego lub środkowego, niedosłuch może mieć charakter mieszany. [2]

Niedosłuch wybiórczy

Rodzimy się z pewnym „zapasem” komórek słuchowych, który powinien wystarczyć do podeszłego wieku. Niestety zdarza się, że zapas ten kończy się dużo wcześniej.

- Komórki słuchowe są zlokalizowane w uchu wewnętrznym, w różnych częściach tak zwanego ślimaka. Komórka słuchowa charakteryzuje się tym, że jest dostrojona do konkretnej częstotliwości, czyli nie ma komórki, która odbiera wszystkie częstotliwości równocześnie. Komórki są dostrojone do wysokich, średnich lub niskich częstotliwości i są odpowiednio do tego rozmieszczone w ślimaku. [3]

W zależności od tego, która część ślimaka zostaje uszkodzona, pojawia się tzw. niedosłuch wybiorczy (może na przykład dotyczyć tylko wysokich częstotliwości).

Hałas jest szczególnie groźnym czynnikiem, ponieważ uszkadza w pierwszej kolejności te komórki, które odbierają wysokie częstotliwości. Od tych komórek zaczyna się też starzenie fizjologiczne słuchu.

Rodzaje niedosłuchu – przewodzeniowy, odbiorczy, mieszany

Utrata słuchu ma miejsce, gdy część układu słuchowego nie działa. Istnieją takie rodzaje utraty słuchu u dzieci jak:

1. niedosłuch przewodzeniowy,

2. niedosłuch odbiorczy:

a) ślimakowy,

b) pozaślimakowy,

c) centralny (pień mózgu, ośrodki korowe).

3. niedosłuch mieszany.

Przewodzeniowy ubytek słuchu występuje, gdy coś powstrzymuje dźwięk przed przedostaniem się do ucha środkowego lub zewnętrznego. Powstaje na drodze uszkodzenia lub dysfunkcji struktur biorących udział w mechanicznym przewodzeniu fali dźwiękowej: przewód słuchowy zewnętrzny, błona bębenkowa, łańcuch kosteczek słuchowych.

Niedosłuch odbiorczy (czuciowo-nerwowy) odnosi się do utraty słuchu spowodowanej problemem ucha wewnętrznego lub nerwów słuchowych. Patologia:

• wynika z uszkodzenia komórek słuchowych ślimaka i/lub struktur je otaczających,
• może być skutkiem zaburzeń jakości przewodzenia bodźca w nerwie słuchowym i/lub jego interpretacji w centralnym układzie nerwowym.

Mieszany ubytek słuchu odnosi się do ubytku słuchu, który obejmuje zarówno przewodzeniowy ubytek słuchu, jak i nerwowy ubytek słuchu, co oznacza, że występuje problem zarówno w uchu wewnętrznym, jak i zewnętrznym.

Zaburzenie ze spektrum neuropatii słuchowej odnosi się do ubytku słuchu, w którym dźwięk do narządu słuchu dociera normalnie, ale nie jest dobrze przetwarzany, aby mózg mógł go odczytać z powodu uszkodzenia ucha wewnętrznego lub nerwu słuchowego.

Głębokość i zakres ubytku słuchu

Utrata słuchu jest również klasyfikowana na podstawie poziomów ubytku słuchu. I tak wyróżnia się ubytek słuchu:

• niedosłuch lekkiego stopnia: 21-40 dB,

• średniego stopnia: 41-70 dB,

• znacznego (ciężkiego) stopnia: 71-90 dB,

• niedosłuch głębokiego stopnia: powyżej 91 dB.

Łagodny ubytek słuchu ma miejsce, gdy dziecko ma poziom słuchu 26–40 decybeli (dB). Ma problem ze słyszeniem i rozumieniem cichej mowy, mową na odległość i mową w tle.

Umiarkowany ubytek słuchu diagnozuje się, gdy stwierdza się poziom słuchu 41–60 dB. Dziecko ma trudności ze słyszeniem zwykłej mowy nawet z bliskiej odległości.

Poważny ubytek słuchu: ma miejsce, gdy mały pacjent ma poziom słuchu 61–80 dB. Dziecko może słyszeć tylko bardzo głośną mowę lub głośne dźwięki z otoczenia i nie słyszeć większości rozmów konwersacyjnych.

Głęboki ubytek słuchu: występuje, gdy poziom słyszenia przekracza 81 dB. Dziecko może odbierać głośne dźwięki jedynie jako wibracje.

Moment ujawnienia się niedosłuchu

Ze względu na moment ujawnienia się niedosłuchu wyróżnia się:

1. niedosłuch prelingwalny

a) wrodzony - powstały w okresie prenatalnym i obecny w chwili urodzenia,

b) nabyty - powstały w okresie perinatalnym lub później w pierwszym roku życia,

2) niedosłuch perilingwalny - nabyty w czasie rozwoju mowy (2-7 rok życia),

3) niedosłuch postlingwalny - nabyty po okresie rozwoju mówienia.

Wyróżnia się także sposób utraty słuchu: nagły i postępujący. Kryterium to ma duże znaczenie dla przystosowania pacjenta do sytuacji choroby.

Chorzy, którzy stracili słuch w sposób stopniowy, powoli przyzwyczajając się do coraz gorszych warunków odbioru mowy. W sposób naturalny, stopniowo wraz z utratą słuchu, nabywają umiejętności integracji odbioru wzrokowego i słuchowego, włączają domysł, uruchamiają procesy kojarzenia, wykorzystując swoją inteligencję. W dużo trudniejszej sytuacji są dzieci, które straciły słuch w sposób nagły.

Niedosłuch u dzieci - objawy

Jakie są oznaki ubytku słuchu u dzieci? To przede wszystkim:

• powolne postępy w nauce mówienia,

• niewyraźna mowa,

• dziecko nie odpowiada i nie patrzy, kiedy się do niego mówi,

• prosi o powtórzenie pytania czy zdania,

• coraz głośniej włącza telewizor czy laptop, gdy ogląda bajki bądź gra w gry.

W ustaleniu niedosłuchu pomocne są testy, zarówno te przeprowadzane w szpitalach na oddziałach noworodkowych, jak i w przedszkolach i szkołach.

- W pierwszych tygodniach życia dzieci powinny być uważnie obserwowane przez swoich rodziców. Im wcześniej wykrywa się niedosłuch, tym większe są szanse na rehabilitację. Wrodzona głuchota prowadzi do braku rozwoju języka i mowy. Jednym ze znaków jest to, że dziecko od 4 do 6 tygodnia nie jest zaskoczone głośnymi dźwiękami lub gdy dziecko wodzi wzrokiem za głośnym jego źródłem.[4]

Diagnostyka problemów ze słuchem

Bardzo ważne jest, aby utrata słuchu była diagnozowana jak najwcześniej. To może pomóc dziecku w rozwoju, nabywaniu umiejętności i wykorzystywania swojego potencjału. WHO szacuje, że 60% utraty słuchu w dzieciństwie można uniknąć, stosując środki zapobiegawcze.

Jeśli więc rodzic podejrzewa ubytek słuchu u dziecka, powinien jak najszybciej skontaktować się z pediatrą, otolaryngologiem (lekarzem uszu, nosa i gardła) lub audiologiem (lekarzem, który może zidentyfikować i zmierzyć ubytek słuchu).

Badania sugerują, że dzieci, które rodzą się głuche lub te, które utraciły słuch w bardzo młodym wieku, mogą rozwinąć umiejętności językowe na równi z rówieśnikami dzięki odpowiednim interwencjom w ciągu sześciu miesięcy. To dlatego również tak ważne jest wczesne zidentyfikowanie problemu.

Jak wygląda badanie słuchu u dzieci?

Lekarz ogląda uszy za pomocą otoskopu czy wideootoskopu, sprawdza czy nie ma stanu zapalnego, uszkodzeń, ciała obcego w przewodzie słuchowym lub zalegającej woskowiny. Jeżeli takie przyczyny zostaną wykluczone, u pacjenta wykonuje się badania słuchu.

U dzieci korzysta się z badań obiektywnych, ponieważ mali pacjenci nie zawsze potrafią współpracować i określić, kiedy zaczęło słyszeć najcichszy dźwięk. Badania obiektywne to otoemisja akustyczna lub audiometria impedancyjna z odruchami z mięśnia strzemiączkowego. Istnieją także narzędzia diagnostyczne, takie jak potencjały wywołane z pnia mózgu (ang. Auditory Brainstem Response, często określane skrótem ABR), które pozwalają ustalić próg słyszenia nawet u kilkudniowego dziecka.

Najczęściej stosowane kryteria uwzględniają:

• moment ujawnienia się choroby,

• lokalizację patologii,

• przyczynę wady słuchu,

• głębokość i zakres ubytku słuchu.

- Dziecko podczas badań nie musi nic robić, wystarczy, by siedziało spokojnie. Badający wkłada do ucha mały koreczek połączony z sondą i aparat sam wykonuje odpowiednie badania. Czas trwania badania wynosi około 1–2 minut. [5]

Jakie są metody leczenia ubytku słuchu u dzieci?

Jeśli problemy ze słuchem bądź utrata słuchu jest tymczasowa, można ją wyleczyć za pomocą leków i operacji. Np. w leczeniu przewodzeniowego ubytku słuchu wywołanego przewlekłą infekcją ucha zwykle zaleca się przyjmowanie leków i zabiegi chirurgiczne.

Zabieg chirurgiczny polega na umieszczeniu małej rurki w błonie bębenkowej w celu odprowadzenia płynu. Przy korekcji wrodzonych wad rozwojowych ucha środkowego i zewnętrznego przeprowadzana jest operacja korekcyjna.

W przypadku trwałej utraty słuchu u dziecka najlepiej objąć małego pacjenta programem wczesnej interwencji, który koncentruje się na: wdrażaniu aparatów słuchowych, takich jak implant ślimakowy lub urządzenie zakotwiczone w kości. Bardzo ważna jest nauka komunikacji i terapia.

U dziecka z uszkodzeniem w obrębie ucha zewnętrznego czy środkowego możliwe są do przeprowadzenia operacje poprawiające słuch. Jeżeli nie ma takiej możliwości, zwykle poprawia się słuch za pomocą aparatu słuchowego czy wszczepionego implantu. Gdy uszkodzenie dotyczy ucha wewnętrznego (ślimaka) przy całkowitej lub częściowej jego dysfunkcji, możliwe jest zastąpienie go implantem ślimakowym.

Przy wczesnej diagnostyce niedosłuchu i odpowiednio wczesnym założeniu implantów dzieci mogą rozwinąć mowę na równi ze słyszącymi rówieśnikami, a tym samym mają równe szanse w edukacji i w zdobyciu upragnionego zawodu. Taki pacjent ma również możliwość słuchania, a nawet tworzenia muzyki.

Ponieważ zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć, trzeba wiedzieć, jak chronić słuch dziecka. To bardzo ważne.