Rozwój społeczny przedszkolaka

Kiedy dziecko rozpoczyna swoją przygodę z przedszkolem, wchodzi w zupełnie nowy świat. Oto grono otaczających je dotychczas osób powiększa się – pojawiają się nowe twarze, nowe kontakty, a wreszcie nowe role.

Dziecko przestaje być wyłącznie synem lub córką, wnuczkiem lub wnuczką czy też bratem lub siostrą. Staje się przedszkolakiem, członkiem nowej społeczności, w której pojawiają się obce osoby dorosłe i niekiedy zupełnie obce dzieci. Wiek przedszkolny to dla maluchów duże wyzwanie rozwojowe.

Przedszkole to kolejny etap na drodze socjalizacji, a utrwalone wówczas, we wczesnym dzieciństwie zachowania i postawy, mogą rzutować na dalsze życie dziecka. Dzięki przebywaniu w grupie przedszkolnej dziecko buduje obraz samego siebie – to ważny składniki osobowości. Dzięki kontaktom z rówieśnikami pobudza swój rozwój społeczny i emocjonalny, zdobywają nowe doświadczenia,  zaczyna lepiej rozumieć  własne emocje i innych ludzi. A wszystko zaczyna się tak…

Trzylatek

• początek rozwoju umiejętności społecznych – nowa grupa społeczna, wyjście poza rodzinę,

• dziecko nawiązuje nowe kontakty – z nauczycielem i z dziećmi. Musi odnaleźć swoje miejsce w grupie,

• poznaje i stopniowo nabywa nowe zasady, normy panujące w grupie, musi przyswoić unikatowe wzorce przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach.

• Trzylatki spędzają czas na zabawach samotnych i równoległych, naśladując działania bawiącego się obok kolegi czy koleżanki.

• ok. 3,5 roku życia obserwuje się spadek poczucia bezpieczeństwa w relacjach zarówno rodzinnych (potrzeba zapewniania o miłości rodziców, szukanie ich ciągłej uwagi), jak i koleżeńskich. Dziecko potrzebuje od rodziców wsparcia, troski i zapewnienia o miłości. Możecie zaobserwować zabieganie o waszą uwagę i zainteresowanie.

Czterolatek

• doskonali się zdolność do rozróżniania i rozumienia ról społecznych,

• dziecko uczy się „bycia w grupie” poprzez zabawę, role przyjmowane w zabawie są, które są zgodne z płcią. Dla rozwoju społecznego dziecka w okresie przedszkolnym szczególnie ważne i cenne są właśnie one - zabawy w role. Dziewczynki najczęściej bawią się lalkami, są mamami lub nauczycielkami – i naśladują znane sobie osoby. Z kolei chłopcy swoją uwagę kierują ku policjantom, strażakom, a także męskim postaciom z bajek.

• zabawy są także okazją do nawiązywania i rozwijania kontaktów społecznych,

• dominują zabawy samotne i równoległe, dziecko nie wchodzi w interakcje, maluchy wciąż jeszcze ze sobą nie współpracują,

• powszechnym zjawiskiem są tzw. „niewidzialni przyjaciele” (dzięki nim dziecko także uczy się życia w społeczeństwie, choć może to się nam wydawać śmieszne), ale kształtują się też pierwsze całkiem realne przyjaźnie. Mają one zazwyczaj tymczasowy, a owa relacja polega na wspólnej zabawie i dzieleniu się zabawkami.

• obserwuje się skłonność do „testowania granic i norm”, głównie w domu, ale i w przedszkolu między dziećmi dochodzi do pierwszych konfliktów, głównie z powodu zabierania sobie zabawek.

Pięciolatek

• w kontaktach z innymi dziećmi dominuje ufność i otwartość, podobnie jest w kontaktach z osobami dorosłymi,

• znaczącą rolę odgrywa zabawa w grupie – jest to okazja do nabywania wiedzy o sobie, o innych i o rolach społecznych,

• wzrasta zdolność do podejmowania zabaw zespołowych – wspólny cel i plan działania,

• niekiedy w zabawach obserwuje się dążenie do uzyskania przewagi nad innymi dziećmi (ma to związek z nabywaniem przekonania o własnych możliwościach),

• pojawiają się przyjaźnie, wciąż jednak mają one charakter tymczasowy,

• konflikty rozwiązywane są poprzez wycofanie się z sytuacji konfliktowej albo przejście do innej aktywności.

Sześciolatek

• obserwuje się skłonność do popadania w skrajne emocje, co z kolei przekłada się na relacje z otoczeniem. Chwilę po „kocham cię” możesz usłyszeć „nienawidzę cię” – i to niestety jest w tym wieku, na tym etapie rozwoju, jak najbardziej normalne.

• w dalszym ciągu występuje potrzeba rywalizacji i odnoszenia zwycięstwa (dziecko chce być najlepsze, mieć wszystkiego jak najwięcej, jak najszybciej, jak najbardziej po jego myśli),

• niekiedy pogarszają się kontakty z mamą (często to ona obarczana jest przez dziecko winą za wszelkie trudności i niepowodzenia), zwłaszcza że dziecko w tym wieku bardzo źle znosi wszelkie niepowodzenia. Nie umie przyjąć krytyki i kary.

• około 6. roku życia, pojawiają się zabawy zespołowe, które integrują maluchy wokół wspólnego celu. Dziecko chętnie współdziała w grupie rówieśników, umie podporządkować się regułom zabawy i poleceniom. Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa.

Jak wspierać dziecko w rozwoju społecznym?

• Warto dawać dziecku okazje do poznawania nowych osób (oczywiście pod własnym nadzorem) – może zapiszesz dziecko na zajęcia w pobliskim domu kultury, albo zachęcisz je do zabawy z nowo poznanymi dziećmi na placu zabaw?

• Ważne jest wprowadzenie jasno określonego systemu zasad, które obowiązują dziecko w jego otoczeniu. Warto omówić z dzieckiem te zasady oraz konsekwencje, jakie mogą wynikać z ich nieprzestrzegania

• Istotną rolę odgrywają tu rozmowy z dzieckiem (opisywanie otaczającej nas rzeczywistości i zdarzeń, w jakich uczestniczymy) oraz modelowanie właściwych zachowań w kontaktach z innymi ludźmi (np. kiedy chcemy nauczyć dziecko, że warto mówić prawdę, pokazujmy mu na swoim przykładzie, że tak jest – nie będziemy wiarygodni mówiąc „odbierz telefon i jeśli to babcia, to powiedz, że rodziców nie ma”).

Pamiętajmy, że relacje w jakich uczestniczy dziecko są rozległe – od rówieśników w przedszkolu, przez rodzeństwo, aż po dorosłych sąsiadów. Warto więc uczyć dziecko funkcjonowania w tych odmiennych kontekstach – podkreślając ich odmienność (głównie różnice w panujących zasadach), zwracając jednocześnie uwagę na rolę i znaczenie każdej z tych relacji dla rozwoju społecznego człowieka.

Anita Janeczek-Romanowska, psycholog