Jak zapobiegać zgrzytaniu zębów u maluszków i dzieci

Zgrzytanie zębami w środku nocy może być dość przerażające, zwłaszcza w przypadku dzieci. Sytuacja jednak wcale nie jest niecodzienna. Okazuje się, że bruksizm, czyli zgrzytanie i zaciskanie zębów pojawia się u osób w różnym wieku, także u niemowląt i maluchów. Co warto o nim wiedzieć?

Co to jest bruksizm?

Bruksizm to termin medyczny, oznaczający zgrzytanie i zaciskanie zębów. Przypadłość pojawia się u osób w różnym wieku, także u niemowląt i małych dzieci. Większość maluchów zgrzyta zębami podczas snu. Niektóre mogą to robić również w czasie aktywności. Specjaliści szacują, że z bruksizmem zmaga się około 20-30% populacji

Termin bruksizm pochodzi od greckiego słowa βρυγμóς (brygmós), oznaczającego zgrzytanie zębów. Skłonność do zaciskania zębów i zgrzytania nimi towarzyszy ludzkości od wieków, o czym świadczą wyniki badań kości twarzy naszych przodków oraz różne zapisy, takie jak te uwiecznione na asyryjskich glinianych tabliczkach (już w VII wieku p.n.e. wiedziano o złych skutkach zgrzytania zębami).

Zgrzytanie zębów u maluszków i dzieci podczas snu uznaje się za zaburzenie związane ze snem, które może wymagać pomocy lekarskiej, choć niekoniecznie leczenia.

Rodzaje bruksizmu

Wyróżnia się dwie postaci bruksizmu. To:

• bruksizm senny,
• bruksizm okresu czuwania.

Bruksizm senny charakteryzuje się zgrzytaniem zębami i/lub zaciskaniem szczęk w nocy. Zaobserwowano, że epizody bruksizmu sennego występują przeważnie w 1 i 2 fazie snu NREM. Zjawisko częściej obserwuje się u młodszych dzieci.

Liczba epizodów zaciskania i/lub zgrzytania zębami u „brukserów” może być trzykrotnie większa niż u osób bez bruksizmu. Częstość stykania się górnych i dolnych zębów w ciągu 8-godzinnego snu może wynosić od 260 do 1500 na godzinę. Siły wywierane przez mięśnie w tym czasie przeważnie odpowiadają siłom żucia (10-20 kp), ale notowano również wartości powyżej 20 kp, sięgające nawet 100 kp. źródło

Bruksizm okresu czuwania cechuje się brakiem zgrzytania zębami, choć występuje mimowolne zaciskanie i napinanie szczęki. Ma on prawdopodobnie nieco inną etiopatogenezę niż zaburzenia senne. Może się pojawiać lub nasilać pod wpływem niepokoju i - podobnie jak bruksizm senny - wiąże się z małą odpornością na stres. Jest nie zawsze zauważany. Występuje częściej u starszych dzieci, na ogół powyżej 13. roku życia.

Jakie są objawy bruksizmu?

Objawem bruksizmu jest zgrzytanie zębami. Wówczas maluch wydaje różne dźwięki, najczęściej podczas snu (czego nie jest świadomy). Istnieją też inne objawy, a zarazem skutki zgrzytania zębami. To ból dziąseł lub żuchwy, gorszy stan zębów, bóle szczęki czy przewlekły ból głowy.

Dziecko, które zgrzyta zębami, może rano narzekać na ból dziąseł lub szczęk. Ciągłe zgrzytanie zębami wywiera nacisk na mięśnie odpowiedzialne za żucie, co wywołuje ich bolesność. Niemowlę może gorączkowo pocierać ręce wokół szczęki lub twarzy z powodu bólu.

Ponieważ mięsień skroniowy, którego używamy do żucia, przymocowany jest do boków czaszki w skroniach, zgrzytanie zębami może skutkować przewlekłym bólem głowy, szczególnie ostrym w okolicach skroni. To wina obolałego mięśnia skroniowego, który może promieniować bólem na całą głowę.

Zgrzytanie zębami i zaciskanie szczęk może skutkować zmianami w wyglądzie zębów. Te mogą z czasem być starte i wyszczerbione, zwłaszcza na krawędziach. Dochodzi też do nieprawidłowej utraty zębów mlecznych, ponieważ te stają się poluzowane. Wypadają na długo przed pojawieniem się zębów stałych.

Zdarza się, że u zgrzytającego zębami dziecka można dostrzec zaczerwienienia, a nawet siniaki na języku lub wewnętrznej stronie policzka. Dzieje się tak, gdy wewnętrzna strona policzka lub języka przypadkowo wchodzi między zaciśnięte zęby. Nawykiem towarzyszącym może być ogryzanie paznokci lub zagryzanie warg i wewnętrznych powierzchni policzków.

Maluchy, które zgrzytają w nocy zębami, często też chrapią i oddychają przez usta, zwłaszcza gdy cierpią na bruksizm z powodu obturacyjnych zaburzeń oddechowych. U dzieci z bruksizmem sennym zaobserwowano współwystępowanie innych zaburzeń snu, między innymi zaburzeń czynności oddychania i zespołu niespokojnych nóg

Jak zdiagnozować bruksizm?

Według American Sleep Disorders Association (ASDA) bruksizm to stereotypowe zaburzenie ruchowe, charakteryzujące się zgrzytaniem lub zaciskaniem zębów w czasie snu. Wstępne rozpoznanie opiera się na informacji o zgrzytaniu i zaciskaniu zębów oraz na obecności przynajmniej jednego z następujących objawów: nieprawidłowego i typowego dla patologii wyglądu zębów, dźwięków charakterystycznych dla bruksizmu, rytmicznego zaciskania mięśni żwaczy oraz dolegliwości ze strony tych mięśni lub ich przerostu. źródło

Jakie są przyczyny bruksizmu?

Przyczyny zgrzytania zębami nie są jasne. Prawdopodobne powody, dla których niemowlę lub małe dziecko może zgrzytać zębami, to:

Ból związany z ząbkowaniem. Zgrzytanie zębami i zaciskanie szczęk może być próbą złagodzenia bólu związanego z wyrzynaniem się zębów.

Infekcja ucha lub migdałków. Ból wywołany infekcją może promieniować aż do dolnej szczęki. Dziecko zgrzyta zębami, by znieść ból.

Bezdech senny, który wywołuje mimowolne otwieranie ust, co prowadzi do zaciskania szczęk oraz zgrzytania zębami z powodu stałego napięcia mięśni żuchwy, a także inne zaburzenia snu. Bruksizm senny występuje często podczas epizodów snu głębokiego, szczególnie w odpowiedzi na pobudzenie lub bodźce, dlatego też może być wskaźnikiem zaburzeń snu.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Dowiedziono korelacji między bruksizmem a występowaniem ADHD u małego dziecka. Wówczas zgrzytanie zębami może pojawić się o każdej porze dnia.

Zaburzenia psychiczne, zwłaszcza z grupy zaburzeń lękowych (fobie, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne czy zaburzenia z dawnej kategorii nerwic).

Stres i napięcie związane z jakimś przeżyciem, sytuacją bądź wydarzeniem, na przykład pójściem do przedszkola, powrotem mamy do pracy czy zmiany mieszkania. Małe dzieci mają również tendencję do napadów złości, które mogą przybrać formę złości i irytacji, prowadząc do zgrzytania zębami w nocy.

Zaburzenia neurologiczne, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia bruksizmu u małego dziecka.

Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu we współpracy ze specjalistami z Izraela, jako pierwsze na świecie jednoznacznie wykazały, że bruksizm senny może być zapisany w genach. Głównym winowajcą okazał się wariant genu kodującego receptor dla serotoniny (HTR2A) – często określanej mianem hormonu szczęścia. źródło

W niektórych doniesieniach, głównie z krajów pozaeuropejskich, nadal uwzględnia się etiologiczną rolę pasożytów przewodu pokarmowego (przede wszystkim owsików i glisty ludzkiej) w rozwoju bruksizmu.

Jak zapobiegać zgrzytaniu zębów u maluszków i dzieci

Bruksizm nie wymaga leczenia, chyba że jest bardzo ciężki. Dobra wiadomość jest taka, że większość niemowląt i małych dzieci z przypadłości tej po prostu wyrasta. Częstość występowania bruksizmu sennego zmniejsza się z wiekiem.

Nie ma specjalnego leczenia zgrzytania zębami. Większość lekarzy stara się powstrzymać dziecko przed przypadłością, eliminując podłoże problemu, czyli lecząc chorobę podstawową (jeśli to ona jest przyczyną).

Podstawowym kierunkiem postępowania jest eliminacja zidentyfikowanych przyczyn zaburzeń i poszukiwanie możliwych czynników ryzyka.

Jak zapobiegać zgrzytaniu zębów u maluszków i dzieci? Warto zacząć od przyjrzenia się sytuacji i jeśli to możliwe, porozmawiania z dzieckiem. Być może maluch się czymś stresuje, coś go denerwuje bądź jest przyczyną lęku.

Warto też pomóc się dziecku zrelaksować, wyciszyć i odprężyć. To często najlepszy sposób na zmniejszenie bądź wyeliminowanie bruksizmu. Wspólne spędzanie czasu, wieczorne zabawy wyciszające i kąpiele, a także czytanie książek to dobry pomysł. Warto mieć na uwadze, że zgrzytanie zębami może być skutkiem wielu problemów, w tym psychologicznych. Dlatego warto być czujnym i rozmawiać o niepokojach oraz obawach z pediatrą.

Bardzo ważne jest, by zapewnić dziecku zarówno odpowiednią dawkę snu, jak i dobre warunki do spania. Czasem zdarza się, że brak regeneracyjnego, wartościowego snu prowadzi do zmęczenia, co z kolei niekorzystnie wpływa na zdrowie i rozwój dzieci. Sen rozluźnia mięśnie, co może zmniejszyć ryzyko bruksizmu.

W niektórych przypadkach sprawdza się fizjoterapia, która pozwlaa mieć większą kontrolę nad mięśniami szczęki.

Dobrym pomysłem są dentystyczne ochraniacze na zęby, w których się śpi. Wyglądają jak aparat ortodontyczny, a ich zadaniem jest stworzenie bariery między dolną a górną szczęką. Zapobiega to zgrzytaniu zębami i uszkodzeniom zębów. Zdecydowanie warto problem skonsultować ze stomatologiem.

Niekiedy niezbędne jest podawanie leków, które zwiotczają mięśnie. To rozwiązanie stosowane w ostateczności.

Skutki zgrzytania zębami

Zapobieganie zgrzytaniu zębami jest ważne. Lekceważony bruksizm może mieć poważne skutki, na przykład prowadzić do choroby stawu skroniowo-żuchwowego, a i sprawiać, że bolesne stanie się jedzenie czy poruszanie szczęką. Równie nieprzyjemną konsekwencją może być ból mięśni twarzy, który dokucza podczas wykonywania codziennych czynności, a nawet w czasie mówienia czy uśmiechania się.

Może się również zdarzyć, że wskutek zgrzytania zębami bądź zaciskania szczęki u dziecka pojawi się chroniczny ból głowy. Okazuje się, że osoby zmagające się z bruksizmem cierpią na nie trzy razy częściej niż inni. Zgrzytanie zębami może także negatywnie wpływać na ogólne samopoczucie malucha.

U dzieci z bruksizmem sennym częściej pojawiają się problemy emocjonalne związane z zaburzeniami zachowania, deficytem koncentracji uwagi czy trudnościami w nauce.

Jeśli bruksizm pojawia się długo, może spowodować uszkodzenie zębów nie tylko mlecznych, ale i stałych. Zlekceważony może prowadzić do przewlekłych zmian o charakterze zapalnym, a także ścierania się zębów, anemizacji śluzówki policzków i języka czy obniżania się linii dziąseł. Uszkodzenia dotyczą w znacznym stopniu ozębnej i powierzchni zębów. Niekiedy może dochodzić do złamań zębów.

Kiedy do lekarza?

Choć zgrzytanie zębami wydaje się i zwykle jest niegroźne, w niektórych sytuacjach należy skonsultować się z lekarzem. Kiedy spotkać się z pediatrą? Gdy:

• pojawi się krwawienie z dziąseł lub jamy ustnej,
• bruksizmowi towarzyszą napady padaczkowe lub drgawki (przyczyną mogą być zaburzenia neurologiczne lub choroby),
• dziecko nie chce jeść, nie je prawidłowo. To może prowadzić do zahamowania wzrostu, co z kolei może mieć długoterminowe negatywne konsekwencje,
• dziecko narzeka na ból głowy czy napięcie mięśni twarzy.