ADHD – mit, choroba czy złe wychowanie?

Rozmowa z bardzo sympatycznymi ludźmi, rodzicami szóstki dorosłych już dzieci: „A pani to w ogóle wierzy w to ADHD? Bo teraz jak tylko dziecko się źle zachowuje, to rodzice zaraz mówią, że to ADHD i nic się nie da zrobić.”

Nie jest to odosobniona opinia. Często spotykam się z poglądem, że dawniej takiej choroby nie było, że dzieci były wychowane, a teraz, jak pasa nie można używać... Ba, na pewnym serwisie aukcyjnym sprzedawano pasek jako lekarstwo na ADHD...

Termin ADHD jest wykorzystywany przez środki masowego przekazu nie zawsze w odniesieniu do jego medycznego znaczenia, na przykład poprzez identyfikowanie dziecka z ADHD z dzieckiem, które wymaga tylko zdyscyplinowania. Propozycje tytułów audycji telewizyjnych ośmieszających pojęcie lub nawet wypowiedzi z mównicy sejmowej można odnaleźć w piśmiennictwie. - podkreśla Izabela Gorzkowska, Jerzy Samochowiec z Katedry i Kliniki Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie źródło

Rzeczywiście, bardzo często błędy wychowawcze czy wręcz zaniedbanie (w świecie zagonionych i zapracowanych rodziców wcale o to nie trudno) są tłumaczone w ten sposób. Nie zmienia to jednak faktu, że ADHD istnieje i jest uważany przez medycynę za schorzenie, które ma charakterystyczne objawy i wymaga leczenia oraz terapii.

Różne źródła podają bardzo zróżnicowaną częstość występowania ADHD. W zależności od przyjętych kryteriów rozpoznania wynosi ona 3–8%.

ADHD, czyli co

Zespół nadpobudliwości ruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (lub z deficytem uwagi). Tak brzmi nazwa, którą najczęściej posługują się lekarze, a jest ona tłumaczeniem angielskiego Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). Inna nazwa to „zespół hiperkinetyczny” lub „zaburzenia hiperkinetyczne” (Hyperkinetic Disorder).

W literaturze niespokojne i nieposłuszne dzieci opisywane są od czasów starożytnych, jednak w kontekście naukowym i medycznym informacje na ich temat pojawiają się dopiero od końca XVIII wieku. Dlatego w porównaniu z innymi zaburzeniami psychicznymi historia ADHD jest stosunkowo krótka. źródło

Wszelkich odmian tej nazwy jest wiele, cały czas chodzi jednak o to samo. Sam zespół znany jest na świecie od ponad 140 lat, choć nie od razu nazywał się tak jak dziś. W rodzinach obdarzonych dzieckiem z ADHD można najczęściej „dokopać” się do historii o niezwykłych wyczynach „żywego sreberka”, jakim było któreś z rodziców, dziadków, wujków. W śmiesznych dzisiaj anegdotach zapomina się o tym, jak ciężkie było życie takiego człowieka i jego rodziców. I że „pas” wcale nie pomagał.

ADHD jest najczęstszym zaburzeniem neurobehawioralnym w dzieciństwie, które zazwyczaj powoduje znaczne problemy w funkcjonowaniu, to jest gorsze wyniki w szkole czy trudności w relacjach interpersonalnych zarówno z rówieśnikami, jak i członkami rodziny.

Za dużo czy za mało?

Kiedy obserwujemy dziecko nadpobudliwe, mamy wrażenie, że jest go „za dużo”. Jest zbyt głośne, zbyt ruchliwe, domaga się nieustannej uwagi, nie panuje nad sobą, wybucha płaczem, nie chce czekać na swoją kolej, przerzuca swoją uwagę z zajęcia na zajęcie, a od samego patrzenia na nie jesteśmy wyczerpani i zmęczeni: tyle tego!

Tymczasem zachowania te wynikają z tego, że dzieci mają „za mało”. Za mało zdolności do kontrolowania swoich zachowań i hamowania. Mówiąc obrazowo: człowiek zdrowy ma pomysł – zastanawia się, podejmuje decyzję o tym, czy go zrealizować i realizuje lub nie. Człowiek z ADHD ma pomysł, więc go realizuje. Brak u niego tego momentu zahamowania i namysłu.

Charakterystyczne dla zaburzeń hiperkinetycznych jest występowanie trzech grup objawów. To zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość i impulsywność.Ponieważ każde dziecko jest inne, to mogą przeważać te czy inne objawy. Ważne jest jednak to, że pojawiają się one nie później niż w wieku 7 lat i utrzymują się co najmniej przez 6 miesięcy. Rodzice czasem mówią, że ich dzieci były takie „od zawsze”. Nagłe pojawienie się takich objawów wskazuje na inną chorobę lub jakąś gwałtowną zmianę w życiu dziecka.

Przyczyny ADHD

"Dlaczego?" lub "Dlaczego właśnie to dziecko?". Takie pytanie zadają sobie nie tylko rodzice, ale i lekarze. Tymczasem przyczyny ADHD nie są do końca znane. Co i rusz w literaturze pojawia się nowa teoria, która po czasie nie zostaje potwierdzona. I tak sądzono/sądzi się nadal, że odpowiedzialne za to mogą być:

• mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
• zatrucie ołowiem lub innymi metalami ciężkimi,
• spożywanie barwników, konserwantów, salicylanów,
• nadmiar rafinowanego cukru,
• uwarunkowanie genetyczne,
• nieprawidłowa praca mózgu.

Obecnie szczególną uwagę zwraca się na dwa ostatnie czynniki, które znajdują potwierdzenie w badaniach. U osób z ADHD stwierdzono zaburzenia równowagi pomiędzy neuroprzekaźnikami – to sprawia, że mózg „nie radzi” sobie z otrzymywanymi bodźcami. Ich działanie nadal jednak jest owiane w dużej mierze tajemnicą.

ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że u jego podłoża leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest jednym znajczęściej rozpoznawanych zaburzeń psychicznych wwieku rozwojowym. Jest zaburzeniem niejednorodnym. Aby stwierdzić u dziecka zespół nadpobudliwości psychoruchowej, należy pamiętać, że charakteryzują go trzy grupy objawów:

• nadmierna ruchliwość;
• nadmierna impulsywność;
• znaczne problemy z koncentracją uwagi, które uniemożliwiają skupienie się na jednej czynności.

To dlatego objawy ADHD dzieli się na trzy główne grupy:

1. Objawy nadruchliwości.

Dziecko:

• jest pobudzone: nieustannie się rusza, porusza kończynami,
• jest nadmiernie ruchliwe lub gadatliwe nawet w sytuacjach, gdy takie zachowanie jest niewłaściwe, nie umie dostosować swojego zachowania do okoliczności,
• nie potrafi „wysiedzieć w jednym miejscu”,
• podczas zabawy często zachowuje się bardzo głośno,
• nie umie odpoczywać w ciszy i spokoju.

U nastolatków objawy nadmiernej aktywności ruchowej często są mniej widoczne. Oni częściej niż dzieci przeżywają wewnętrzny niepokój.

2. Objawy zaburzeń koncentracji uwagi:

Dziecko:

• podczas odrabiania lekcji, nie zwraca uwagi na szczegóły, popełnia błędy,
• nie potrafi skoncentrować się nieciekawym dla niego zadaniu, skupia się na czynności, która go interesuje, łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych,
• często trzeba kilkakrotnie powtórzyć komunikat lub polecenie, żeby dziecko zareagowało,
• ma trudności w postępowaniu według instrukcji, przerywa wykonywanie zadań lub obowiązków, nie kończy ich,
• ma problemy z zaplanowaniem aktywności i zadań,
• gubi rzeczy, często zapomina o codziennych obowiązkach.

3. Objawy nadmiernej impulsywności:

Dziecko:

• często odpowiada na pytanie, zanim pytająca osoba skończy je zadawać,
• nie umie czekać na swoją kolej,
• przerywa innym rozmowę lub czynność,
• jest gadatliwe, mówi to co myśli bez zastanowienia.

Rozpoznanie ADHD

Diagnoza ADHD stawia się najczęściej na podstawie kryteriów diagnostycznych klasyfikacji ICD-10. Aby spełnić kryteria rozpoznania objawy muszą wystąpić przed 7. rokiem życia dziecka, trwać przez co najmniej 6 miesięcy, utrudniać codzienne funkcjonowanie i pojawiać się przynajmniej w dwóch różnych środowiskach, w których dziecko funkcjonuje (np. szkoła, dom).

Rozpoznanie ADHD wymaga współpracy psychologa i lekarza psychiatry, a czasem także neurologa dziecięcego i pediatry.

Leczenie

Leczenie ADHD wymaga złożonych metod postępowania, dostosowanych do wieku dziecka, nasilenia objawów i ewentualnego współwystępowania innych zaburzeń. Podstawowymi elementami postępowania terapeutycznego jest psychoedukacja i psychoterapia.

Psychoedukacja, czyli przekazanie informacji na temat objawów i podstawowych sposobów postępowania z dzieckiem.

Ważne jest na tym etapie „zdjęcie winy” zdziecka irodziców za występujące objawy. Potrzebne jest także udzielenie porady, wsparcia iprzekazanie sposobów radzenia sobie wsytuacjach trudnych.

Psychoterapia, czyli oddziaływanie psychologiczne, jest kolejnym elementem  leczenia. Za najbardziej  skuteczną uważa się terapię poznawczo-behawioralną, która uczy sposobu postępowania i pracy z dzieckiem z ADHD.

Jej celem jest modyfikacja zachowania  dziecka, czyli wygaszanie złych, a wzmacnianie dobrych nawyków przy zastosowaniu systemu nagród ikar.

Coraz częściej wspomina się o wpływie diety na występowanie objawów nadpobudliwości psychoruchowej. Niestety większość obiektywnych badań nie potwierdza skuteczności jej stosowania.

Dostępne leki, którezmniejszają nasilenie objawów, nie powinny stanowić jedynej formy leczenia, a stanowić element kompleksowego postępowania. Leczenie powinno być kompleksowe i obejmować trzy pod-stawowe kierunki terapeutyczne: psychoedukację, psychoterapię i w części przypadków  farmakoterapię. 

Wśród  leków stosowanych najczęściej i najbardziej skutecznych w terapii ADHD są preparaty odziałaniu psychostymulującym. Do innych leków należą atomoksetyna, leki przeciwdepresyjne, rzadziej neuroleptyki.

Efektywne leczenie wymaga współpracy rodziców, opiekunów, psychologa, lekarza, nauczycieli i pedagoga szkolnego – bez zaangażowania szkoły skuteczna pomoc dziecku z ADHD jest praktycznie niemożliwa, twierdzi lek. Magdalena Miernik-Jaeschke, prof. dr hab. Irena Namysłowska z Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Pamiętajmy, że nieleczone ADHD niesie ryzyko licznych komplikacji zdrowotnych, problemów emocjonalnych i trudności w funkcjonowaniu społecznym, które mogą z czasem narastać i w znaczny sposób pogarszać jakość życia cierpiącego na nie dziecka, potem nastolatka, a w końcu dorosłego. źródło

Życie młodego człowieka z ADHD nie jest lekkie. Wyobraźmy sobie, że każde dziecko nosi niewidzialny plecak. Do tego plecaka - otaczający go ludzie, los, życie - wkładają kamienie, przez co niektórym dzieciom jest ciężej niż innym. Takim kamieniem jest choroba, rozwód, różne nieszczęśliwe wypadki. ADHD to ogromny kamol, który dziecko chcąc nie chcąc nosi ze sobą wszędzie i w każdej sytuacji. I nie ma nadziei na pozbycie się go. Można się tylko nauczyć jak z nim żyć.