Badania profilaktyczne dla dzieci do 3 lat

Dlaczego badania profilaktyczne dzieci są ważne?

Badania profilaktyczne dla dzieci do 3 lat przeprowadza się w celu jak najwcześniejszego wykrycia choroby, często przed pojawieniem się objawów. Pozwala to na szybkie podjęcie działań, szczegółową diagnostykę i leczenie. Dzięki temu możliwe jest zarówno przywrócenie zdrowia, jak i zahamowanie postępu lub powikłań choroby.

Wiele niepokojących symptomów wychwytuje pediatra podczas rutynowych badań, to jest okresowego bilansu. Inne dają o sobie znać w badaniach, głównie laboratoryjnych, ale i obrazowych czy podmiotowych i przedmiotowych przeprowadzanych przez specjalistę.

W przypadku dzieci profilaktyka jest szczególnie ważna, ponieważ maluchy najczęściej nie mówią, że dzieje się coś niepokojącego. Wiele objawów jest dla nich naturalnym stanem rzeczy.

Bilans zdrowia dziecka

W przypadku dzieci duże znaczenie ma wykonywanie tak zwanych badań bilansowych. Bilans zdrowia dziecka to kompleksowe badania, które wykonuje pediatra bądź lekarz rodzinny. Są one teoretycznie obowiązkowe w 2., 4., 6., 10., 14., 16. i 18. roku życia.

Jak powinien wyglądać bilans zdrowia dziecka? Lekarz:

• dokonuje pomiarów wzrostu i wagi,
• mierzy ciśnienie krwi,
• sprawdza ostrość wzrok i słuch,
• sprawdza umiejętność mowy, gotowość do nauki i uczestnictwa w zajęciach WF (zakres badań różni się w poszczególnych grupach wiekowych),
• osłuchuje dziecko w celu oceny prawidłowości pracy serca i układu oddechowego,
• bada palpacyjnie brzuch,
• sprawdza zewnętrzne narządy płciowe,
• dokonuje kontroli ewentualnych nieprawidłowości w układzie kostno-stawowym,
• analizuje przeprowadzone szczepienia ochronne, udziela zaleceń co do dalszej profilaktyki.

Po zbadaniu dziecka lekarz wykreśla krzywą rozwoju fizycznego na siatce centylowej oraz uzupełnia odpowiednie rubryki w książeczce zdrowia.

W razie jakichkolwiek wątpliwości lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych. Jeśli stwierdzi zaburzenia, kieruje dziecko do odpowiedniego specjalisty w celu wykonania dodatkowych badań (kardiologa, urologa, endokrynologa, okulisty czy alergologa) i ewentualnego dalszego leczenia. Często sam zleca badania specjalistyczne, takie jak np. ECHO serca czy USG brzucha. Lekarz powinien też zasugerować wizytę u dietetyka, jeśli dziecko ma problem z prawidłową masą ciała, dotyka go problem nadwagi lub otyłości.

Jakie badania profilaktyczne dzieci są ważne?

Bilans zdrowia dziecka realizowany przed pediatrę w ramach NFZ jest ważny, ponieważ pozwala trzymać rękę na pulsie. Umożliwia kontrolę rozwoju i pozwala wykrywać ewentualne problemy. Niemniej czasem warto wziąć sprawy w swoje ręce i raz na jakiś czas zrobić dziecku badania, nawet prywatnie, bez skierowania (choć najlepiej w porozumieniu z lekarzem).

Kluczowe są badania ogólne moczu i kału, a także badania profilaktyczne z krwi. Warto przeanalizować:

• morfologię,
• OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko ostrej fazy),
• poziom żelaza, fosforu, wapnia,
• poziom bilirubiny całkowitej,
• poziom cholesterolu,
• poziomu glukozy,
• ASO (poziom antystreptolizyny)
• IgE całkowite
• elektrolity (Na, K).

Warto także odwiedzać okulistę i stomatologa, a także wykonać USG brzucha.

Na badania wykonywane w ramach NFZ potrzebne jest skierowanie od pediatry, a w przypadku badań specjalistycznych – od specjalisty (skierowanie nie jest wymagane do okulisty i stomatologa). Koszt badań wykonywanych prywatnie, bez skierowania, zarówno w laboratorium, jak i u lekarzy specjalistów, trzeba pokryć samodzielnie.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogóle moczu obejmuje wiele parametrów, takich jak: odczyn pH moczu, barwa moczu, ciężar właściwy, obecność białka, cukru, krwi, ciał ketonowych, bakterii i liczba leukocytów (białych krwinek). Dzięki niemu można wykryć ewentualną infekcję układu moczowego, choroby metaboliczne czy schorzenia nerek. O infekcji dróg moczowych świadczy białko, cukier i krew w moczu.

Normy badania ogólnego moczu dla dzieci różnią się od norm ustalonych dla dorosłych. Warto także pamiętać, że każde laboratorium podaje swoje zakresy, w jakich powinien mieścić się wynik. O jego interpretację najlepiej więc poprosić lekarza.

Jak się przygotować do badania? Mocz do badania powinien być pobrany rano. Próbkę trzeba pobrać do pojemnika przeznaczonego do tego celu, który można zakupić w aptece. Ważne, by zrobić to po uprzednim podmyciu dziecka, ze środkowego strumienia. Do badania wystarczy 50–100 ml moczu. Badanie jest nieinwazyjne i niedrogie. Warto je przeprowadzać co 2 lata, a najlepiej raz w roku.

Innym badaniem jest posiew moczu, które pomaga stwierdzić, czy w układzie moczowym nie toczy się zakażenie, a jeśli tak, jakiego jest ono rodzaju, jaki patogen za nie odpowiada, z czym najlepiej je wyleczyć.

Badanie kału

Badanie kału u dziecka wykonuje się głównie w celu oceny, czy znajdują się w nim jaja pasożytów (tzw. badanie parazytologiczne). W tym przypadku badanie powtarza się kilka razy, w odstępie kilku dni. Badanie kału pomaga również stwierdzić, czy nie ma w nim krwi utajonej, której obecność świadczy o chorobach przewodu pokarmowego.

Badanie kału warto wykonywać przynajmniej raz do roku, zwłaszcza gdy dziecko ma kontakt ze zwierzętami. Kał do badania pobiera się do specjalnego jałowego pojemnika, który można zakupić w aptece.

Badanie krwi

Badania krwi warto wykonywać profilaktycznie minimum co 2 lata, a najlepiej raz w roku. Ponieważ normy dla małych dzieci zależą od wieku dziecka i bardzo się różnią się od norm ustalonych dla osób dorosłych, nie należy ich analizować i interpretować samodzielnie. Trzeba je pokazać lekarzowi.

Morfologia krwi

Morfologia, także morfologia z rozmazem (badanie białych krwinek), dzięki której można ustalić liczbę krwinek oraz ich wzajemne proporcje, to podstawowe badanie krwi. Sprawdza ilość krwinek czerwonych (erytrocytów, RBC), białych (leukocytów, WBC), hemoglobiny i hematokrytu. To pozwala ocenić stan zdrowia i wykryć ewentualne zaburzenia. Wykonuje się je w celu oceny ogólnego stanu zdrowia dziecka.

Morfologia ujawnia wiele nieprawidłowości i chorób, zarówno anemię, jak i infekcję bądź stan zapalny. Rozmaz krwi wskazuje na to, czy chorobę wywołały wirusy, czy też bakterie.

Ponieważ NFZ nie przewiduje badań profilaktycznych bezpłatnie, to pediatra decyduje, czy takie badanie jest konieczne do wykonania po uwzględnieniu stanu dziecka. Lekarz może zlecić wykonanie takiego badania, gdy u dziecka pojawią się symptomy, a sam wynik morfologii wniesie coś do procesu diagnostyki. W pozostałych przypadkach za morfologię krwi wykonywaną bez skierowania trzeba zapłacić.

Inne badania krwi

Jakie jeszcze badania wykonać? Jeśli chodzi o badania laboratoryjne z krwi, dodatkowo można ocenić wiele innych parametrów, na przykład glukozę, dzięki czemu można wykluczyć cukrzycę lub insulinooporność.

Nie mniej ważne jest OB (opad Biernackiego, odczyn Biernackiego), które ustala się przy podejrzeniu ukrytej infekcji. Z kolei CRP (białko ostrej fazy) zalecane są przy podejrzeniu ukrytej infekcji bakteryjnej. Ocena jego stężenie pozwala stwierdzić, czy w organizmie toczy się stan zapalny. Norma dla tego badania u dziecka: poniżej 5 mg/l. Wzrost stężenia CRP wskazuje na stan zapalny.

Stężenie cholesterolu całkowitego

Poziom cholesterolu warto zbadać u dziecka, które skończyło 2 lata, szczególnie jeśli ma nadwagę lub jest otyłe. To badanie krwi zazwyczaj wykonuje się także u dzieci, u których występują rodzinne czynniki ryzyka, to jest krewni z nadciśnieniem, cukrzycą, pojawiającą się w młodym wieku miażdżycą, zawałem serca lub udarem mózgu. Udowodniono, że zmiany stłuszczeniowe w naczyniach wykryć można już u 2-latków.

Warto wiedzieć, że dopuszczalny poziom cholesterolu całkowitego jest znacznie niższy u dzieci niż u dorosłych. Zalecana norma dla osób w wieku 2-19 lat to 170 mg/dl (4,6mmol/l).

Problem dyslipidemii, a więc zaburzeń w gospodarce lipidowej, często ma przyczynę genetyczną i można ją stwierdzić u szczupłych dzieci lub może być związany z cukrzycą, otyłością, nieprawidłową dietą. Objawy nadmiaru cholesterolu we krwi nie dają objawów i są wtedy jeszcze odwracalne. Wystarczy modyfikacja stylu życia i diety.

IgE całkowite

IgE całkowite to badanie wykonywane zawsze, gdy istnieje podejrzenie, że dziecko może mieć alergie (katar sienny, atopowe zapalenie oskrzeli) lub pasożyty. Przekroczenie norm oznacza, że dziecko zmaga się z alergią, jednak w celu znalezienia konkretnego alergenu należy oznaczyć IgE swoiste.

Normy dla tego badania u dziecka:

• niemowlęta: 30 j./ml
• dzieci pomiędzy 7. a 10. rokiem życia: około 300 j./ml.

Elektrolity

Określenie poziomu elektrolitów (Na, K) pozwala na rozpoznawanie zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej występujących w chorobach nerek lub w odwodnieniu organizmu w następstwie biegunek i wymiotów. Nieprawidłowy poziom elektrolitów może powodować ogólne osłabienie i zaburzenia nastroju.

Stężenie żelaza

Żelazo jest pierwiastkiem, który bierze udział w procesie tworzenia czerwonych krwinek, a także wspomaga pracę mózgu oraz układu odpornościowego i zwalczanie infekcji. Jego niedobór może wskazywać na anemię, zaś nadmiar może sugerować hemochromatozę (chorobę metaboliczną związaną z nadmiernym wchłanianiem żelaza z pożywienia).

Wapń i fosfor

Wapń i fosfor to pierwiastki, które z punktu widzenia rozwoju młodego organizmu są bardzo ważne. Odpowiadają za mineralizację kości, a ich optymalne stężenie jest niezbędne do prawidłowego wzrostu dziecka. Ich niedobór może doprowadzić na przykład do krzywicy.

Bilirubina całkowita

Bilirubina całkowita, czyli żółty barwnik pochodzący z rozpadu krwinek czerwonych, jest podstawowym badaniem ilustrującym funkcje wątroby. Jej poziom mierz się w celu oceny pracy wątroby. Do wzrostu stężenia bilirubiny dochodzi między innymi w przebiegu żółtaczki.

Fosfataza alkaliczna (zasadowa)

Fosfataza alkaliczna (zasadowa), czyli ALP to enzym, który jest wytwarzany w kościach, przez co bierze udział w procesie ich mineralizacji. Z uwagi na proces wzrostu, u dzieci i młodzieży stężenie ALP we krwi jest wyższe niż u dorosłych. Najwyższe stężenie obserwuje się pomiędzy 7. a 15. rokiem życia.

Spadek stężenia ALP oznacza między innymi nadmierną podaż witaminy D, hipofosfatazenię oraz zaburzenia wzrostu kości. Podwyższone stężenie fosfatazy alkalicznej może świadczyć o niedoborze witaminy D czy wapnia i fosforu w diecie.

USG jamy brzusznej

Raz w roku u każdego dziecka warto wykonywać profilaktycznie USG brzucha, szczególnie jeśli dziecko skarży się na częste bóle brzucha, miewa biegunki bądź zaparcia. W ten sposób można wykryć ewentualne nieprawidłowości, które jeszcze nie dają bezpośrednich objawów.

Dzięki badaniu można również ocenić kształt oraz wielkość organów wewnętrznych: nerek, trzustki, śledziony, aorty i dużych naczyń, pęcherza i gruczołu krokowego, wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, a także macicy i przydatków.

USG jest bezbolesne. Lekarz po posmarowaniu brzucha żelem, który zapobiega odbijaniu fal dźwiękowych, przesuwa po skórze małą głowicę. Obraz narządów wewnętrznych od razu widoczny jest na monitorze.

Jak się przygotować do badania? Wiele zależy od gabinetu. O ile niektóre placówki wymagają, by niemowlęta były na czczo, o tyle inne pozwalają na nakarmienie czy napojenie noworodka bądź niemowlaka.

W przypadku dzieci starszych, od 1. do 5. roku życia, USG brzucha wykonywane jest po co najmniej 2 godzinach od ostatniego posiłku. Starsze dzieci powinny być na czczo przynajmniej przez 6 godzin. Co ważne, na pół godziny przed badaniem muszą wypić pół litra wody, żeby napełnić pęcherz moczowy.

Na USG potrzebne jest skierowanie. Ceny badania w gabinetach prywatnych wynoszą co najmniej 100 zł.

Badanie wzroku i słuchu

Jeśli chodzi o badanie okulistyczne, do specjalisty warto wybierać się raz do roku, nie tylko wtedy, gdy dziecko zezuje, nie rozpoznaje kolorów czy mruży oczy, by lepiej widzieć.

Badanie słuchu przeprowadza audiolog. Warto zabrać do niego dziecko, gdy często choruje na zapalenie ucha bądź infekcje górnych dróg oddechowych, a także wtedy, gdy wydaje się, że dziecko ma problemy ze słuchem (nie rozumie, co do niego mówisz, nie reaguje na hałasy). Do audiologa potrzebne jest skierowanie. Koszt prywatnej wizyty zależy od lekarza i miejscowości, zwykle od 50 do ponad 100 zł.

Wizyta u stomatologa

Badania profilaktyczne u stomatologa warto zacząć u naprawdę małych dzieci, najlepiej gdy pojawią się pierwsze zęby. Celem jest diagnostyka próchnicy, ale i ewentualnych wad zgryzu. Wizyty u dentysty powinny odbywać się co 6 miesięcy.

Pamiętaj, że nasz artykuł ma charakter edukacyjny, nie stanowi i nie zastępuje porady lekarskiej